ΒΙΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΑΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΒΟΥΝΤΕΝΗΣ

 

ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΑΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΒΟΥΝΤΕΝΗΣ

 

(Oμιλία Νίκου Αθανασίου στο Φιλολογικό βραδινό της Εταιρείας Λογοτεχνών

που έγινε στη Στέγη Γραμμάτων ‘ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ’ με τη συνεργασία της

 

Χαρακτηριστικά

Η Βούντενη είναι ορεινός οικισμός του Δήμου Πατρέων. Η επίσημη ονομασία

από το 1955 είναι Σκιόεσσα, η οποία όμως δεν έχει επικρατήσει και σπάνια

χρησιμοποιείται. Βρίσκεται επτά χιλιόμετρα περίπου βορειοανατολικά της

Πάτρας, πλησίον της συνοικίας Συχαινά και συγκεκριμένα στη θέση

«Μπόρτζι», που σημαίνει κάστρο στα Βενετσιάνικα. Σχετικά πρόσφατα, η

θέση αυτή ονομάστηκε «Καταρράχι». Αποτέλεσε πιθανόν τον πυρήνα της

προϊστορικής Πάτρας και ίσως ταυτίζεται με την αρχαία Μεσσάτιδα, μία εκ των

τριών ιωνικών κωμών - οι άλλες δύο ως γνωστόν ήταν η Αρόη και η Άνθεια -

που συνοικίστηκαν για να αποτελέσουν την Αρχαία Πάτρα.

Στη Βούντενη έχει βρεθεί οικισμός και νεκροταφείο που είναι ευρύτερα

γνωστός ως ‘‘Μυκηναϊκός Οικισμός Βούντενης’’ ή Μυκηναϊκό Νεκροταφείο

Βούντενης ή ‘‘Αρχαιολογικό Πάρκο Βούντενης’’. Αποτέλεσε μία από τις

σημαντικότερες εγκαταστάσεις της λεγόμενης περιφέρειας του Μυκηναϊκού

κόσμου και ήταν κτισμένη στις παρυφές του κατάφυτου ελατοσκέπαστου

Παναχαϊκού όρους.

Οι Μυκηναίοι ήταν Ελληνικά φύλα που κατέβηκαν από τον Βορρά,

κυριάρχησαν για πέντε αιώνες περίπου και εξαπλώθηκαν έως τη Βόρεια

Ευρώπη. Χαρακτηριστικά αυτών είναι τα ανάκτορα, η αστική οργάνωση, τα

έργα τέχνης και η πρώτη ελληνική γραφή, η γραμμική Β. Οι Μυκηναίοι μεταξύ

άλλων ήταν πολύ καλοί στην παραγωγή αρωματικών ελαίων. Στην Αχαΐα

έχουν βρεθεί εκατό θέσεις Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

Η έκταση του αρχαιολογικού χώρου είναι 180 στρέμματα, σε ύψος 220

μέτρων και αναπτύσσεται σε απόληξη λοφοσειράς, όπου καταλήγουν στους

πρόποδες του Παναχαϊκού. Εκεί βρίσκονται τα ερείπια ενός προϊστορικού

Μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου, με 78 λαξευτούς θαλαμωτούς τάφους.

Οικισμός

Από τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία, οι Αρχαιολόγοι βεβαιώνουν ότι, η

συνεχής κατοίκηση του οικισμού της Βούντενης, είχε διάρκεια πεντακόσια

χρόνια περίπου (από το 1500 έως το 1050 π.Χ.) Αποτέλεσε τον κεντρικό

πυρήνα ενός ευρύτερου συνόλου μικρότερων οικισμών, που είχαν αναπτυχθεί

στα πεδινά της γύρω περιοχής.

Η επιλογή της θέσης από τους Μυκηναίους δεν ήταν τυχαία. Είχε πολλά

πλεονεκτήματα που καθόρισαν την κατοίκηση και ανάπτυξή του εκ των

οποίων τα βασικά ήταν :

 

α. η αναμφισβήτητη στρατηγική θέση,

β. η φυσική οχύρωση του πλατώματος Μπόρτζι από τις τρεις πλευρές, που

παρέχει η λοφοσειρά στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους, όπου

βρίσκεται ο κύριος οικισμός,

γ. η εύκολη πρόσβαση στο Παναχαϊκό και στους κοντινούς λόφους

δ. ο έλεγχος και η επόπτευση του ανοικτού προς τη θάλασσα ορίζοντα και

των γύρω χερσαίων περασμάτων,

ε. η γρήγορη διαφυγή στα ορεινά σε περίπτωση κινδύνου, που λειτουργούσε

ως «καταφύγιο» του κεντρικού και των άλλων συνοικισμών.

στ. οι καλές κλιματολογικές συνθήκες,

ζ. οι πεδινές και ορεινές εκτάσεις, καθώς επίσης και οι χείμαρροι,

η. η ύδρευση από τις πλούσιες γειτονικές πηγές και η άρδευση από τα

γειτονικά ποτάμια (Μείλιχος, Μαργαρίτα),

θ. η πρόσβαση σε κυνήγι και

ι. η δυνατότητα επικοινωνίας με άλλες μυκηναϊκές εγκαταστάσεις της

περιοχής.

Μεγάλες και εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπήρχαν στα πεδινά και

παράκτια τμήματα. Τα πρανή του Παναχαϊκού όρους, ήταν πρόσφορα για την

ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, του κυνηγιού καθώς και τον προσπορισμό

άφθονης δομικής και ναυπηγικής ξυλείας, από τα κοντινά δάση της περιοχής.

Τα πεδινά, παράκτια και ορεινά τμήματα συνολικά, προσέφεραν αυτάρκεια

προϊόντων για τη διαβίωση των κατοίκων. Στη θέση του σημερινού έλους της

Αγυιάς, υπήρχε εκείνη την εποχή φυσικό λιμάνι, το λιμάνι της Βούντενης, που

παρείχε στους κατοίκους τη δυνατότητα διεξόδου στη θάλασσα και ελέγχου

ολόκληρου του Πατραϊκού κόλπου. Το λιμάνι επίσης ενίσχυε τις εμπορικές και

θαλάσσιες επαφές των κατοίκων.

Οικοδομικά στοιχεία του συνοικισμού, έχουν αποκαλυφθεί σε διάφορα σημεία.

Στις δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές που διενεργήθηκαν στον οικισμό,

αποκαλύφθηκαν θεμέλια σπιτιών με αυλές και χαλικόστρωτους διαδρόμους,

που διαρθρώνονται με κατεύθυνση ΒΔ - ΝΑ. Τα θεμέλια των σπιτιών ήταν

χτισμένα από αργολιθοδομή και η ανωδομή τους από ωμόπλινθους, που με

την πάροδο των ετών καταστράφηκαν λόγω των αρόσεων ή των καιρικών

συνθηκών. Τα ευρήματα είναι καθημερινής χρήσης, δηλαδή νοικοκυριού και

υπάρχουν ενδείξεις γραμμικής Β γραφής. Αν και η έρευνα στον οικισμό δεν

έχει ολοκληρωθεί, τα αποκαλυφθέντα δομικά κατάλοιπα χρονολογούνται,

άλλα στη μυκηναϊκή και άλλα στη αρχαϊκή περίοδο. Ίσως στην περιοχή να

υπήρχε ναός της Αρτέμιδος Τρικλαρίας, χωρίς να έχει ανακαλυφθεί,

 

 

τουλάχιστον ακόμη. Έχει βρεθεί μόνο ένα μικρό ειδώλιο που σχετίζεται με την

Τρικλαρία Αρτέμιδα.

Ο μύθος της Κομαιθούς και του Μελάννιπου που σχετίζεται με την Τρικλαρία

Αρτέμιδα, ενδεχομένως να μην είναι ευρέως γνωστός, γι’ αυτό θ’ αναφερθώ

πολύ σύντομα.

Σε χώρο, πιθανόν δίπλα στο Μείλιχο ποταμό, που έρρεε από το Παναχαϊκό

όρος, στα σημερινά Συχαινά, κατά άλλους στον Γλαύκο, πάντως δίπλα σε

ποτάμι, λάτρευαν οι κάτοικοι την  Τρικλαρία Αρτέμιδα που συναντάται μόνο

στην Πάτρα. Το επίθετο Τρικλαρία αναφέρεται από τον Παυσανία και υπονοεί

πιθανόν τους τρεις «κλήρους», το ουδέτερο μέρος της γης, όπου ήταν σημείο

συνάντησης των τριών «κλήρων» δηλαδή των τριών πολισμάτων (πολιχνών).

Σύμφωνα με τον μύθο αλλά και ο Παυσανίας το αναφέρει (Ελλάδος

περιήγησις Αχαικά ΧΙΧ,2), η παρθένα ιέρεια του ναού Αρτέμιδος Τρικλαρίας

Κομαιθώ, ήταν η πιο όμορφη κόρη της εποχής της. Ερωτεύτηκε παράφορα

και σύναψε ερωτική σχέση, παρά την ιερή της παρθενία, με τον βοσκό

Μελάνιππο, που ήταν ο πιο όμορφος νέος της πόλης. Οι γονείς της

αντέδρασαν στη σχέση τους, αρνήθηκαν να τελέσουν τον γάμο και το νεαρό

ζεύγος θεώρησε καλό να συνευρίσκεται εντός του ιερού της Αρτέμιδος,

βαίνοντας σε ιεροσυλία. Όταν το έμαθε η θεά εξοργίστηκε από αυτές τις

πράξεις και εκδικήθηκε στέλνοντας μεγάλη επιδημία σε ολόκληρη την πόλη.

Αρρώστησαν οι άνθρωποι, ξεράθηκαν οι καλλιέργειες, τα φυτά και τα δένδρα

ήταν άκαρπα. Τότε ζητήθηκε χρησμός από το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία

απάντησε ότι έπρεπε να θυσιαστούν ο Μελάνιππος και η Κομαιθώ για να

εξαγνιστεί η Άρτεμις, όπως και έγινε. Έπρεπε ακόμα κάθε χρόνο να

θυσιάζονταν ένας νέος και μια νέα, που ξεπερνούσαν σε ομορφιά τους

συνομήλικούς τους. Η θυσία αυτή σταμάτησε από τον Θεσσαλό Ευρύπυλο γιο

του Ευαίμονα. Ο Παυσανίας γράφει ότι, αρκετά ζευγάρια νέων είχαν ήδη

θυσιασθεί όταν ήρθε ο Ευρύπυλος στην περιοχή. Ζητήθηκε εκ νέου χρησμός

για να μάθουν μέχρι πότε θα κρατούσε ο θυμός της θεάς. Το μαντείο τους

απάντησε ότι αν κάποιος ξένος ηγεμόνας έβλεπε αυτή τη θυσία, τότε θα

τελείωνε η τιμωρία. Η θυσία αυτή σταμάτησε όταν την είδε ο Ευρύπυλος.

Ο οικισμός δεν εξελίχθηκε σε πόλις κράτος, διότι υπάρχουν ενδείξεις ότι έγινε

αστικοποίηση. Ο κεντρικός και οι μικρότεροι συνοικισμοί εγκαταλείπονται

μετά το 1000 π.Χ. και μεταβαίνουν στις πόλεις και τους οικισμούς πλησίον του

λιμανιού.

Νεκροταφείο

Νοτιοανατολικά του σημερινού οικισμού Βούντενης, σε απόσταση 800 μέτρων

περίπου, στο χώρο εκείνο που σήμερα είναι γνωστός με τα τοπωνύμια

Αγραπιδιά και Αμυγδαλιά, βρίσκονται εντός του πάρκου ο αρχαίος οικισμός

και το μυκηναϊκό νεκροταφείο, που εξυπηρετούσε τον κύριο οικισμό και

πολλούς στα πέριξ οικισμούς.

 

 

Η ύπαρξη μαλακού εδάφους που λέγεται Κιμιλιά ή επιστημονικά ασβεστιτική

μάργα, συντέλεσε στη δημιουργία νεκροταφείου, που αποτελεί σημαντικότατο

αρχαιολογικό εύρημα και συμπληρώνει την εικόνα ενός οργανωμένου και

ανεπτυγμένου μυκηναϊκού κέντρου.

Τον τελευταίο αιώνα, έχουν γίνει εκτεταμένες αρχαιολογικές εργασίες

ανάδειξης, από διαπρεπείς Αρχαιολόγους, τόσο του οικισμού όσο και του

νεκροταφείου.

Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές του Μυκηναϊκής τεχνοτροπίας

νεκροταφείου, ξεκίνησαν το 1923 από τον Αρχαιολόγο Νικόλαο Κυπαρίσση

(1879 - 1944), ο οποίος ανέσκαψε μικρό αριθμό θαλαμωτών τάφων στη θέση

Αγραπιδιά.

Οι έρευνες και η βιβλιογραφία του Νικόλαου Κυπαρίσση τη δεκαετία 1920 -

1930, δηλώνουν την ύπαρξη του Μυκηναϊκού νεκροταφείου της Βούντενης.

Έκτοτε καμία άλλη σχετική αναφορά δεν υπήρξε, παρά μόνο μια σύντομη

έρευνα κατεστραμμένων τάφων το 1960 από τον Αρχαιολόγο Νικόλαο

Γιαλούρη (1916 - 2011). Η διάνοιξη αγροτικής οδού στα τέλη της δεκαετίας

του 1980 στην περιοχή, κατέστρεψε τμήμα θαλάμου ενός λαξευτού τάφου,

αποτελώντας έτσι αφορμή για την εκ νέου "ανακάλυψη" του νεκροταφείου και

την ανασκαφή ενός σημαντικού μέρους του.

Ο Δόκτωρ Αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας μελέτησε τα τυχαία ευρήματα και

συνέχισε συστηματικά τις νεότερες ανασκαφές, που τελικά οδήγησαν στην

ανακάλυψη 78 τάφων στη θέση Αμυγδαλιά. Χρονολογούνται στην

Υστεροελλαδική περίοδο. Σε μερικές περιπτώσεις σύμφωνα με τους

Αρχαιολόγους, η χρήση τους διαρκεί μέχρι την Υπομυκηναϊκή εποχή. Από το

1988 έως το 1994 ο Δόκτωρ Κολώνας ανακάλυψε 44 τάφους. Εργάστηκε

επίσης στο Μυκηναϊκό νεκροταφείο από το 2004 έως το 2007.

Οι 78 τάφοι που ανακαλύφθηκαν σε έκταση 18 στρεμμάτων περίπου, είναι

θαλαμωτοί τάφοι ποικίλων σχημάτων και διαστάσεων, όπως κυκλικοί,

τετράγωνοι, πεταλόσχημοι, τετράπλευροι με θόλο, με ακανόνιστη κάτοψη. Οι

διαστάσεις είναι ποικίλες και οι ταφές πολλαπλές. Αυτή η ποικιλία δεν απηχεί

μόνο την καλλιτεχνική αρχιτεκτονική φαντασία των μηχανικών και των

μαστόρων της εποχής, αλλά και τις ιδιαίτερες προτιμήσεις των

ενδιαφερόμενων χρηστών των τάφων.

Το νεκροταφείο είναι οργανωμένο σε επάλληλα άνδηρα ύψους 2 έως 4

μέτρων, τα δε όριά του συμπίπτουν με εκείνα του μαλακού μαργαρικού

πετρώματος, που ήταν απαραίτητο για τη διάνοιξη των θαλαμωτών τάφων. Οι

δρόμοι τους είναι επικλινείς και συνήθως επιμήκεις, με προθαλάμους ή κόγχες

στα πλευρικά τοιχώματα, αλλά και στο μέτωπο των τάφων. Οι προσόψεις

τους είναι κατακόρυφες, λοξές προς τα πίσω και προς τα εμπρός, οι θύρες

τους είναι τετράπλευρες, με παραστάδες και ανώφλια ευθύγραμμα και

οριζόντια, στόμια τοξωτά και αετωματικά, που συνήθως διευρύνονται προς το

εσωτερικό του θαλάμου. Οι ξερολιθιές είναι κατά κανόνα ισχυρής κατασκευής,

ενώ στο δάπεδο αρκετών θαλάμων έχουν διανοιχτεί λάκκοι, που στις

περισσότερες περιπτώσεις προορίζονταν για ανακομιδές και σπανιότερα για

 

 

πρωτογενείς ταφές. Οι περισσότερες από τις ταφές ήταν κτερισμένες. Οι

νεκροί συνοδεύονταν από προσφιλή αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αγγεία,

κοσμήματα, εργαλεία, όπλα, σκεύη, χρήσιμα στη ζωή και απαραίτητα όπως

πίστευαν, στο μεταθανάτιο ταξίδι. Τα αγγεία ήταν κυρίως κλειστά, είχαν

προοριστεί για υγρά, υπάρχουν ανοικτά και λίγα πόσεως.

Βρέθηκαν επίσης μερικά πήλινα ειδώλια, μία ασάμινθος, χάλκινες αρύταινες,

πολλά χάλκινα εργαλεία και όπλα, μεταξύ των οποίων και ασπίδες και πολλά

άλλα. Βρέθηκαν ακόμα πολύτιμα υλικά όπως χρυσός, πολύτιμη μικροτεχνία

με χρυσά και γυάλινα κοσμήματα, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους.

Βρέθηκαν και αντικείμενα εισηγμένα από την Αίγυπτο, όπως ήλεκτρο

(κεχριμπάρι), κορναλίνη κτλ. Τα ευρήματα δηλώνουν τον πλούτο, την

ευμάρεια και τις επαφές των Μυκηναίων της Βούντενης, με άλλες περιοχές.

Φανερώνουν επιπλέον, τις εμπορικές και τις πολιτιστικές σχέσεις των

κατοίκων, με άλλες περιοχές κοντινές ή πιο μακρινές. Κάποιες από αυτές είναι

η Μεσσηνία, η Λακωνία, η Αργολιδοκορινθία, η Κρήτη, η Ιταλία, η Αίγυπτος, η

Συροπαλαιστίνη, η Ανατολία και άλλες.

Βρέθηκαν συνολικά περισσότερα από οκτακόσια (800) αντικείμενα διαφόρων

σχημάτων. Τα περισσότερα ευρήματα μεταφέρθηκαν σε αποθήκες και τα

σημαντικότερα από αυτά εκτίθενται στη Νεκρόπολη, του Νέου Αρχαιολογικού

Μουσείου Πατρών επί της Ν.Ε.Ο. Νεότερες αρχαιολογικές έρευνες υπέδειξαν

πιθανές θέσεις για δεκάδες ακόμα και αναμένονται τ’ αποτελέσματα σύμφωνα

με την Εφορία Αρχαιοτήτων Αχαΐας.

Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι το Αρχαιολογικό πάρκο της Βούντενης, ήταν ένα

σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο της Αχαΐας, σήμερα δε είναι επισκέψιμο.

ΤΑΦΟΙ

Οι τάφοι του νεκροταφείου της Βούντενης ήταν οικογενειακοί και έχουν πολλές

ταφές. Κάποιοι από αυτούς ίσως έχουν υποστεί σύληση. Σε αρκετούς τάφους

σώζονται οι οροφές. Οι είσοδοι κλείνονταν συνήθως με ξιρολιθια ή ξερολιθιά .

Ξερολιθιά καλύπτει και τις θύρες των τάφων. Οι τάφοι μάλλον είχαν

διακόσμηση, αλλά δεν διατηρείται λόγω κλίματος, υγρασίας κτλ.

Ο νεκρός τοποθετείτο ως επί το πλείστον κατευθείαν στο δάπεδο. Ο τάφος

χρησιμοποιείτο για πολλές γενιές. Όταν οι τάφοι γέμιζαν από νεότερους

νεκρούς, άνοιγαν δίπλα μικρότερους και έθαβαν τα οστά. Διακρίνονται σε

πολλούς τάφους η φορά των εργαλείων.

Στους τάφους σύμφωνα με τους Αρχαιολόγους έχουν ταφεί πολεμιστές ή

αξιωματούχοι, όχι όμως βασιλιάς. Ο μέσος όρος ηλικίας θανάτου των

ανθρώπων της εποχής, ήταν από 35 έως 45 έτη. Οι μεγαλύτεροι πέθαναν στο

55 ο έτος περίπου.

 

 

Σε κάποιους τάφους βρέθηκαν σκελετοί, οστά, οστά υπό μορφή σκόνης και

λίγα οστά μικρών παιδιών. Η ηλικία των παιδιών εκτιμήθηκε από την

ανάπτυξη των δοντιών, τις ενώσεις των επιφύσεων και το μήκος των μακρών

οστών. Η εκτίμηση της ηλικίας των ενηλίκων και του φύλου τους, βασίστηκε

σε αλλαγές στην μορφολογία της λεκάνης και του κρανίου.

Στο νεκροταφείο έχουν ανακαλυφθεί μικροί, μεσαίοι, μεγάλοι και δύο πολύ

μεγάλοι τάφοι.

 

ΤΑΦΟΣ 9

Ο τάφος 9 ήταν μετρίου μεγέθους, θαλαμωτός τάφος προσανατολισμένος Β-

Ν. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο και θάλαμο τετράπλευρου

σχήματος. Τη θύρα του τάφου έφραζε ξερολιθιά από αργούς ποταμόλιθους. Ο

θάλαμος είχε διαστάσεις 3,13 Χ 3,01 Χ 2,42μ. Τα πλευρικά τοιχώματά του

συγκλίνουν ελαφρά προς τα άνω και σε ύψος 1,11μ. ξεκινά η θόλωση, που

καταλήγει σε αβαθές υποθόλιο. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκε μία

πρωτογενής, διαταραγμένη ταφή και παραμερισμένα οστά προς το οπίσθιο

μέρος του θαλάμου. Όλες οι ταφές συνοδεύονταν από κτερίσματα που είχαν

τοποθετηθεί σε σωρούς πάνω στο δάπεδο του θαλάμου. Τα κτερίσματα που

βρέθηκαν 84 συνολικά, ήταν αμφορείς, ψευδόστομοι αμφορείς, πιθαμφορείς,

οινοχόες, λεκάνη, καλαθίσκος, πτηνόσχημο αγγείο, σκύφος, σφονδύλια,

φυλλάρια χρυσού, χρυσές χάντρες, πλακίδια από υαλόμαζα, χάλκινη περόνη,

χάλκινο μαχαίρι και φυλλόσχημη αιχμή δόρατος. Στην ανακομιδή ανήκαν

επίσης δύο σφραγιδόλιθοι, ο ένας από στεατίτη και ο άλλος από χαλκηδόνιο,

που φέρει παράσταση Μινώταυρου. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος

ήταν σε χρήση από τις αρχές του 13 ου έως τον 11 ο αιώνα π.Χ.

ΤΑΦΟΣ 25

Ο τάφος 25 ήταν μεγάλου μεγέθους, θαλαμωτός τάφος προσανατολισμένος

Β-Ν με μεγάλη απόκλιση. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο και

θάλαμο τετράπλευρου σχήματος. Τη θύρα του τάφου έφραζε ξερολιθιά, από

αργούς ποταμόλιθους. Ο θάλαμος με διαστάσεις 4 Χ 4,90μ. και οροφή

πιθανόν τετράρριχτη, με θόλο και υποθόλιο η οποία όμως δεν διατηρήθηκε.

Πάνω στο δάπεδο βρέθηκαν 6 πρωτογενείς ταφές, σωροί οστών και

κτερισμάτων, που είχαν παραμεριστεί προς τις γωνίες και τα τοιχώματα του

θαλάμου. Βρέθηκαν 33 συνολικά κτερίσματα που συνόδευαν ταφές και

σωρούς, ήταν δε αμφορείς και αγγεία διαφόρων τύπων και μεγεθών της

εποχής. Επίσης πήλινα και στεάτινα σφονδύλια, ελεφαντοστέινη άτρακτος,

στεάτινος σφραγιδόλιθος, χάλκινα μαχαιρίδιο, βελόνη και ξυρός, που

χρονολογήθηκαν από το 1400 έως το 1100 π.Χ. Τους ίδιους αιώνες ήταν σε

χρήση και ο τάφος.

Οι μεγαλύτεροι τάφοι είναι οι υπ' αριθμόν 4 και 75 που λόγω των

αρχιτεκτονικών λεπτομερειών και των μεγάλων διαστάσεών τους,

φανερώνουν ότι ανήκαν σε αξιωματούχους της Μυκηναϊκής εγκατάστασης της

Βούντενης.

 

 

ΤΑΦΟΣ 4

Ο τάφος 4 ήταν πολύ μεγάλου μεγέθους θαλαμωτός τάφος,

προσανατολισμένος ΒΔ-ΝΑ. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο

και θάλαμο τετράπλευρου σχήματος. Ο δρόμος του είναι ο πιο πλατύς από

όλους τους τάφους, έχει μήκος 19,70μ. και πλάτος 2,86μ. Τα τοιχώματά του

συγκλίνουν έντονα προς τα πάνω και καταλήγουν σε τραπεζοειδή πρόσοψη,

που έχει 6,45μ. ύψος, πλάτος στη βάση 2,86μ και στο άνω μέρος 1,10μ.

Η είσοδος είναι τεράστιων διαστάσεων για την εποχή. Η θύρα έχει ασυνήθιστα

μεγάλες διαστάσεις, με ύψος 2,65μ. και πλάτος 1,17μ., είναι ανοιγμένη στο

κέντρο της πρόσοψης. Οι ισομερείς παραστάδες που την πλαισιώνουν, προς

τα πάνω και το γωνιώδες ανώφλι που την στρέφει, θυμίζει ανακουφιστικό

τρίγωνο. Τη θύρα έφραζε επιμελημένη ξερολιθιά από κροκαλοπαγείς και

ποταμίσιους λίθους. Ο θάλαμος είχε διαστάσεις 4,62 Χ 5,93μ. Η οροφή αν και

έχει καταπέσει κατά τη μεγαλύτερη επιφάνειά της, πρέπει να ήταν τετράρριχτη

με θόλο και αβαθές κοίλωμα στην κορυφή της. Το ταφικό στρώμα του

θαλάμου αποτελούσαν 6 πρωτογενείς και 1 δευτερογενής ταφή στο δάπεδο,

σε ακτινωτή διάταξη και παραμερισμένα οστά στο ΝΔ τοίχωμα του θαλάμου.

Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν επίσης υπολείμματα καμένων ξύλων, που πιθανόν

προέρχονται από φωτιά για την απολύμανση του τάφου, πριν τη νέα χρήση.

Ο εκτεταμένος σωρός των παραμερισμένων οστών συνοδεύονταν από

πολύτιμα κτερίσματα. Βρέθηκαν τριάντα τρία αγγεία διαφόρων τύπων, ένα

ειδώλιο τύπου Φ, τρεις αιχμές δοράτων, δύο μαχαιρίδια, μία χάλκινη λαβίδα,

μία χάλκινη πόρπη, ένας ξυρός, εκατοντάδες χάνδρες, έξι σφραγιδόλιθοι,

χρυσές ταινίες, χρυσά ελάσματα, χρυσοί ακόσμητοι δίσκοι και ομάδα

επικασσιτερωμένων αγγείων. Βρέθηκαν επίσης κοσμήματα στα χέρια και

μάλλον στα μαλλιά. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος ήταν σε χρήση,

από τις αρχές 14 ου έως μέσα 11 ου αιώνα π.Χ.

 

ΤΑΦΟΣ 75

Ο τάφος 75 είναι ο μεγαλύτερος από αυτούς που έχουν ανασκαφεί και

χρειάστηκαν 6 μήνες εντατικής και προσεκτικής εργασίας. Οι Αρχαιολόγοι

χαρακτηριστικά λέγουν ότι, ο τάφος 4 είναι γκαρσονιέρα και ο τάφος 75 δυάρι.

Βρέθηκαν λίγα οστά μικρών παιδιών. Είναι προσανατολισμένος Α-Δ, με

δρόμο μήκους 21,50μ. και πλάτους 1,75μ. Τα τοιχώματα του δρόμου

συγκλίνουν ήπια προς τα άνω και απολήγουν σε τραπεζοειδή πρόσοψη, με

ύψος 6,70μ. πλάτος στη βάση 1,90μ. και στην πάνω πλευρά 0,80μ. Στα

τοιχώματα του δρόμου και στην πρόσοψη είχαν ανοιχτεί 6 κόγχες, που

βρέθηκαν διαταραγμένες και κενές ευρημάτων. Μόνο η κόγχη πάνω από τη

θύρα, που αποτελεί μικρογραφία θαλαμωτού τάφου, διατηρούσε την είσοδό

της φραγμένη με ξερολιθιά. Η θύρα, με ύψος 2,20μ., πλάτος 1,30μ. στο κάτω

μέρος και 1,10μ. στο επάνω, ήταν συμμετρική και είχε μάλλον τοξωτό ανώφλι.

Τη θύρα εξωτερικά περιτρέχει αβαθές περιθύρωμα που ήταν πιθανώς

βαμμένο ερυθρό. Στην είσοδο και εσωτερικά περιμετρικά υπάρχει πατούρα,

με ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος. Ο θάλαμος είχε διαστάσεις 7,97μ. Χ

4,14μ., ήταν τετράπλευρος και διέθετε τετράρριχτη οροφή. Στο δάπεδο

βρέθηκαν 19 ταφές όλων των γενιών. Συνοδεύονταν από επικασσιτερωμένα

αγγεία, χαύλιους κάπρων, σφραγιδόλιθους, χάλκινα αντικείμενα, χάντρες από

 

 

ήλεκτρο και κορναλίνη, χρυσά κοσμήματα και ελεφαντοστέινα πλακίδια

επένδυσης θρυμματισμένα. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος ήταν σε

χρήση από τις αρχές 14 ου έως μέσα 10 ου αιώνα π.Χ.

 

Επίλογος

Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο και ο οικισμός της Βούντενης, εκτός από τη

μεγάλη ιστορική αξία, έχει υπέροχο φυσικό περιβάλλον και ειδικά την άνοιξη

σφύζει από φυτά και ονειρικές ευωδίες. Η τοποθεσία του είναι μοναδική και

προσφέρει υπέροχη θέα προς τον Πατραϊκό κόλπο και προς το όρος

Παναχαϊκό.  Ο επισκέπτης απολαμβάνει την θέα, από τη γέφυρα Ρίου -

Αντιρρίου και την Ναύπακτο έως την έξοδο του Πατραϊκού κόλπου στο Ιόνιο,

σε όλη την παράλια δυτική Αχαΐα και τη νότια ακτή της Αιτωλίας. Με καθαρή

ατμόσφαιρα μπορεί να διακρίνει πολλές σημαντικές μυκηναϊκές εγκαταστάσεις

όπως την Αρόη, το Κλάους, την Καλλιθέα, το όρος Σκόλλις, τα μαύρα βουνά

στον Άραξο, όπου βρίσκεται το τείχος των Δυμαίων. Στις απέναντι ακτές της

Αιτωλίας μπορεί να διακρίνει την Κάτω Βασιλική και ακόμα μακρύτερα την

Κεφαλλονιά με το όρος Αίνο.

Ο Δόκτωρ Αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας, που με τις πολλές επιστημονικές

γνώσεις και με την άοκνη εργασία του, προσέφερε πάρα πολλά στην

ανασκαφή αυτού του Αρχαιολογικού χώρου. Έχει ως φιλοσοφία και όραμα,

την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής και τη διαμόρφωσή

τους ώστε να καταστούν χώροι επισκέψιμοι, που θα διαμορφώνουν

πολιτιστική κουλτούρα και θα διδάσκουν τις επόμενες γενιές.

Βασική θέση και επιδίωξη όλων των θεσμικών κεντρικών και τοπικών

φορέων, αλλά και των δημοτών θα πρέπει να είναι, η προβολή της τοπικής

πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η συνακόλουθη τουριστική ανάπτυξη της

Πάτρας, μέσω της επισκεψιμότητας όλων των χώρων ιστορικού

ενδιαφέροντος.

Η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση του Νομού και της

Περιφέρειας, τα σχολεία όλων των βαθμίδων της πόλης και της ευρύτερης

περιοχής, καλό είναι να εντάξουν στο πρόγραμμά τους - σε περίπτωση που

δεν το έχουν εντάξει - επίσκεψη στον Αρχαιολογικό χώρο. Αφού προηγηθεί

επικοινωνία και συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας, η

εκπαιδευτική επίσκεψη των μαθητών συνοδεία κατάλληλου διδακτικού

προσωπικού και η ξενάγηση από εξειδικευμένο Επιστημονικό προσωπικό,

θα είναι επωφελής, μαθησιακή, παιδαγωγική και αξιόλογη.

Ο Μυκηναϊκός οικισμός και το νεκροταφείο της Βούντενης πρέπει να ενταχθεί

από τους Τοπικούς Φορείς της Πάτρας - εάν ακόμη δεν έχει γίνει - στους

 

 

Αρχαιολογικούς επισκέψιμους προορισμούς για οποιονδήποτε πολίτη, ειδικά

επισκέπτη που βρίσκεται στην Πάτρα για τουριστικό, επαγγελματικό,

διδακτικό κτλ. λόγο. Σε περίπτωση υλοποίησης θα αποτελέσει σπουδαίο

Αρχαιολογικό και Τουριστικό προορισμό, για κάθε Πατρινό, Αχαιό, Έλληνα ή

αλλοδαπό επισκέπτη.

Τονίζεται ότι, δεν έχει εξαντληθεί η έρευνα του Μυκηναϊκού οικισμού και του

νεκροταφείου. Οι Αρχαιολόγοι ελπίζουν σε νέα χρηματοδότηση, για τη

συνέχεια των ερευνών.

Η επίσκεψη στο Μυκηναϊκό νεκροταφείο της Βούντενης, θα ανταμείψει και

τον πιο απαιτητικό επισκέπτη, διότι θα ζήσει στιγμές από τη Μυκηναϊκή

περίοδο και θα αισθανθεί εκείνον τον πολιτισμό. Θα δει μια από τις πλευρές

της Πάτρας της Μυκηναϊκής περιόδου, σ’ ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον.

Από την επικείμενη επίσκεψη θα εντυπωσιαστεί και θα γοητευτεί, ώστε

μάλλον θα γίνει πρεσβευτής του Αρχαιολογικού χώρου, εντός και εκτός

Ελλάδας. Σε περίπτωση που κάποιοι Δημότες αλλά και επισκέπτες αυτής της

πόλης, δεν τον έχουν επισκεφθεί ακόμα, προτείνεται ανεπιφύλακτα.

Εύχομαι το Αρχαιολογικό πάρκο της Βούντενης, αυτός ο σημαντικός

αρχαιολογικός χώρος της πόλης μας, να τύχει της χρηματοδότησης για

περαιτέρω έρευνα και ανασκαφή και να έχει την επισκεψιμότητα που του

αρμόζει.

Ο Βρετανός φιλόσοφος & μαθηματικός  Άλφρεντ Νορθ Ουάιτχεντ (Alfred

North Whitehead) (1861-1947), είπε :

 

Μια πολιτισμένη κοινωνία χαρακτηρίζεται από πέντε ιδιότητες: αλήθεια,

ομορφιά, περιπέτεια, τέχνη, ειρήνη. Αυτός είναι ο Γενικός ορισμός του

πολιτισμού.

Ο Αμερικανός ιστορικός & φιλόσοφος Γουίλ Ντυράν (1885-1981) είπε :

Εκτός από τα μηχανές, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε άλλο διαχρονικό που

να μην προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα: Σχολεία, Γυμναστήρια,

Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία, Ρητορική, Φυσική, Βιολογία, Ανατομία,

Υγιεινή, Διακοσμητική, Ποίηση, Μουσική, Τραγωδία, Κωμωδία.

Ο Γερμανός συγγραφέας και Νομπελίστας Τόμας Μαν (1875-1955) είπε :

Η Ομιλία είναι από μόνη της πολιτισμός.

Μια ομιλία στη Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς, στο σπίτι που γεννήθηκε

ο δεύτερος εθνικός μας ποιητής, στα πλαίσια των Φιλολογικών Βραδινών της

Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδος, πραγματικά είναι πολιτισμός.

 

 

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για το αμέριστο ενδιαφέρον και την προσοχή

που επιδείξατε και είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ερώτηση,

NIKOY AΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΑΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΒΟΥΝΤΕΝΗΣ

 ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΑΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΒΟΥΝΤΕΝΗΣ


΄(Oμιλία στον κύκλο των Φιλολογικων βραδινων της Εταιρειας Λογοτεχνων στη Συέγη Γραμμάτων 'ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ" και με τη συνεργασία της τη Δευτέρα 6η Οκτωβρίου 2025)


Χαρακτηριστικά



Η Βούντενη είναι ορεινός οικισμός του Δήμου Πατρέων. Η επίσημη ονομασία

από το 1955 είναι Σκιόεσσα, η οποία όμως δεν έχει επικρατήσει και σπάνια

χρησιμοποιείται. Βρίσκεται επτά χιλιόμετρα περίπου βορειοανατολικά της

Πάτρας, πλησίον της συνοικίας Συχαινά και συγκεκριμένα στη θέση

«Μπόρτζι», που σημαίνει κάστρο στα Βενετσιάνικα. Σχετικά πρόσφατα, η

θέση αυτή ονομάστηκε «Καταρράχι». Αποτέλεσε πιθανόν τον πυρήνα της

προϊστορικής Πάτρας και ίσως ταυτίζεται με την αρχαία Μεσσάτιδα, μία εκ των

τριών ιωνικών κωμών - οι άλλες δύο ως γνωστόν ήταν η Αρόη και η Άνθεια -

που συνοικίστηκαν για να αποτελέσουν την Αρχαία Πάτρα.

Στη Βούντενη έχει βρεθεί οικισμός και νεκροταφείο που είναι ευρύτερα

γνωστός ως ‘‘Μυκηναϊκός Οικισμός Βούντενης’’ ή Μυκηναϊκό Νεκροταφείο

Βούντενης ή ‘‘Αρχαιολογικό Πάρκο Βούντενης’’. Αποτέλεσε μία από τις

σημαντικότερες εγκαταστάσεις της λεγόμενης περιφέρειας του Μυκηναϊκού

κόσμου και ήταν κτισμένη στις παρυφές του κατάφυτου ελατοσκέπαστου

Παναχαϊκού όρους.

Οι Μυκηναίοι ήταν Ελληνικά φύλα που κατέβηκαν από τον Βορρά,

κυριάρχησαν για πέντε αιώνες περίπου και εξαπλώθηκαν έως τη Βόρεια

Ευρώπη. Χαρακτηριστικά αυτών είναι τα ανάκτορα, η αστική οργάνωση, τα

έργα τέχνης και η πρώτη ελληνική γραφή, η γραμμική Β. Οι Μυκηναίοι μεταξύ

άλλων ήταν πολύ καλοί στην παραγωγή αρωματικών ελαίων. Στην Αχαΐα

έχουν βρεθεί εκατό θέσεις Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

Η έκταση του αρχαιολογικού χώρου είναι 180 στρέμματα, σε ύψος 220

μέτρων και αναπτύσσεται σε απόληξη λοφοσειράς, όπου καταλήγουν στους

πρόποδες του Παναχαϊκού. Εκεί βρίσκονται τα ερείπια ενός προϊστορικού

Μυκηναϊκού οικισμού και νεκροταφείου, με 78 λαξευτούς θαλαμωτούς τάφους.

Οικισμός

Από τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα στοιχεία, οι Αρχαιολόγοι βεβαιώνουν ότι, η

συνεχής κατοίκηση του οικισμού της Βούντενης, είχε διάρκεια πεντακόσια

χρόνια περίπου (από το 1500 έως το 1050 π.Χ.) Αποτέλεσε τον κεντρικό

πυρήνα ενός ευρύτερου συνόλου μικρότερων οικισμών, που είχαν αναπτυχθεί

στα πεδινά της γύρω περιοχής.

Η επιλογή της θέσης από τους Μυκηναίους δεν ήταν τυχαία. Είχε πολλά

πλεονεκτήματα που καθόρισαν την κατοίκηση και ανάπτυξή του εκ των

οποίων τα βασικά ήταν :


2

α. η αναμφισβήτητη στρατηγική θέση,

β. η φυσική οχύρωση του πλατώματος Μπόρτζι από τις τρεις πλευρές, που

παρέχει η λοφοσειρά στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους, όπου

βρίσκεται ο κύριος οικισμός,

γ. η εύκολη πρόσβαση στο Παναχαϊκό και στους κοντινούς λόφους

δ. ο έλεγχος και η επόπτευση του ανοικτού προς τη θάλασσα ορίζοντα και

των γύρω χερσαίων περασμάτων,

ε. η γρήγορη διαφυγή στα ορεινά σε περίπτωση κινδύνου, που λειτουργούσε

ως «καταφύγιο» του κεντρικού και των άλλων συνοικισμών.

στ. οι καλές κλιματολογικές συνθήκες,

ζ. οι πεδινές και ορεινές εκτάσεις, καθώς επίσης και οι χείμαρροι,

η. η ύδρευση από τις πλούσιες γειτονικές πηγές και η άρδευση από τα

γειτονικά ποτάμια (Μείλιχος, Μαργαρίτα),

θ. η πρόσβαση σε κυνήγι και

ι. η δυνατότητα επικοινωνίας με άλλες μυκηναϊκές εγκαταστάσεις της

περιοχής.

Μεγάλες και εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπήρχαν στα πεδινά και

παράκτια τμήματα. Τα πρανή του Παναχαϊκού όρους, ήταν πρόσφορα για την

ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, του κυνηγιού καθώς και τον προσπορισμό

άφθονης δομικής και ναυπηγικής ξυλείας, από τα κοντινά δάση της περιοχής.

Τα πεδινά, παράκτια και ορεινά τμήματα συνολικά, προσέφεραν αυτάρκεια

προϊόντων για τη διαβίωση των κατοίκων. Στη θέση του σημερινού έλους της

Αγυιάς, υπήρχε εκείνη την εποχή φυσικό λιμάνι, το λιμάνι της Βούντενης, που

παρείχε στους κατοίκους τη δυνατότητα διεξόδου στη θάλασσα και ελέγχου

ολόκληρου του Πατραϊκού κόλπου. Το λιμάνι επίσης ενίσχυε τις εμπορικές και

θαλάσσιες επαφές των κατοίκων.

Οικοδομικά στοιχεία του συνοικισμού, έχουν αποκαλυφθεί σε διάφορα σημεία.

Στις δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές που διενεργήθηκαν στον οικισμό,

αποκαλύφθηκαν θεμέλια σπιτιών με αυλές και χαλικόστρωτους διαδρόμους,

που διαρθρώνονται με κατεύθυνση ΒΔ - ΝΑ. Τα θεμέλια των σπιτιών ήταν

χτισμένα από αργολιθοδομή και η ανωδομή τους από ωμόπλινθους, που με

την πάροδο των ετών καταστράφηκαν λόγω των αρόσεων ή των καιρικών

συνθηκών. Τα ευρήματα είναι καθημερινής χρήσης, δηλαδή νοικοκυριού και

υπάρχουν ενδείξεις γραμμικής Β γραφής. Αν και η έρευνα στον οικισμό δεν

έχει ολοκληρωθεί, τα αποκαλυφθέντα δομικά κατάλοιπα χρονολογούνται,

άλλα στη μυκηναϊκή και άλλα στη αρχαϊκή περίοδο. Ίσως στην περιοχή να

υπήρχε ναός της Αρτέμιδος Τρικλαρίας, χωρίς να έχει ανακαλυφθεί,


3


τουλάχιστον ακόμη. Έχει βρεθεί μόνο ένα μικρό ειδώλιο που σχετίζεται με την

Τρικλαρία Αρτέμιδα.

Ο μύθος της Κομαιθούς και του Μελάννιπου που σχετίζεται με την Τρικλαρία

Αρτέμιδα, ενδεχομένως να μην είναι ευρέως γνωστός, γι’ αυτό θ’ αναφερθώ

πολύ σύντομα.

Σε χώρο, πιθανόν δίπλα στο Μείλιχο ποταμό, που έρρεε από το Παναχαϊκό

όρος, στα σημερινά Συχαινά, κατά άλλους στον Γλαύκο, πάντως δίπλα σε

ποτάμι, λάτρευαν οι κάτοικοι την  Τρικλαρία Αρτέμιδα που συναντάται μόνο

στην Πάτρα. Το επίθετο Τρικλαρία αναφέρεται από τον Παυσανία και υπονοεί

πιθανόν τους τρεις «κλήρους», το ουδέτερο μέρος της γης, όπου ήταν σημείο

συνάντησης των τριών «κλήρων» δηλαδή των τριών πολισμάτων (πολιχνών).

Σύμφωνα με τον μύθο αλλά και ο Παυσανίας το αναφέρει (Ελλάδος

περιήγησις Αχαικά ΧΙΧ,2), η παρθένα ιέρεια του ναού Αρτέμιδος Τρικλαρίας

Κομαιθώ, ήταν η πιο όμορφη κόρη της εποχής της. Ερωτεύτηκε παράφορα

και σύναψε ερωτική σχέση, παρά την ιερή της παρθενία, με τον βοσκό

Μελάνιππο, που ήταν ο πιο όμορφος νέος της πόλης. Οι γονείς της

αντέδρασαν στη σχέση τους, αρνήθηκαν να τελέσουν τον γάμο και το νεαρό

ζεύγος θεώρησε καλό να συνευρίσκεται εντός του ιερού της Αρτέμιδος,

βαίνοντας σε ιεροσυλία. Όταν το έμαθε η θεά εξοργίστηκε από αυτές τις

πράξεις και εκδικήθηκε στέλνοντας μεγάλη επιδημία σε ολόκληρη την πόλη.

Αρρώστησαν οι άνθρωποι, ξεράθηκαν οι καλλιέργειες, τα φυτά και τα δένδρα

ήταν άκαρπα. Τότε ζητήθηκε χρησμός από το μαντείο των Δελφών. Η Πυθία

απάντησε ότι έπρεπε να θυσιαστούν ο Μελάνιππος και η Κομαιθώ για να

εξαγνιστεί η Άρτεμις, όπως και έγινε. Έπρεπε ακόμα κάθε χρόνο να

θυσιάζονταν ένας νέος και μια νέα, που ξεπερνούσαν σε ομορφιά τους

συνομήλικούς τους. Η θυσία αυτή σταμάτησε από τον Θεσσαλό Ευρύπυλο γιο

του Ευαίμονα. Ο Παυσανίας γράφει ότι, αρκετά ζευγάρια νέων είχαν ήδη

θυσιασθεί όταν ήρθε ο Ευρύπυλος στην περιοχή. Ζητήθηκε εκ νέου χρησμός

για να μάθουν μέχρι πότε θα κρατούσε ο θυμός της θεάς. Το μαντείο τους

απάντησε ότι αν κάποιος ξένος ηγεμόνας έβλεπε αυτή τη θυσία, τότε θα

τελείωνε η τιμωρία. Η θυσία αυτή σταμάτησε όταν την είδε ο Ευρύπυλος.

Ο οικισμός δεν εξελίχθηκε σε πόλις κράτος, διότι υπάρχουν ενδείξεις ότι έγινε

αστικοποίηση. Ο κεντρικός και οι μικρότεροι συνοικισμοί εγκαταλείπονται

μετά το 1000 π.Χ. και μεταβαίνουν στις πόλεις και τους οικισμούς πλησίον του

λιμανιού.

Νεκροταφείο

Νοτιοανατολικά του σημερινού οικισμού Βούντενης, σε απόσταση 800 μέτρων

περίπου, στο χώρο εκείνο που σήμερα είναι γνωστός με τα τοπωνύμια

Αγραπιδιά και Αμυγδαλιά, βρίσκονται εντός του πάρκου ο αρχαίος οικισμός

και το μυκηναϊκό νεκροταφείο, που εξυπηρετούσε τον κύριο οικισμό και

πολλούς στα πέριξ οικισμούς.


4


Η ύπαρξη μαλακού εδάφους που λέγεται Κιμιλιά ή επιστημονικά ασβεστιτική

μάργα, συντέλεσε στη δημιουργία νεκροταφείου, που αποτελεί σημαντικότατο

αρχαιολογικό εύρημα και συμπληρώνει την εικόνα ενός οργανωμένου και

ανεπτυγμένου μυκηναϊκού κέντρου.

Τον τελευταίο αιώνα, έχουν γίνει εκτεταμένες αρχαιολογικές εργασίες

ανάδειξης, από διαπρεπείς Αρχαιολόγους, τόσο του οικισμού όσο και του

νεκροταφείου.

Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές του Μυκηναϊκής τεχνοτροπίας

νεκροταφείου, ξεκίνησαν το 1923 από τον Αρχαιολόγο Νικόλαο Κυπαρίσση

(1879 - 1944), ο οποίος ανέσκαψε μικρό αριθμό θαλαμωτών τάφων στη θέση

Αγραπιδιά.

Οι έρευνες και η βιβλιογραφία του Νικόλαου Κυπαρίσση τη δεκαετία 1920 -

1930, δηλώνουν την ύπαρξη του Μυκηναϊκού νεκροταφείου της Βούντενης.

Έκτοτε καμία άλλη σχετική αναφορά δεν υπήρξε, παρά μόνο μια σύντομη

έρευνα κατεστραμμένων τάφων το 1960 από τον Αρχαιολόγο Νικόλαο

Γιαλούρη (1916 - 2011). Η διάνοιξη αγροτικής οδού στα τέλη της δεκαετίας

του 1980 στην περιοχή, κατέστρεψε τμήμα θαλάμου ενός λαξευτού τάφου,

αποτελώντας έτσι αφορμή για την εκ νέου "ανακάλυψη" του νεκροταφείου και

την ανασκαφή ενός σημαντικού μέρους του.

Ο Δόκτωρ Αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας μελέτησε τα τυχαία ευρήματα και

συνέχισε συστηματικά τις νεότερες ανασκαφές, που τελικά οδήγησαν στην

ανακάλυψη 78 τάφων στη θέση Αμυγδαλιά. Χρονολογούνται στην

Υστεροελλαδική περίοδο. Σε μερικές περιπτώσεις σύμφωνα με τους

Αρχαιολόγους, η χρήση τους διαρκεί μέχρι την Υπομυκηναϊκή εποχή. Από το

1988 έως το 1994 ο Δόκτωρ Κολώνας ανακάλυψε 44 τάφους. Εργάστηκε

επίσης στο Μυκηναϊκό νεκροταφείο από το 2004 έως το 2007.

Οι 78 τάφοι που ανακαλύφθηκαν σε έκταση 18 στρεμμάτων περίπου, είναι

θαλαμωτοί τάφοι ποικίλων σχημάτων και διαστάσεων, όπως κυκλικοί,

τετράγωνοι, πεταλόσχημοι, τετράπλευροι με θόλο, με ακανόνιστη κάτοψη. Οι

διαστάσεις είναι ποικίλες και οι ταφές πολλαπλές. Αυτή η ποικιλία δεν απηχεί

μόνο την καλλιτεχνική αρχιτεκτονική φαντασία των μηχανικών και των

μαστόρων της εποχής, αλλά και τις ιδιαίτερες προτιμήσεις των

ενδιαφερόμενων χρηστών των τάφων.

Το νεκροταφείο είναι οργανωμένο σε επάλληλα άνδηρα ύψους 2 έως 4

μέτρων, τα δε όριά του συμπίπτουν με εκείνα του μαλακού μαργαρικού

πετρώματος, που ήταν απαραίτητο για τη διάνοιξη των θαλαμωτών τάφων. Οι

δρόμοι τους είναι επικλινείς και συνήθως επιμήκεις, με προθαλάμους ή κόγχες

στα πλευρικά τοιχώματα, αλλά και στο μέτωπο των τάφων. Οι προσόψεις

τους είναι κατακόρυφες, λοξές προς τα πίσω και προς τα εμπρός, οι θύρες

τους είναι τετράπλευρες, με παραστάδες και ανώφλια ευθύγραμμα και

οριζόντια, στόμια τοξωτά και αετωματικά, που συνήθως διευρύνονται προς το

εσωτερικό του θαλάμου. Οι ξερολιθιές είναι κατά κανόνα ισχυρής κατασκευής,

ενώ στο δάπεδο αρκετών θαλάμων έχουν διανοιχτεί λάκκοι, που στις

περισσότερες περιπτώσεις προορίζονταν για ανακομιδές και σπανιότερα για


5


πρωτογενείς ταφές. Οι περισσότερες από τις ταφές ήταν κτερισμένες. Οι

νεκροί συνοδεύονταν από προσφιλή αντικείμενα καθημερινής χρήσης, αγγεία,

κοσμήματα, εργαλεία, όπλα, σκεύη, χρήσιμα στη ζωή και απαραίτητα όπως

πίστευαν, στο μεταθανάτιο ταξίδι. Τα αγγεία ήταν κυρίως κλειστά, είχαν

προοριστεί για υγρά, υπάρχουν ανοικτά και λίγα πόσεως.

Βρέθηκαν επίσης μερικά πήλινα ειδώλια, μία ασάμινθος, χάλκινες αρύταινες,

πολλά χάλκινα εργαλεία και όπλα, μεταξύ των οποίων και ασπίδες και πολλά

άλλα. Βρέθηκαν ακόμα πολύτιμα υλικά όπως χρυσός, πολύτιμη μικροτεχνία

με χρυσά και γυάλινα κοσμήματα, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμους λίθους.

Βρέθηκαν και αντικείμενα εισηγμένα από την Αίγυπτο, όπως ήλεκτρο

(κεχριμπάρι), κορναλίνη κτλ. Τα ευρήματα δηλώνουν τον πλούτο, την

ευμάρεια και τις επαφές των Μυκηναίων της Βούντενης, με άλλες περιοχές.

Φανερώνουν επιπλέον, τις εμπορικές και τις πολιτιστικές σχέσεις των

κατοίκων, με άλλες περιοχές κοντινές ή πιο μακρινές. Κάποιες από αυτές είναι

η Μεσσηνία, η Λακωνία, η Αργολιδοκορινθία, η Κρήτη, η Ιταλία, η Αίγυπτος, η

Συροπαλαιστίνη, η Ανατολία και άλλες.

Βρέθηκαν συνολικά περισσότερα από οκτακόσια (800) αντικείμενα διαφόρων

σχημάτων. Τα περισσότερα ευρήματα μεταφέρθηκαν σε αποθήκες και τα

σημαντικότερα από αυτά εκτίθενται στη Νεκρόπολη, του Νέου Αρχαιολογικού

Μουσείου Πατρών επί της Ν.Ε.Ο. Νεότερες αρχαιολογικές έρευνες υπέδειξαν

πιθανές θέσεις για δεκάδες ακόμα και αναμένονται τ’ αποτελέσματα σύμφωνα

με την Εφορία Αρχαιοτήτων Αχαΐας.

Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι το Αρχαιολογικό πάρκο της Βούντενης, ήταν ένα

σπουδαίο Μυκηναϊκό κέντρο της Αχαΐας, σήμερα δε είναι επισκέψιμο.

ΤΑΦΟΙ

Οι τάφοι του νεκροταφείου της Βούντενης ήταν οικογενειακοί και έχουν πολλές

ταφές. Κάποιοι από αυτούς ίσως έχουν υποστεί σύληση. Σε αρκετούς τάφους

σώζονται οι οροφές. Οι είσοδοι κλείνονταν συνήθως με ξιρολιθια ή ξερολιθιά .

Ξερολιθιά καλύπτει και τις θύρες των τάφων. Οι τάφοι μάλλον είχαν

διακόσμηση, αλλά δεν διατηρείται λόγω κλίματος, υγρασίας κτλ.

Ο νεκρός τοποθετείτο ως επί το πλείστον κατευθείαν στο δάπεδο. Ο τάφος

χρησιμοποιείτο για πολλές γενιές. Όταν οι τάφοι γέμιζαν από νεότερους

νεκρούς, άνοιγαν δίπλα μικρότερους και έθαβαν τα οστά. Διακρίνονται σε

πολλούς τάφους η φορά των εργαλείων.

Στους τάφους σύμφωνα με τους Αρχαιολόγους έχουν ταφεί πολεμιστές ή

αξιωματούχοι, όχι όμως βασιλιάς. Ο μέσος όρος ηλικίας θανάτου των

ανθρώπων της εποχής, ήταν από 35 έως 45 έτη. Οι μεγαλύτεροι πέθαναν στο

55 ο έτος περίπου.


6


Σε κάποιους τάφους βρέθηκαν σκελετοί, οστά, οστά υπό μορφή σκόνης και

λίγα οστά μικρών παιδιών. Η ηλικία των παιδιών εκτιμήθηκε από την

ανάπτυξη των δοντιών, τις ενώσεις των επιφύσεων και το μήκος των μακρών

οστών. Η εκτίμηση της ηλικίας των ενηλίκων και του φύλου τους, βασίστηκε

σε αλλαγές στην μορφολογία της λεκάνης και του κρανίου.

Στο νεκροταφείο έχουν ανακαλυφθεί μικροί, μεσαίοι, μεγάλοι και δύο πολύ

μεγάλοι τάφοι.


ΤΑΦΟΣ 9

Ο τάφος 9 ήταν μετρίου μεγέθους, θαλαμωτός τάφος προσανατολισμένος Β-

Ν. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο και θάλαμο τετράπλευρου

σχήματος. Τη θύρα του τάφου έφραζε ξερολιθιά από αργούς ποταμόλιθους. Ο

θάλαμος είχε διαστάσεις 3,13 Χ 3,01 Χ 2,42μ. Τα πλευρικά τοιχώματά του

συγκλίνουν ελαφρά προς τα άνω και σε ύψος 1,11μ. ξεκινά η θόλωση, που

καταλήγει σε αβαθές υποθόλιο. Στο δάπεδο του θαλάμου βρέθηκε μία

πρωτογενής, διαταραγμένη ταφή και παραμερισμένα οστά προς το οπίσθιο

μέρος του θαλάμου. Όλες οι ταφές συνοδεύονταν από κτερίσματα που είχαν

τοποθετηθεί σε σωρούς πάνω στο δάπεδο του θαλάμου. Τα κτερίσματα που

βρέθηκαν 84 συνολικά, ήταν αμφορείς, ψευδόστομοι αμφορείς, πιθαμφορείς,

οινοχόες, λεκάνη, καλαθίσκος, πτηνόσχημο αγγείο, σκύφος, σφονδύλια,

φυλλάρια χρυσού, χρυσές χάντρες, πλακίδια από υαλόμαζα, χάλκινη περόνη,

χάλκινο μαχαίρι και φυλλόσχημη αιχμή δόρατος. Στην ανακομιδή ανήκαν

επίσης δύο σφραγιδόλιθοι, ο ένας από στεατίτη και ο άλλος από χαλκηδόνιο,

που φέρει παράσταση Μινώταυρου. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος

ήταν σε χρήση από τις αρχές του 13 ου έως τον 11 ο αιώνα π.Χ.

ΤΑΦΟΣ 25

Ο τάφος 25 ήταν μεγάλου μεγέθους, θαλαμωτός τάφος προσανατολισμένος

Β-Ν με μεγάλη απόκλιση. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο και

θάλαμο τετράπλευρου σχήματος. Τη θύρα του τάφου έφραζε ξερολιθιά, από

αργούς ποταμόλιθους. Ο θάλαμος με διαστάσεις 4 Χ 4,90μ. και οροφή

πιθανόν τετράρριχτη, με θόλο και υποθόλιο η οποία όμως δεν διατηρήθηκε.

Πάνω στο δάπεδο βρέθηκαν 6 πρωτογενείς ταφές, σωροί οστών και

κτερισμάτων, που είχαν παραμεριστεί προς τις γωνίες και τα τοιχώματα του

θαλάμου. Βρέθηκαν 33 συνολικά κτερίσματα που συνόδευαν ταφές και

σωρούς, ήταν δε αμφορείς και αγγεία διαφόρων τύπων και μεγεθών της

εποχής. Επίσης πήλινα και στεάτινα σφονδύλια, ελεφαντοστέινη άτρακτος,

στεάτινος σφραγιδόλιθος, χάλκινα μαχαιρίδιο, βελόνη και ξυρός, που

χρονολογήθηκαν από το 1400 έως το 1100 π.Χ. Τους ίδιους αιώνες ήταν σε

χρήση και ο τάφος.

Οι μεγαλύτεροι τάφοι είναι οι υπ' αριθμόν 4 και 75 που λόγω των

αρχιτεκτονικών λεπτομερειών και των μεγάλων διαστάσεών τους,

φανερώνουν ότι ανήκαν σε αξιωματούχους της Μυκηναϊκής εγκατάστασης της

Βούντενης.


7


ΤΑΦΟΣ 4

Ο τάφος 4 ήταν πολύ μεγάλου μεγέθους θαλαμωτός τάφος,

προσανατολισμένος ΒΔ-ΝΑ. Αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη, θύρα, στόμιο

και θάλαμο τετράπλευρου σχήματος. Ο δρόμος του είναι ο πιο πλατύς από

όλους τους τάφους, έχει μήκος 19,70μ. και πλάτος 2,86μ. Τα τοιχώματά του

συγκλίνουν έντονα προς τα πάνω και καταλήγουν σε τραπεζοειδή πρόσοψη,

που έχει 6,45μ. ύψος, πλάτος στη βάση 2,86μ και στο άνω μέρος 1,10μ.

Η είσοδος είναι τεράστιων διαστάσεων για την εποχή. Η θύρα έχει ασυνήθιστα

μεγάλες διαστάσεις, με ύψος 2,65μ. και πλάτος 1,17μ., είναι ανοιγμένη στο

κέντρο της πρόσοψης. Οι ισομερείς παραστάδες που την πλαισιώνουν, προς

τα πάνω και το γωνιώδες ανώφλι που την στρέφει, θυμίζει ανακουφιστικό

τρίγωνο. Τη θύρα έφραζε επιμελημένη ξερολιθιά από κροκαλοπαγείς και

ποταμίσιους λίθους. Ο θάλαμος είχε διαστάσεις 4,62 Χ 5,93μ. Η οροφή αν και

έχει καταπέσει κατά τη μεγαλύτερη επιφάνειά της, πρέπει να ήταν τετράρριχτη

με θόλο και αβαθές κοίλωμα στην κορυφή της. Το ταφικό στρώμα του

θαλάμου αποτελούσαν 6 πρωτογενείς και 1 δευτερογενής ταφή στο δάπεδο,

σε ακτινωτή διάταξη και παραμερισμένα οστά στο ΝΔ τοίχωμα του θαλάμου.

Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν επίσης υπολείμματα καμένων ξύλων, που πιθανόν

προέρχονται από φωτιά για την απολύμανση του τάφου, πριν τη νέα χρήση.

Ο εκτεταμένος σωρός των παραμερισμένων οστών συνοδεύονταν από

πολύτιμα κτερίσματα. Βρέθηκαν τριάντα τρία αγγεία διαφόρων τύπων, ένα

ειδώλιο τύπου Φ, τρεις αιχμές δοράτων, δύο μαχαιρίδια, μία χάλκινη λαβίδα,

μία χάλκινη πόρπη, ένας ξυρός, εκατοντάδες χάνδρες, έξι σφραγιδόλιθοι,

χρυσές ταινίες, χρυσά ελάσματα, χρυσοί ακόσμητοι δίσκοι και ομάδα

επικασσιτερωμένων αγγείων. Βρέθηκαν επίσης κοσμήματα στα χέρια και

μάλλον στα μαλλιά. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος ήταν σε χρήση,

από τις αρχές 14 ου έως μέσα 11 ου αιώνα π.Χ.


ΤΑΦΟΣ 75

Ο τάφος 75 είναι ο μεγαλύτερος από αυτούς που έχουν ανασκαφεί και

χρειάστηκαν 6 μήνες εντατικής και προσεκτικής εργασίας. Οι Αρχαιολόγοι

χαρακτηριστικά λέγουν ότι, ο τάφος 4 είναι γκαρσονιέρα και ο τάφος 75 δυάρι.

Βρέθηκαν λίγα οστά μικρών παιδιών. Είναι προσανατολισμένος Α-Δ, με

δρόμο μήκους 21,50μ. και πλάτους 1,75μ. Τα τοιχώματα του δρόμου

συγκλίνουν ήπια προς τα άνω και απολήγουν σε τραπεζοειδή πρόσοψη, με

ύψος 6,70μ. πλάτος στη βάση 1,90μ. και στην πάνω πλευρά 0,80μ. Στα

τοιχώματα του δρόμου και στην πρόσοψη είχαν ανοιχτεί 6 κόγχες, που

βρέθηκαν διαταραγμένες και κενές ευρημάτων. Μόνο η κόγχη πάνω από τη

θύρα, που αποτελεί μικρογραφία θαλαμωτού τάφου, διατηρούσε την είσοδό

της φραγμένη με ξερολιθιά. Η θύρα, με ύψος 2,20μ., πλάτος 1,30μ. στο κάτω

μέρος και 1,10μ. στο επάνω, ήταν συμμετρική και είχε μάλλον τοξωτό ανώφλι.

Τη θύρα εξωτερικά περιτρέχει αβαθές περιθύρωμα που ήταν πιθανώς

βαμμένο ερυθρό. Στην είσοδο και εσωτερικά περιμετρικά υπάρχει πατούρα,

με ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος. Ο θάλαμος είχε διαστάσεις 7,97μ. Χ

4,14μ., ήταν τετράπλευρος και διέθετε τετράρριχτη οροφή. Στο δάπεδο

βρέθηκαν 19 ταφές όλων των γενιών. Συνοδεύονταν από επικασσιτερωμένα

αγγεία, χαύλιους κάπρων, σφραγιδόλιθους, χάλκινα αντικείμενα, χάντρες από


8


ήλεκτρο και κορναλίνη, χρυσά κοσμήματα και ελεφαντοστέινα πλακίδια

επένδυσης θρυμματισμένα. Τα ευρήματα φανερώνουν ότι ο τάφος ήταν σε

χρήση από τις αρχές 14 ου έως μέσα 10 ου αιώνα π.Χ.


Επίλογος

Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο και ο οικισμός της Βούντενης, εκτός από τη

μεγάλη ιστορική αξία, έχει υπέροχο φυσικό περιβάλλον και ειδικά την άνοιξη

σφύζει από φυτά και ονειρικές ευωδίες. Η τοποθεσία του είναι μοναδική και

προσφέρει υπέροχη θέα προς τον Πατραϊκό κόλπο και προς το όρος

Παναχαϊκό.  Ο επισκέπτης απολαμβάνει την θέα, από τη γέφυρα Ρίου -

Αντιρρίου και την Ναύπακτο έως την έξοδο του Πατραϊκού κόλπου στο Ιόνιο,

σε όλη την παράλια δυτική Αχαΐα και τη νότια ακτή της Αιτωλίας. Με καθαρή

ατμόσφαιρα μπορεί να διακρίνει πολλές σημαντικές μυκηναϊκές εγκαταστάσεις

όπως την Αρόη, το Κλάους, την Καλλιθέα, το όρος Σκόλλις, τα μαύρα βουνά

στον Άραξο, όπου βρίσκεται το τείχος των Δυμαίων. Στις απέναντι ακτές της

Αιτωλίας μπορεί να διακρίνει την Κάτω Βασιλική και ακόμα μακρύτερα την

Κεφαλλονιά με το όρος Αίνο.

Ο Δόκτωρ Αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας, που με τις πολλές επιστημονικές

γνώσεις και με την άοκνη εργασία του, προσέφερε πάρα πολλά στην

ανασκαφή αυτού του Αρχαιολογικού χώρου. Έχει ως φιλοσοφία και όραμα,

την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής και τη διαμόρφωσή

τους ώστε να καταστούν χώροι επισκέψιμοι, που θα διαμορφώνουν

πολιτιστική κουλτούρα και θα διδάσκουν τις επόμενες γενιές.

Βασική θέση και επιδίωξη όλων των θεσμικών κεντρικών και τοπικών

φορέων, αλλά και των δημοτών θα πρέπει να είναι, η προβολή της τοπικής

πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η συνακόλουθη τουριστική ανάπτυξη της

Πάτρας, μέσω της επισκεψιμότητας όλων των χώρων ιστορικού

ενδιαφέροντος.

Η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση του Νομού και της

Περιφέρειας, τα σχολεία όλων των βαθμίδων της πόλης και της ευρύτερης

περιοχής, καλό είναι να εντάξουν στο πρόγραμμά τους - σε περίπτωση που

δεν το έχουν εντάξει - επίσκεψη στον Αρχαιολογικό χώρο. Αφού προηγηθεί

επικοινωνία και συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας, η

εκπαιδευτική επίσκεψη των μαθητών συνοδεία κατάλληλου διδακτικού

προσωπικού και η ξενάγηση από εξειδικευμένο Επιστημονικό προσωπικό,

θα είναι επωφελής, μαθησιακή, παιδαγωγική και αξιόλογη.

Ο Μυκηναϊκός οικισμός και το νεκροταφείο της Βούντενης πρέπει να ενταχθεί

από τους Τοπικούς Φορείς της Πάτρας - εάν ακόμη δεν έχει γίνει - στους


9


Αρχαιολογικούς επισκέψιμους προορισμούς για οποιονδήποτε πολίτη, ειδικά

επισκέπτη που βρίσκεται στην Πάτρα για τουριστικό, επαγγελματικό,

διδακτικό κτλ. λόγο. Σε περίπτωση υλοποίησης θα αποτελέσει σπουδαίο

Αρχαιολογικό και Τουριστικό προορισμό, για κάθε Πατρινό, Αχαιό, Έλληνα ή

αλλοδαπό επισκέπτη.

Τονίζεται ότι, δεν έχει εξαντληθεί η έρευνα του Μυκηναϊκού οικισμού και του

νεκροταφείου. Οι Αρχαιολόγοι ελπίζουν σε νέα χρηματοδότηση, για τη

συνέχεια των ερευνών.

Η επίσκεψη στο Μυκηναϊκό νεκροταφείο της Βούντενης, θα ανταμείψει και

τον πιο απαιτητικό επισκέπτη, διότι θα ζήσει στιγμές από τη Μυκηναϊκή

περίοδο και θα αισθανθεί εκείνον τον πολιτισμό. Θα δει μια από τις πλευρές

της Πάτρας της Μυκηναϊκής περιόδου, σ’ ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον.

Από την επικείμενη επίσκεψη θα εντυπωσιαστεί και θα γοητευτεί, ώστε

μάλλον θα γίνει πρεσβευτής του Αρχαιολογικού χώρου, εντός και εκτός

Ελλάδας. Σε περίπτωση που κάποιοι Δημότες αλλά και επισκέπτες αυτής της

πόλης, δεν τον έχουν επισκεφθεί ακόμα, προτείνεται ανεπιφύλακτα.

Εύχομαι το Αρχαιολογικό πάρκο της Βούντενης, αυτός ο σημαντικός

αρχαιολογικός χώρος της πόλης μας, να τύχει της χρηματοδότησης για

περαιτέρω έρευνα και ανασκαφή και να έχει την επισκεψιμότητα που του

αρμόζει.

Ο Βρετανός φιλόσοφος & μαθηματικός  Άλφρεντ Νορθ Ουάιτχεντ (Alfred

North Whitehead) (1861-1947), είπε :


Μια πολιτισμένη κοινωνία χαρακτηρίζεται από πέντε ιδιότητες: αλήθεια,

ομορφιά, περιπέτεια, τέχνη, ειρήνη. Αυτός είναι ο Γενικός ορισμός του

πολιτισμού.

Ο Αμερικανός ιστορικός & φιλόσοφος Γουίλ Ντυράν (1885-1981) είπε :

Εκτός από τα μηχανές, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε άλλο διαχρονικό που

να μην προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα: Σχολεία, Γυμναστήρια,

Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία, Ρητορική, Φυσική, Βιολογία, Ανατομία,

Υγιεινή, Διακοσμητική, Ποίηση, Μουσική, Τραγωδία, Κωμωδία.

Ο Γερμανός συγγραφέας και Νομπελίστας Τόμας Μαν (1875-1955) είπε :

Η Ομιλία είναι από μόνη της πολιτισμός.

Μια ομιλία στη Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς, στο σπίτι που γεννήθηκε

ο δεύτερος εθνικός μας ποιητής, στα πλαίσια των Φιλολογικών Βραδινών της

Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδος, πραγματικά είναι πολιτισμός.


10


Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για το αμέριστο ενδιαφέρον και την προσοχή

που επιδείξατε και είμαι στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε ερώτηση,

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ:Ομιλία του στον κύκλο των φιλολογικών βραδινωών της Εταιρειας Λογοτεχνων,«Φράγκοι και Βυζαντινοί στην Ηλεία»

 

Ομιλία Θεόδωρου Λάμπρου






Για το βιβλίο «Φράγκοι και Βυζαντινοί στην Ηλεία»

 

Από την εποχή του σχίσματος των Εκκλησιών (1054 μ.χ) και την έναρξη των Σταυροφοριών η εχθρότητα της Δύσης απέναντι στη Βυζαντινή αυτοκρατορία διαρκώς αυξανόταν.

  Η Δ’ Σταυροφορία αποτέλεσε ουσιαστικά το πρόσχημα για την επίθεση κατά του Βυζαντίου. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Σταυροφόρων στις 13 Απριλίου 1204. Τρεις ολόκληρες ημέρες η πόλη δοκιμαζόταν από σφαγές και λεηλασίες. Οι αμύθητοι θησαυροί της πλουσιότερης πρωτεύουσας του κόσμου συλήθηκαν και σε μεγάλο βαθμό καταστράφηκαν. 

Πρόδρομους του Αντίχριστου χαρακτήρισε ο αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων και Βυζαντινός χρονικογράφος Νικήτας Χωνιάτης τους Λατίνους κατακτητές και τις βιαιότητες που προκάλεσαν στους κατοίκους της Πόλης.

Ακολούθησε ο κατακερματισμός των εδαφών και η διανομή τους μεταξύ των Σταυροφόρων.

Οι λίγες επαρχίες που παρέμειναν ελεύθερες ανέλαβαν τον αγώνα για την παλινόρθωση της αυτοκρατορίας, που κράτησε περισσότερο από πενήντα χρόνια.

    Η Τέταρτη Σταυροφορία και η κατάκτηση της Βασιλεύουσας από τους Λατίνους τον Απρίλιο του 1204 υπήρξε καταλυτική για την κατάκτηση της Πελοποννήσου.

   Άνθρωποι από χώρες της Δυτικής Ευρώπης που ανήκαν σχεδόν σε κάθε κοινωνική τάξη, ξεκίνησαν με σκοπό να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους. Πίσω όμως από τις πομπώδεις διακηρύξεις τους περί χριστιανικής πίστης και απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων από τους άπιστους Μουσουλμάνους, κρύβονταν άλλα συμφέροντα όπως η αδικία, το πλιάτσικο, το έγκλημα, οι μεγάλες περιουσίες. 

  Οι Σταυροφορίες γενικότερα ξεκίνησαν σαν μια εκστρατεία απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων από τους «άπιστους» Μουσουλμάνους, βαθμιαία όμως μετατράπηκε σε μια επιχείρηση κατάληψης των εδαφών αυτών για να ικανοποιήσουν οι Λατίνοι τα οικονομικά τους συμφέροντα, να διαμοιράσουν τα εδάφη σε βαρωνίες και να επιδοθούν σε μια εκστρατεία εγκλημάτων και πλιάτσικου για να εδραιώσουν την εξουσία τους.

 

Ο Γοδεφρείδος Βιλλεαρδοϋίνος

Η κατάκτηση της Πελοποννήσου από μια μικρή ομάδα Φράγκων ιπποτών υπό την ηγεσία του Γουλιέλμου Σαμπλίτ από την Καμπανία και του Γοδεφρείδου Βιλλεαρδοϋίνου άρχισε από το βορειοδυτικό τμήμα του 1205 και πραγματοποιήθηκε σχετικά εύκολα, καθώς δεν εμφανίζεται οργανωμένη άμυνα των Ελλήνων, εκτός από λίγες τοπικές αντιδράσεις, όπως αυτή του άρχοντα του Ναυπλίου, Άργους και Κορίνθου, Λέοντα του Σγουρού. Η συγκεντρωτική στρατιωτική, οικονομική και διοικητική οργάνωση των εδαφών της άλλοτε κραταιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχε από καιρό εξασθενήσει.

    Ο Γοδεφρείδος Α’ Βιλλεαρδουϊνος εγκαθίσταται στον κάμπο της Ήλιδας ή του Μορέα, όπως αναφέρεται από τον θείο και ομώνυμό του ιστορικό της Δ’ Σταυροφορίας, Βιλλεαρδουίνο.

   Με τη συνθήκη της Σαπιέντσας το 1209 οι Βενετοί παραχώρησαν και επισήμως τα εδάφη της Πελοποννήσου εκτός από τα λιμάνια Μεθώνης και Κορώνης, ενώ ο Βιλλεαρδουίνος προκειμένου να αναγνωρισθούν επίσημα τα κυριαρχικά του δικαιώματα, απεδέχθη την τυπική υποτέλειά του στο Δόγη της Βενετίας.

 

Η κατάληψη της Ανδραβίδας από τους Φράγκους

Οι Λατίνοι τυχοδιώκτες δεν χάνουν καιρό. Η Ανδραβίδα ήταν μια αξιόλογη πόλη στον πλούσιο κάμπο της Ηλείας.

  Ξεκίνησαν λοιπόν με τους ιππότες και το λοιπό στράτευμα με σκοπό να την κατακτήσουν. Στον δρόμο οι χωριάτες τους υποδέχονταν με ευχαρίστηση. 

 

Τους υποδέχτηκαν σαν Μεσσίες

Το φέρσιμο των ντόπιων όταν αντίκρυσαν τους Φράγκους ήταν αποκαρδιωτικό. Άρχοντες και λαός ξεσηκώθηκαν με τον Τίμιο Σταυρό και τις εικόνες των Αγίων, σαν να πήγαιναν σε λιτανεία, να προϋπαντήσουν τους Φράγκους ιππότες, να δηλώσουν πίστη και υποταγή στους αρχηγούς τους Καμπανίτη και Βιλλεαρδουϊνο, αφού αποδέχτηκαν τους όρους τους. 

  Και εδώ γεννάται εύλογα το ερώτημα γιατί ο ντόπιος πληθυσμός υποδέχτηκε τους Φράγκους ως Μεσσίες; Η απάντηση που μπορούμε να δώσουμε είναι λόγω της βαριάς φορολογίας που είχαν υποστεί όλα τα προηγούμενα χρόνια από τους ντόπιους άρχοντες, η βαριά φορολογία καθώς και η ανασφάλεια από τους πειρατές, που τους στερούσε την ησυχία, ενώ η αντοχή τους είχε εξαντληθεί πιά.

 

Η Κατάκτηση της Πελοποννήσου συνεχίζεται

Οι Φράγκοι μόλις αντίκρυσαν τόσο μεγάλο ενθουσιασμό, κολακεύτηκαν. Είδαν πως μπορούσαν εύκολα να εξουσιάζουν ένα λαό που τους έδειχνε χωρίς λόγο τόσο αγάπη.

  Έτσι με αυτό το σκεπτικό συνέχισαν την αναίμακτη κατάληψη και άλλων πόλεων και χωριών της Ηλείας. 

 

   Το Πριγκιπάτο της Αχαΐας ήταν ένα κρατίδιο που δημιουργήθηκε από τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη κατά την Δ’ Σταυροφορία (1205-1210) στα εδάφη της Πελοποννήσου (Μοριάς), τα οποία μοιράστηκαν σε φέουδα μεταξύ των Φράγκων Σταυροφόρων. Ήταν ένα κραταιό κρατίδιο, υπό την κυριαρχία των Φράγκων, αρχικά υπό την εξουσία του Γουλιέλμου Σαμπλίτη και στη συνέχεια από τους Βιλλεαρδουίνους.

   Η κατάσταση του πριγκιπάτου άλλαξε πολλές φορές μέχρι το 1452, οπότε και επανήλθε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπό τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου, για να περάσει μετά από λίγο στους Οθωμανούς Τούρκους.
   

  Η πρωτεύουσα του πριγκιπάτου ήταν η Ανδραβίδα. Κύριο λιμάνι του ήταν η Γλαρέντζα ή Clarence (στη θέση Παλαιόκαστρο, δυτικά της σημερινής Κυλλήνης) και σημαντικό του κάστρο ήταν το Χλεμούτσι ή Clermont λίγο πιο νότια.

 

Η Παρακμή και το τέλος

Η ήττα των Φράγκων από τους Βυζαντινούς στη Μάχη της Πελαγονίας το 1259 είχε αποτέλεσμα την αιχμαλωσία του για δυο χρόνια. Με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης στα 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, ο Γουλιέλμος Β’ εξαναγκάστηκε σε συμφωνία παραχώρησης της Μονεμβασιάς, του κάστρου της Μαϊνης και του Μυστρά προκειμένου να αφεθεί ελεύθερος.

   Αυτή ήταν η αρχή της παρακμής της Φραγκικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο, αλλά και η αρχή εδραίωσης των Βυζαντινών στην Πελοπόννησο.

 

 

 

Σημαντικά Κάστρα, Ναοί και Τοπωνύμια κατά την Φραγκοκρατία

 

ΚΑΣΤΡΑ

Ποντικόκαστρο –  (Πόντος - Προσηγορικό των Θαλασσών 

Οι Φράγκοι κατακτητές του έδωσαν την ονομασία Beau voir, Beatuegard ή Belvedere και χρησιμοποιούσαν το κάστρο για θερινή κατοικία. 

 

Χλεμούτσι - Το Χλεμούτσι ανήκει στα κάστρα, που από την αρχή έχτισαν οι Φράγκοι στην Πελοπόννησο. 

Σε αυτό εγκαταστάθηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (1427).

Ίδρυσε τότε, μετά την κατάληψη της Πάτρας το Μαίο του 1430, το Δεσποτάτο της Β.Δ. Πελοποννήσου, στην προσπάθειά του να δημιουργήσει κράτος, όπως το είχε οραματιστεί και ο μεγάλος φίλος του Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθωνας.

Με έδρα του το Χλεμούτσι ο Παλαιολόγος ήθελε να πραγματοποιήσει τα μεγαλόπνοα σχέδια και τους οραματισμούς του, δηλαδή την ανασύσταση του νέου Ελληνικού κράτους της παλαιάς Ελλάδας.

   Διόρισε Διοικητή της περιοχής τον φίλο του ιστορικό Γεώργιο Σφραντζή ή Φραντζή που μετέπειτα έγραψε και το Χρονικό της Άλωσης της Βασιλεύουσας, για να είναι αυτός απερίσπαστος. 

 

 

*Κάστρο Ωλένης, Κάστρο Αράκλοβου, Κάστρο Αγίας Ελένης, κ.α.

 

*Δοξαπατρής Βουτσαράς

Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς (ή Βουτζαράς) υπήρξε θρυλικός Έλληνας άρχοντας και πολεμιστής της Πελοποννήσου του 13ου αιώνα. Η μεσαιωνική οικογένεια των Βουτσαράδων ήταν λακωνικής καταγωγής. Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς έζησε την εποχή της Δ’ Σταυροφορίας και αμύνθηκε ηρωικά απέναντι στους Φράγκους ως υπερασπιστής και φρούραρχος του μεσαιωνικού κάστρου του Αράκλοβου.

Λέγεται ότι η νεοελληνική λαϊκή έκφραση «την έφαγε στο δοξαπατρί», με την οποία περιγράφονται τα κατακούτελα κτυπήματα, αποδίδεται στη μνήμη του Δοξαπατρή Βουτσαρά και του τρόπου που πολεμούσε.

 

Ναοί:

Οι Φράγκοι προσπάθησαν επίμονα στην αρχή της κατάκτησής τους να καταπνίξουν την Ορθόδοξη πίστη αλλά χωρίς να σημειώσουν επιτυχία.

    Στην Ηλεία, οι Φράγκοι έχτισαν αρκετούς ναούς, όχι μόνο για τις δικές τους λατρευτικές ανάγκες αλλά και για προπαγανδιστικούς λόγους.

    

Επισκοπή Ωλένης

Μετά την κατάλυση της Φραγκοκρατίας που κράτησε για την Ηλεία 223 χρόνια, η Ώλενα ξαναβρήκε την παλιά της αίγλη, αφού ξανάγινε έδρα του Ορθόδοξου επισκόπου σ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

 

Το Μοναστήρι του Φραγκαπηδήματος

Στο τέλος της Φραγκοκρατίας ένας ιππότης από την περιοχή της Φραγκαβίλλας Αμαλιάδας, καβάλα στ’ άλογό του έτρεχε όσο μπορούσε, για να γλιτώσει από την καταδίωξη των εκχριστιανισθέντων Τούρκων του κάστρου. Τελικά έφθασε μπροστά στην απότομη χαράδρα που είχε βάθος εκατό μέτρα. Πάνω στην  απόγνωσή του, επικαλέστηκε τη βοήθεια του Αγίου Νικολάου και πήδησε στο γκρεμό με το άλογό του. Ο Άγιος όμως τον έσωσε. 

   Ιππότης και άλογο δεν έπαθαν τίποτα. Τότε ο ιππότης εκδηλώνοντας την ευγνωμοσύνη του στον Άγιο, έχτισε σ’ αυτό το μέρος την εκκλησία.

 

Ο Φράγκικος Ναός  

της Αγίας Σοφίας Ανδραβίδας

 

Οι Φράγκοι μόλις κατάφεραν να εδραιώσουν τη θέση και ισχύ τους στον Μοριά και ίδρυσαν το πριγκιπάτο, άρχισαν να χτίζουν εκκλησίες, κάστρα και διάφορα άλλα οικοδομήματα μεταφέροντας με αυτό τον τρόπο όχι μόνο την πολιτιστική τους ταυτότητα αλλά κάνοντας παράλληλα και επίδειξη της δύναμής τους.

  Ένας από τους σημαντικότερους Φράγκικους ναούς είναι η Αγία Σοφία Ανδραβίδας. Όπως είναι γνωστό γύρω από τις εκκλησίες στρατωνίζονταν κυρίως τα ένοπλα τμήματα των Φράγκων.

  Η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας δεν ήταν μόνο για τους Φράγκους χώρος απόδοσης τιμής και λατρείας στο Θεό. Ήταν παράλληλα και χώρος που ο πρίγκιπας και οι βαρόνοι του συνεδρίαζαν και έπαιρναν αποφάσεις σε θέματα κοσμικής φύσης. Εκδικάζονταν ακόμα μέσα στην εκκλησία διάφορες υποθέσεις και έβγαιναν αποφάσεις, δίκαιες ή άδικες. 

Στα χρόνια της ακμής των Φράγκων ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Ανδραβίδα πρίγκιπες και πριγκίπισσες, βλοσυροί βαρόνοι και Φραγκοκαλόγεροι μπαινόβγαιναν μέσα σ’ αυτόν έχοντας το κεφάλι ψηλά, με ύφος αγέρωχο και βαρύγδουπο περπάτημα. Σε κάθε γιορτή, σε κάθε εθνικό ξεφάντωμα, οι Φράγκοι συγκεντρώνονταν μέσα σ’ αυτόν, ενώ οι Ρωμιοί ένιωθαν πληγωμένοι, καθώς μετρούσαν την αγεφύρωτη διαφορά του αφέντη και του σκλάβου. Αλλά καθώς τα χρόνια περνούσαν, οι ελπίδες των δεύτερων μεγάλωναν.

 

Το Μοναστήρι της Παναγίας  Βλαχέρνας στην Κυλλήνη, 



*Τοπωνύμια

Τα χωριά όπως Σκληρού, Μάτεση, Λάβδα, Σκλήβα, Κάρμη, Σέκουλα, Μπελούσι, κ.α. μαρτυρούν ότι οι περιοχές τους αποτελούσαν «πρόνοιες» Βυζαντινών γαιοκτημόνων.

 

Τζόγια , Φανάρι, Βαρθολομιό – η ονομασία προήλθε από κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα από τον Φράγκο ιππότη Βαρθολομαίο Γκύζη που ήταν κύριος της περιοχής.

Σαβάλια – Η ονομασία προέρχεται από κάποιον ιππότη – ονομαζόμενο  Chevalier που έζησε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι φέρει το όνομα κάποιου Μοναχού Σάββα, ενώ κάποια άλλη το όνομα ενός Τούρκου Φεουδάρχη του Σάββα Αλή – που μεταπλάστηκε σε Σαβάλια.

 

*Θρύλοι

 

Κάστρο Χλεμούτσι – Ανήλιαστος και Ανήλιαστη

 

Μονή Φραγκαπηδήματος – Το άλμα του Φράγκου ιππότη

 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΙΟΝ.ΚΑΝΔΥΛΑΣ: ΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ



ΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

(Κείμενο ομιλίας του Ιατρού και Λογοτέχνη Ιωάννη Κάνδυλα που  δόθηκε στα πλαίσια των Φιλολογικών Βραδυνών της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδος στη Στέγη Γραμμάτων "ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ"και με τη συνεργασία της 5ης Μαϊου 2025)

                                           



      Πάμε κι εμείς τούτο το όμορφο δειλινό του Μάη , πάμε κι εμείς κατά του Αλφειού και της ΄Αλτης τα περάσματα, κατά κει που η σκέψη παραδίνεται αφοπλιστικά στη μαγεία ενός ιδιότυπου Ολυμπιακού Μεγαλείου (Εικ.1). 

                                       



΄Ενας άλλος κόσμος εδώ, όπου  η σιωπή παύει να είναι άφωνη, αφαιρετική. Αντίθετα, από κάθε γλυπτό δημιούργημα, αναδίνεται παλμός μυστηριακός που κινητοποιεί  αναπλαστικά σκέψη και καρδιά.  Και, εγώ, γειτονάκι της Αρχαίας Ολυμπίας, μεγάλωσα με το όραμά της  που απλώνεται πάνω σ’   ολόκληρη την Ηλειακή μου τη  γη.  

      Και, σας ομολογώ πως.  στα χρόνια της ωριμότητας, πιστός ακόλουθος   του Ολυμπιακού Πνεύματος, βάλθηκα να ξετυλίγω ολόκληρο το νήμα της  ζωής  μου, όλο και ποιο πίσω, όλο και ενωρίτερα, ώσπου σταμάτησα στα χρόνια της εφηβείας. Και, εκεί, βρέθηκα πάνω στους στίχους του Καβάφη:  «Με τόσες περιπέτειες, με τόσες γνώσεις, ήδη εκατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν» . Το κατάλαβα, το κατάλαβα και , με της Ιθάκης τις περιπέτειες, διδάχτηκα  και εγώ πως, σε τούτον εδώ τον κόσμο, υπάρχει και μία άλλη ποιότητα ζωής, εκείνη της αγωνιστικής καταξίωσης… Όπου,  τίποτε δεν χαρίζεται, όλα τα αληθινά τιμήματα κερδίζονται με ιδρώτα και μόχθο.  Και, αν έχουμε  αγωνιστική προδιάθεση,  ασφαλώς, μέσα στη λαχανιασμένη αναπνοή του Ολυμπιακού αγωνιστή, θα αντικρύσουμε  μία μεθυστική αθλητική φυσιογνωμία  πάνω σε σώμα  φωτεινά νεανικό.  Και, είναι τούτο το φως τόσο δυνατό που φωτίζει ολόσωμη και ελκυστική  την απείραχτη  Αλήθεια. 

     Και, με τούτη την Ολυμπιακή μου τη φόρμα,   χάριν αυτής της  όμορφης συνάντησης μαζί σας, για μια ακόμη φορά,   επισκέφτηκα ψυχολογικά το χώρο του Ολυμπιακού Σταδίου







(Εικ. 2) Και…να:  Ηδη,  ο αρχαίος Έλληνας αθλητής, διαβαίνει το κατώφλι της  πύλης του Σταδίου, ταχύπαλμος και ταχυπνοϊκός, λόγω της αγωνίας για μία πολυπόθητη νίκη.   Μα την Αλήθεια, εκείνες τις στιγμές, θα ήθελα να προλάβω εκείνο τον αθλητή σ’ αυτήν εδώ την πύλη και να του ψιθυρίσω φιλικά:   « Ησύχασε … Προχώρα με όλα τα εφόδια του Ολυμπιακού πνεύματος που σου δίδαξε η μακροχρόνια αθλητική σου η  εμπειρία.  Και… στοχάσου  πως ο στίβος δεν είναι τόπος σφαγής . Είναι πρότυπο της καθημερινής μας ζωής, όπου, ο κάθε τίμιος αγωνιστής, παλεύει, μοχθεί  και  τολμάει, όπως εσύ, αλλά ποτέ δεν κάνει πίσω.  ΄Αντε , το στάδιο σε περιμένει ολάνοιχτο… Και ο Ολυμπιακός Δίας μαζί σου… Καλή επιτυχία…

       Όμως, τώρα, πρέπει να   επιστρέψω στο Ολυμπιακό μου το πόστο, (Εικ. 3):







΄Ενα ανάγλυφο Ολυμπιακό παλικάρι της νιότης, με κορμί αθλητικά καταπονημένο, όπου, φαίνεται πως μόλις βγήκε ηττημένο από το Στάδιο. Κινήσεις ολότελα αυτοματικές, κεφαλή με κλίση στο στήθος ενώ στο πρόσωπο και στα κλειστά τα μάτια είναι καταφανής μία αβάσταχτη θλίψη.  Και,   σχεδόν αυτοματικά, βάλθηκα να σκηνοθετήσω μία φανταστική μεν, όμως ρεαλιστική παράσταση από τη ζωή αυτού του παλικαριού: Λοιπόν, τον φαντάστηκα  ν’ αγκαλιάζει με πονόψυχη στοργή τον κορμό της ελιάς  ωσάν να της ψιθύριζε: «Σ’ αγάπησα, σε πόθησα παράφορα, μ’ όλη μου τη ζωή. Κι  έχασα το στεφάνι σου από τα όνειρά μου, την τελευταία στιγμή. Παρ’ όλ’ αυτά, θα σ’  αγαπώ παντοτινά και, για τον πόνο της ήττας, θα αλείφωμαι βαλσαμικά με το δικό σου το λάδι…»  ΄ Και άλλα και άλλα…ώσπου, στο σκηνικό,  παρουσιάστηκε πανέμορφη, θηλυκή φιγούρα, που, ελαφρά δακρυσμένη, τον ζύγωνε, όλο τον ζύγωνε και , τελικά, ρίχτηκε στην αγκαλιά του.  Και, τον φιλούσε, τον φιλούσε αδιάκοπα, πάνω στα δακρυσμένα του τα μάτια, στο  κάθιδρο πρόσωπο, στο στήθος παντού…   Κι ήταν εκείνο το  συναπάντημα  μία ελκυστική εικόνα της παρήγορης ανακούφισης…  Δώρο πραγματικά θεϊκό,  που, πέρα από κάθε  ωμή , ίσως, μηχανιστική αναμέτρηση, ανοίγει διάπλατα την καρδιά μας , γεμάτη από αγαπητική συμπαράσταση , γονεϊκή, φιλική, αδελφική, ερωτική… 

        Και, αφήνοντας εκείνη τη φανταστική μου  σκηνοθεσία του νεαρού ηττημένου αθλητή,   διατήρησα στο λογισμό μου ένα πέρασμα μέσα από την αθλητική του διαδρομή:  Όπου, η καθημερινή, πολύμοχθη  επιδίωξη για κάθε στόχο μας,  συμβαδίζει με την ματαίωση, την ακύρωση. ΄Και, αυτό, είναι το μότο του Ολυμπιακού αγωνιστή: «ευτυχών μεν μέτριος ίσθι, δυστυχών δε φρόνιμος»  Και τούτο το πολύτιμο αρχαίο γνωμικό, αυτόματα ενεργοποιεί λογισμό και  ορμή ενθαρρυντική: «δική σου η ζωή,  προσπάθησε πάλι» «τάχ’ αύριον έσετ’ άμεινον» (αύριο θα είναι καλύτερα). Ναι:  Δύναμή μου ,θάρρος μου και  αισιοδοξία μου.  Όπως ακριβώς το νωθρό νεροκύλισμα του αγαπημένου μου γείτονα, του Αλφειού: Ποτέ δεν έκαμε πίσω, ποτέ δεν δείλιασε σε στενά, σχεδόν απαγορευτικά περάσματα της κοίτης του, αντίθετα προχωρεί, ελίσσεται,  άλλοτε άνετα, άλλοτε στενωτικά, μα προχωρεί. Με μοναδικό, ασίγαστο πόθο, να ριχτεί στην αγκαλιά μιάς αχόρταγα φιλήδονης θάλασσας.  Τέλος πάντων,  με τα πιό πάνω Ολυμπιακά μου εφόδια,   είπα να ξανοιχτώ σε μία ολοκάθαρη διαστρωμάτωση  της εποχής μας:    ΄Οπου,.  σιγά-σιγά, το αλλόφυλο, ξενικό  παραλήρημα  εισέβαλε και στη Χώρα μας και παραμόρφωσε ασύστολα ολόκληρη τη  φιλήσυχη τη ζωή μας,  και, μαζί της την ατίμητη ηδονή της τιμιότητας. Και, στη θέση της τελευταίας, σήμερα διατίθενται άφθονα  φτηνά ηδονικά υποκατάστατα   «της μιάς βραδιάς»  προσιτά στον κάθε λαίμαργο τυχοδιώκτη.  Και, δυστυχώς, τούτη η κακότεχνη απομίμηση της γνήσιας ηδονής δεν ξέφυγε και από το σύγχρονο Διεθνές Ολυμπιακό Στάδιο. ΄Οπου, κάποιοι  αθλητές, είναι αδύνατο να πλαγιάσουν στον αθλητικό χώρο χωρίς ερωτικό συμπλήρωμα. Μωρέ τι μας λες; Τόσοι και τόσοι ήρωες, πολεμικοί, θρησκευτικοί , ακόμη και άντρες εξόριστοι ή εγκλεισμένοι σε τόπους καταναγκασμού πώς την έβγαλαν καθαρή και μονάχα εσύ αδυνατείς να κοιμηθείς μόλις λίγα 24ωρα χωρίς ηδονικό μεθύσι;   Κρίμα στο μπόϊ σου το ακατέργαστο,  ποτέ όμως αθλητικό ή, περισσότερο, Ολυμπιακό … Και… μην τολμήσεις να ζυγώσεις της Ολυμπίας το άβατο, εκεί θα σηκωθεί βοριάς κι ανεμοστρόβιλος  και θα σε πνίξει ο Αλφειός… 

     «Laboremus» , «ας εργαζώμεθα» όπως είπε ο Σεπτίμιος Σεβήρος. Και, τούτο το  πολύτιμο φυλαχτό  φύλαξέ το στην καρδιά σου  νεαρέ μου αγωνιστή της σύγχρονης δύσβατης ζωής μας και μέσα σ’ αυτό  φύλαξε  όνειρα , οράματα, προσδοκίες που τόσο φιλότιμα περιβάλλουν κάθε νεανικό σου στοχασμό….  Και στοχάσου, πως η Ολυμπιακή ιδεολογία ποτέ δεν ζυγώνει τη  φυγόπονη  στείρα  «ραστώνη»  της καφετέριας ή τα ολονύχτια μεθοκοπήματα   μιάς  εκτροχιασμένης   νεολαίας με δάνεια ανεξόφλητα απ’ των γονιών τα πενιχρά αποθέματα…Κι όλα αυτά  ως ανταπόκριση σε κάλπικες απομιμήσεις μιάς κακόφατσης  «παγκοσμιοποίησης»… Αντίθετα, ο φιλότιμος νεαρός ονειρευτής μοχθεί  και ιδρώνει χωρίς ιδιοτέλεια, στα Ολυμπιακά τα εργατοχώραφα…

       «Είμαστε άντρες εμείς…»  όπως έγραψε ο συμπατριώτης και συνάδελφός μου γείτονας του Αλφειού, ο Καρκαβίτσας. Και ποτέ δεν θα ταπεινώσουμε τον Ολυμπιακό εαυτό μας  με ατέλειωτες ώρες ικετευτικής επαιτείας  πάνω στα σκαλάκια πολιτικών  καταλυμάτων για ένα κομμάτι άνοστο ψωμί διορισμού.  Πολύ περισσότερο, αν ο διορισμός αυτός, εκτοπίζει υποψήφιο με υψηλές εργατικές επιδόσεις ή, ακόμη, με αναπηρική δυσπραγία. Ο πραγματικός άντρας, με φόρμα ηρωικού περιπατητή,  ανοίγει πολλά μονοπάτια μέσα στους  ακανθόβατους φραγμούς δύσβατων δασών και προχωράει, προχωράει  για ν’αντικρύσει του ήλιου το πολυπόθητο φως…   Και, κάτω από τούτο το φως, αν θέλεις, νεαρέ μου οραματιστή της Ολυμπιακής άθλησης,  πάνω στο νεανικό σου στο στήθος,  ως σύμβολο της ατίμητης Ελληνικής καταγωγής σου, αποτύπωσε ένα στεφάνι ελιάς,  αιώνιο σύμβολο των πολύτιμων ιδανικών σου… Και, εκείνο το στεφάνι  θα λέει πολλά: Ότι, και περήφανοι ΄Ελληνες  είμαστε και  μοναδικοί επιδέξιοι   χειριστές του Ολυμπιακού Μεγαλείου.  

     Και, εγώ, ταπεινός Ολυμπιακός ξωμάχος, στάθηκα με αμηχανία ανάμεσα σε τούτο το αχαλίνωτο το  ξέσπασμα όπου ο ορθός λόγος παραμορφώνεται σχιζοφρενικά (Εικ. 4). Και, δεν σας το κρύβω: με τις  σκέψεις αυτές με πήρε ο  φόβος μιάς εγκατάλειψης, μιάς Ολυμπιακής ορφάνιας και, σε τούτες τις στιγμές  αποζητάω στήριγμα και  ικετεύω τον  Ολυμπιακό μου το λογισμό:   « Μείνε κοντά μου, μην με αφήσεις μόνο κι αβοήθητο σε τούτη την ηδονική παραζάλη, όπου, όχι σπάνια, συμβαδίζει με το έγκλημα,  έτοιμο να πυροδοτήσει  και τη δική μου τη ζωή, ακούραστη ξωμάχισσα στα χωράφια της Ολυμπιακής εργατιάς…. Φώτισε το δρόμο μου με τη δάδα του Ολυμπιακού δρομέα  και … χάρισέ μου ατόφια την Ελπίδα μιάς παλινόρθωσης στην ματωμένη τη Χώρα μας.. Και κάμε γλυκύτατο βάλσαμο την ψυχή μου και πότισε μ’ αυτό το μικρό το παιδάκι που κλαίει  ασταμάτητα στην έρημη αυλή  καθώς περιμένει μάνα και πατέρα που δεν θα γυρίσουν ποτέ…» 

(Εικ. 5)

Οι πόθοι μας ξεκίνησαν  κάποιαν αυγή

Και στο δρόμο τους  κατακόπηκαν…

 

Και, μαζί τους κατακόπηκαν όλα τα στοιχεία του Ολυμπιακού στοχασμού: αγάπες συγγενικές, όνειρα, προοπτικές,  όλα κατακόπηκαν   ματαιωτικά…  Και… τι απόμεινε;   Μία αχαλίνωτη ηδονική πολυμορφία της φτήνιας,  όχι σπάνια,  τραυματικά ματωμένη, γυναικοκτονικά  μαχαιρωμένη , αυτοκτονικά  ερημωμένη, ναρκωτικά φαρμακωμένη…..   Και τότε  ήταν που το μωράκι των ολίγων μηνών, πετάχτηκε στου Στρυμόνα τα παγωμένα νερά ή στον κάδο των σκουπιδιών ή και δηλητηριάστηκε από την ίδια του την  κακορίζικη τη μάνα… Και, τότε ακριβώς, το αγοράκι της Κρήτης  κατακάηκε, ματώθηκε, ξυλοφορτώθηκε ανελέητα από παράνομο δεσμό ηδονικής αποχαλίνωσης….  Και άλλα και άλλα, σε όλους γνωστά…     (ενός λεπτού  ΣΙΓΗ: Στρυμόνας , Τζωρτζίνα, Μαλένα, Ίριδα, Παναγωτάκης της Αμαλιάδας, μαρτυρικός ΄Αγγελος της Κρήτης…) .   Αλλά και στη γειτονιά της εφηβείας τα πράγματα δεν υπήρξαν καλύτερα.    Και εγώ, ταπεινός δουλευτής στα Ολυμπιακά αγροκτήματα, πάντα διατηρώ στην καρδιά μου το Γιακουμάκη της Γαλακτοκομικής , την Τοπαλούδη από τη Ρόδο, τον Καμπανό  από τη Θεσσαλονίκη και τόσους  άλλους… θύματα ενός ανόητου bulling και οπαδισμού  … Αλλά  πόσους να χωρέσει τούτη η καρδιά καθώς, σχεδόν κάθε ημέρα, κατακόβονται γονείς, γυναίκες ανυπεράσπιστες, νεαροί ανυποψίαστοι και παιδάκια της κούνιας…                                     Μα την Αλήθεια, με τις σκέψεις αυτές, αισθάνθηκα το Οξυγόνο      που ανάσαινα, να γίνεται όλο και λιγώτερο αποτελεσματικό, σχεδόν ασφυκτικό…     Και,  με  αγωνία  δυσπνοϊκή,  γαντζώθηκα  πάνω στην μοναδική παραστάτισσα της ζωής μου, στην τριλογία  του ωραίου, του μεγάλου, του αληθινού,  μοναδικό μου στήριγμα  σε τέτοιες δύσκολες στιγμές.   Και, πάντα σε εναγώνια αναζήτηση  ελεύθερου Οξυγόνου, κατηφόρισα, κατηφόρισα προς το Νότο, όπου, ούτε τραίνα συγκρούονται, ούτε οι ενοχές μπαζώνονται ,ούτε πολιτικές απάτες λαδώνονται … Και ο δρόμος μου μ’ έβγαλε  σε μικρή εργατική πολίχνη, λίγο πριν από το πέρασμα της ολυμπιακής φλόγας  που, στα χέρια του Ολυμπιακού του δρομέα,  αδελφώνεται αρμονικά με το κλαδί της ελιάς (Εικ.6) .   Και, στο αντίκρισμα  του δρομέα μου, παρεκτόπισα από την σκέψη μου όλες τις παραπάνω απαισιόδοξες εμπειρίες.     Και, τότε,  αυτοματικά, βυθίστηκα  σε ονειρικούς στοχασμούς, πού, τελικά, με οδήγησαν δίπλα στη φλόγα. Και πίστεψα πως έτρεχα δίπλα στο δρομέα,  αφουγκραζόμουν τους παλμούς της καρδιάς του, και, μαζί του, ανάσαινα αναπνοή λαχανιασμένη. Και, για να πω την αλήθεια, θα είχα καλύτερη έμπνευση δίπλα στο κορίτσι…. Τέλος πάντων, έτρεχα, έτρεχα με πόθο ασυγκράτητο  να ξανοιχτώ σε ελεύθερο Ορίζοντα , ν’ ανασάνω επί τέλους Οξυγόνο, πολύ οξυγόνο  ,ελεύθερο κι ολοκάθαρο, όπως η σκέψη του Λαού μας….    Και, με τούτη την αχαλίνωτη ορμή, πάντα με το λεβέντη το δρομέα μου,  άφοβος κι ελεύθερος, παρεκτόπισα – μπάντα! –σπείρες μικροπολιτικές, δημοσκοπικούς λαχειοπώλες,  χάρτινες  Κυβερνητικές   υποσχέσεις  και φούστες και παντελόνια και εσώρουχα από τα έδρανα της Βουλής…. Και ήταν τούτη μου η εξόρμηση μία ανεπανάληπτη μέθη, με κατακόκκινο σπιθάτο κρασί από γάμο στην Κανά  κι ας παν στην ευχή βάσανα αγχωτικά , αγωνίες και πόνοι  τούτης της εφιαλτικής εποχής μας….    Τελικά, από τούτο το ονειρικό μου το φτεροκόπημα μ’ έβγαλε η αγχωτική καθημερινή πραγματικότητα:  Κι όταν ο λογισμός μου επέστρεψε στη καθημερινή ρουτίνα της πολίχνης,  ο δρομέας μου  είχε ήδη εξαφανιστεί στα βάθη του Ορίζοντα, με το ατίμητο αγωνιστικό του το μήνυμα, βαθιά φυλαγμένο στην καρδιά του,  όπως του το εμπιστεύτηκε η ιέρεια της σεμνής Ολυμπιακής τελετής…  Και, εγώ, θύμα  μιάς στενόκαρδης αναπνοής,   ξαναγύρισα στο τυποποιημένο , λιγοστό οξυγόνο  της Κοινωνικής μου ζωής,  και εκείνο,  αιχμάλωτο στα Capital Controls  Mόσχας και Ουάσιγκτον, όχι όμως λιγώτερο και σε εκείνα του Ματιού και των Τεμπών… 

    

¨Όπως και αν συμβαίνει, ύστερα από τούτη την ονειρική συντροφιά με το δρομέα, θα συνεχίσω το δρόμο του Νοτιά, εκεί, στο κατάλυμά μου το Ολυμπιακό… Και, σε πείσμα της όποιας καταπίεσης,  ποτέ δεν θα δειλιάσω απέναντι σε τούτο το παγκόσμιο   πολεμικό  παραλήρημα,  και  πάντα θα υψώνω κραυγή απειλητική, απέναντι σε κάθε ξενόφερτη  κακόβουλη   απειλή: «Μακριά από τούτη την αρχαιολογική μου κληρονομιά, μη ζυγώσετε την Ολυμπιακή μου τη γη, που μου την εμπιστεύτηκαν Αιώνες και γενιές…  ΄Ένα κορμί μου απομένει και τούτο, γράφτε το καλά,  αν χρειαστεί, θα το θυσιάσω, αμυνόμενος εκεί, στην είσοδο του Σταδίου…»  Και, εκεί, άγρυπνος κι ασάλευτος,   θα  φυλάω σκοπιά  όπως  ακριβώς ο φρουρός στο  Σταθμό της Κατερίνης, έστω, και χωρίς το «τραίνο που φεύγει στις οχτώ», αφού εκείνο συντρίφτηκε από την ολιγωρία των Τεμπών... Κι ό,τι ’ναι νάρθει ’θε να να ’ρθεί….  Εκεί, στο πόστο μου, μέχρι να  κλείσω τα μάτια.  Κι όταν σβηστεί το φως των ματιών μου,  ασφαλώς, κάποιοι άλλοι φρουροί  θα πάρουν  τη θέση μου, μακάρι κάποια δικά σας, δικά μας παλικάρια….  

 

          Κάπου εδώ, θεωρώ πως ήρθε η ώρα να αφήσω  τούτο το  τιμητικό μου το πόστο. Και, πιστέψτε με, αγαπητοί μου  ακροατές,  δεν είμαι καθόλου εγωιστής, και τίποτε από όλα τα  πιο επάνω προσωπικά μου βιώματα δεν προτίθεμαι να κρατήσω για τον εαυτό μου. Αντίθετα, ολάνοιχτη θ’ αφήσω την καρδιά μου , γεμάτη από κάθε αγωνιστικό μήνυμα αυτής της διάλεξης και,  όποιος θέλει,  μπορεί να πάρει μαζί του όποια στοιχεία επιθυμεί.  ΄Οσο για σένα, νεαρέ μου οραματιστή της όποιας όμορφης κατάκτησης στον αγώνα σου, δώσε πίστη στο Ολυμπιακό το πρότυπο,  πολύτιμο στήριγμα σε μία ολοκάθαρη , αμόλυντη Συνείδηση. Και είναι τούτη η Συνείδηση  που, κάθε καινούργια  αυγή, ανατέλλει ολοφώτεινη, μαζί με του ήλιου το φως, και μας δίνει κουράγιο και δύναμη στη μέρα που ακολουθεί,  μακριά από κάθε  απειλή, φόβο , ή ενοχή.. Και… τη νύχτα… κάθε νύχτα, κατάκοπη από τον άγιο μόχθο της ημέρας, παραδίνεται  ηδονικά στην αγκάλη του πιο γλυκοφίλητου ύπνου… 

   Και, μόνο μια στιγμή, πριν σηκώσω το φερμουάρ τούτης της διάλεξης, ένα όμορφο τετράστιχο του ποιητή Ι. Πολέμη χαρισμένο σε όλους εσάς:

 

 «Μη φοβηθείς αυτόν που εστήριξε

την πίστη επάνω στην ελπίδα.

Τον είδα στη ζωή να μάχεται

μα πάντ’ ανίκητον τον είδα» 


                              Ι. Κάνδυλας