ΜΑΡΙΑ ΡΟΥΚΑΝΑ-ΑΜΠΕΛΑ: Ο ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ο ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

ΚΑΙ ΤΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

(Oμιλία Μαρίας Ρουκανά-Αμπελά στο Φιλολογικό Βραδινό της Εταιρείας Λογοτεχνών στη Στέγη Γραμμάτων «Κωστής Παλαμάς».)

 

 

Ο εθνικός ποιητής γεννήθηκε σε εποχή που ένας παλιός κόσμος γκρεμιζόταν και άλλος καινούργιος πρόβαινε.. Μέσα σε ατμόσφαιρα ποτισμένη απo λαχτάρα και ελπίδα ελευθερίας αναστήθηκε ο Σολωμός. Όπως μας λέει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Αποστολάκης" Στην Ελλάδα λάτρεψαν για πρώτη φορά οι άνθρωποι τη λευτεριά. Ελλάδα και λευτεριά είναι το ίδιο πράγμα. Ο Διονύσιος Σολωμός είχε κλείσει στην ψυχή του την Ελλάδα και ένιωθε να λαχταράει μέσα του κάθε είδος μεγαλείου…»…Ο Αντώνης Μάτεσις γράφει «Συνέκριναν πολλοί τον Σολωμό προς άλλους ποιητάς, ο Θωμαζέος τον παραβάλλει προς τον Γκαίτε. Είναι μια των  κορυφών και καμιά κορυφή δεν ομοιάζει προς άλλην…». Ο Γκαίτε αν και δεν συμπαθούσε την Ελληνική επανάσταση τον ονόμασε  απροκάλυπτα «Βύρωνα της ανατολής». Ο εθνικός μας ποιητής γεννήθηκε σε εποχή που ένας παλιός κόσμος γκρεμιζόταν και ένας καινούριος πρόβαινε. Η  βενετσιάνικη κυριαρχία έσβηνε και οι δημοκρατικοί Γάλλοι έστηναν στην πλατεία του αγίου Μάρκου το " δέντρο της ελευθερίας " ενώ παντού αντιλαλούσε ο θούριος του Ρήγα "Ως πότε παλληκάρια να ζούμε στα στενά....Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα ποτισμένη από λαχτάρα κι ελπίδα ελευθερίας ,αναστήθηκε ο Σολωμός.  Φαίνεται κάπως παράξενο πώς ένα πλουσιόπαιδο, ένα αρχοντόπουλο σαν και αυτόν, παραίτησε της παλιές βενετσιάνικες αρχές, ακολούθησε τα φιλελεύθερα κηρύγματα της γαλλικής επανάστασης, και έγινε ο κήρυκας της λευτεριάς, ο ψάλτης της επανάστασης. Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας , Έλληνας ποιητής και αγωνιστής της ελληνικής επανάστασης του 1821.γράφει  «Αν οι συμπολίτες μου  αναφέρουν τους φτωχούς μου στίχους, τούτο το χρωστώ στο Σολωμό. Την πρώτη φορά που διάβασα "τον ύμνο εις την ελευθερία" ποίηση, γεμάτη ενθουσιασμό, αισθάνθηκα ότι μεταφέρθηκε σε άλλη χώρα και άλλη θάλασσα. Ο Σολωμός, είναι ο μόνος ποιητής για τον οποίον μπορεί να καυχηθεί  μια μέρα η Ελλάδα….Και έτσι «Ο ύμνος στην ελευθερία» που τον θαύμασε και αυτός ο μεγάλος Γκαίτε  έμεινε ακλόνητος πάνω στο θρόνο που δίκαια τον ανέβασε»

 Ο εθνικός μας ποιητής γεννήθηκε από πατέρα αριστοκράτη  και από μάνα όμορφη, κόρη του λαού.  Ο επιτυχημένος αυτός συνδυασμός αίματος δυο κοινωνικών, του άρχοντα και του ποπολάρου, δεν είναι άσχετος με το έργο του.

 Το μητρικό λαϊκό αίμα διακρίνουμε στην αγάπη του για την ελευθερία στην ειλικρίνεια του, στην καλοσύνη του, στην θρησκευτικότητά του, στην πίστη του στο θεό. Το πατρικό αρχοντικό αίμα διακρίνουμε στον ορμητικό ανυπότακτο χαρακτήρα του, πείσμα στην τσουχτερή ειρωνεία, στη λατρεία της φύσης. Και του συνδυασμού αυτού λουλούδι αξετίμητο είναι το ποιητικό του έργο. Αγάπη καλοσύνη, πίστη χαρακτηρίζουν την ποίηση του και μέσα σ’ αυτήν πλέκει τους στίχους του για να της δώσει εκείνη την ατέλεστη αισιοδοξία και κείνο το «χαρούμενο φως που πατεί τον Άδη και το χάρο» και κάνει τον κόσμο νέο, όμορφο, αγγελικά πλασμένο. Ο διάσημος ιταλός λόγιος Τομασέο γράφει για τον Σολωμό ότι είναι «ο μόνος έλληνας ποιητής που είναι γνωστός στην Ευρώπη και που τα τραγούδια του τραγουδήθηκαν από το λαό. Όποιος είδε τον Γκαίτε αναγνωρίζει στα χαρακτηριστικά του Σολωμού μια εικόνα του»  Ο ποιητής μας ήταν βαθιά θρησκευτική φυσιογνωμία, αλλά και στο έργο  του. Είναι γεγονός, ότι έχουν ασχοληθεί κάποιοι με την θρησκευτικότητα του μεγάλου επτανήσιου ποιητή, γράφτηκαν ορισμένα έργα για την επίδραση της Αγίας Γραφής στο έργο του, μολονότι ο Δημαράς υποστηρίζει ότι" μας είναι ανεπαρκώς γνωστοί, γιατί δεν έχουν μελετηθεί οι θρησκευτικές πηγές του έργου του". Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν βαθιά θρησκευόμενος. Η σχέση του με τη θρησκεία, ήταν καρπός μιας ζωντανής και δημιουργικής πίστης που έτρεφε για τον χριστιανισμό. Οι πληροφορίες από την παιδική του ηλικία αναφέρουν ότι ο κόντε Νικόλας Σολωμός αγαπούσε τα δυο παιδιά του Δημήτριο και Διονύσιο και έλεγε για αυτά «ανατράφηκαν στις αγκάλες μου και σφόδρα τα αγαπώ κατά τους νόμους της εκκλησίας».  Φαίνεται όμως ότι και η μητέρα τους η Αγγελική Νίκλη , η ταπεινή υπηρέτρια στο κοντέικο του Σολωμού ,απλή ρωμιά, τα πήγαινε κάθε Κυριακή στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής όπου  ο Διονύσιος πολλές φορές με τη γλυκιά φωνή του έψαλλε το κύριε ελέησον, καθαρά και σταράτα. Χαρακτηριστικά είναι τα λεγόμενα στα γράμματα της « Οι ευχές μου και του αφεντός θεού, να είσαι ευτυχισμένος» ή αλλού «με τη χάρη του Αγίου Διονυσίου, ότι σου γράφω είναι αλήθεια». Στη διαθήκη της έγραφε «. Όταν ο θεός με καλέσει από ετούτην εις την άλλη ζωή, θέλω να ενταφιαστεί το σώμα μου εις τον ναόν της Υπεραγίας των Αγγέλων.»

Ο Δημήτριος ο αδελφός του ποιητή μας διηγιόταν  στον Δεβιάζη ότι ο Διονύσιος από μικρός σύχναζε στο ιερό του ναού της γειτονιάς του. Είχε μάθει τους θρήνους του Ιερεμία ,τα βιβλία του Ιώβ και το Άσμα Ασμάτων ,από το οποίο είχε εμπευστεί πολλά από τα ιταλικά του τραγούδια. Σε μεγαλύτερη ηλικία διάβαζε τον Απόστολο στην Παναγία των Κομούτων. Άλλες πληροφορίες τον παρουσιάζουν έντονα να θλίβεται όταν άκουγε  και διεπληκτίζετο κατά τον Δεβιάζη μετά των βλασφημούντων .Όταν μάλιστα εύρισκε στο έδαφος αντικείμενα σε σχήμα σταυρού, απέφευγε να τον πατήσει το έπαιρνε και το ασπάζετο. Στα 1850 σε μια ψυχική ανάλυση που επεχείρησε στο Σολωμό ο φίλος του Μάντζαρος αναφέρει «Αισθάνεται ζωηρότατη την θρησκεία διότι με τρεις αγάπες τροφοδοτεί την ψυχή του ,με του θεού του πλησίον και πάσης χριστιανικής αρετής. Τον διακατέχουν η αγνότητα η ταπεινότητα η γαλήνη. Κατά τον Ν. Τωμαδάκη, καθηγητή της βυζαντολογίας ο Διονύσιος Σολωμός «συνεκινείτο εκ της παιδικής του ηλικίας από την ορθόδοξον εκκλησία και η Ορθοδοξία τον είχε φέρει πλησίον προς την λόγιαν παράδοσιν» Οι Πρώτοι δάσκαλοι του εθνικού μας ποιητή ήταν θρησκευόμενοι. Ο Aντώνιος Mαρτελάος ο Santo Rossi, καθηγητής της ρητορικής από την Κρεμόνα τον προέτρεπαν στην χριστιανική ζωή, όπως αναφέρει ο  βιογράφος του Σολωμού ο Κανάλε. " εσπούδαζε την αγία γραφή και μεγαλοφωνούσε απ'έξω  τους ψαλμούς  του Δαυίδ."

Αλλά και ο μοναχός Στρατούλης βεβαιώνει ότι" από μικρός - μέχρι τελευταίας του πνοής ήταν αφοσιωμένος εις τον θεόν και μάλιστα από την αποκάλυψη αντλούσε τις ποιητικές του εμπνεύσεις."Το τρισυπόστατο της σολωμικής ποίησης είναι το συναίσθημα της ελευθερίας , η λεπτή και ευαίσθητη επικοινωνία με τον εξωτερικό κόσμο,και το θρησκευτικό συναίσθημα Το συναίσθημα αυτό σκιαγραφώντας ο Λινός Πολίτης παρατηρεί: "αυτό που ξεχωρίζει στο Σολωμό πιο πολύ από τις ποιητικές του συλλογές είναι οι βαθιά θρησκευτικότητα και η σταθερή απόλυτη πίστη. Ο Σολωμός ήταν μια βαθιά συνείδηση θρησκευτική που αισθάνεται μέσα στη φύση την παρουσία ενός θεού". Ζούσε ασκητική ζωή μοναχική, μια ζωή που ήταν ελεύθερη από τις βιοτικές μέριμνες, πού εγκλωβίζουν την ύπαρξη στα δίχτυα της βιοπάλης. Ο ίδιος την επέλεξε και γράφει στον αδελφό του Δημήτριο από την Κέρκυρα." . Εγώ την μοναξιά όπου ζω τώρα και κάμποσα χρόνια δεν θα την αφήσω παρά μονάχα όταν αφήσω και τη ζωή.

Ίσα-ίσα πού θα θαφτώ και πιο πολύ μέσα της και αυτό μου δίνει παρηγοριά.". Αυτή  η θεληματική διείσδυση δεν τον έκανε και  απόκοσμο και μισάνθρωπο. Δεν μπορούσε  να δει φτωχό χωρίς να τον ελεήσει. Λέει χαρακτηριστικά ο Καιροφύλας," Δάκρυζε και έπασχε με το παραμικρό. Υπάρχει συνάρτηση θρησκείας και κοινωνικότητας στα έργα του και λειτουργούν ομόκεντρα  και ομοούσια στους στίχους του." Όλη η παιδεία του εθνικού μας ποιητή είναι εμπλουτισμένη  με το θρησκευτικό στοιχείο και λόγω των χριστιανών γονέων του και δασκάλων που είχε αλλά και εξαιτίας της εποχιακής συσπείρωσης γύρω από την εκκλησία σαν παράγοντα  βασικό διατήρησης της θρησκευτικής και εθνικής ταυτότητας. Ο Σολωμός δεν θέλει την ανθρώπινη ύπαρξη μόνη της, χωρίς τη βοήθεια του θείου όπως διαφαίνεται στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους «ή στον Ύμνο της Ελευθερίας ‘».Βλέπει τον τύπο του αγωνιστή και το θεό στο πλάι του, όπως ο Διομήδης είχε την Αθηνά δίπλα του. Τα ηθικοπλαστικά προβλήματα του ανθρώπου τα αντικρίζει με πίστη, προσπαθώντας να ισορροπήσει με την ηθική δύναμη το φυσικό με το υπερφυσικό. Δεν έτρεφε μια εξωτερική και φαινομενική ευσέβεια ,αλλά είχε την ηθική συναίσθηση ενός απλού τύπου ορθόδοξου. Θεμελίωσε τη δική του ποιητική πρόταση ζωής στραμμένης σε μια κατεύθυνση ανθρώπινων σχέσεων ,πάντα φιλική προς τον χριστιανισμό «σ’ έναν κόσμο όμορφο αγγελικά πλασμένο». Μεγάλες ιδέες ,μεγάλα αισθήματα διαποτίζουν το έργο του πάντα  μέσα στα πλαίσια της θρησκευτικής του πίστης .Η αγάπη το αλτρουιστικό συναίσθημα η αγνότητα , η αθωότητα της ψυχής ,η αίσθηση της μετάνοιας η φιλία ,η αμοιβαιότητα θεμελιώνουν τη σολωμική ποίηση. Δεν υπάρχει ποίημα του Διονύσιου Σολωμού που να μην έχει κάποιον χριστιανικό σπινθήρα μέσα του. Ακόμα καί τα απλά τραγούδια του, τα αισθηματικά, που τόσο τα τραγούδησε ο λαός, έχουν έντονη την επίδραση θρησκευτικών κειμένων και ύμνων. Στην χριστιανική θρησκεία δεν βρήκε μόνον θεμέλια γερά και παρηγοριά, μα και πηγές έμπνευσης. Μάρτυρας τα έργα του, η ποίησή του, πού δονείται από θρησκευτικό συναίσθημα και θερμή πίστη. Μελετούσε διαρκώς την Αγία Γραφή και τους υμνωδούς της Εκκλησίας και γι' αυτό η επίδραση του χριστιανικού πνεύματος στο έργο του δεν είναι διακοσμητική χωρίων και προσώπων, αλλά ουσιαστική. Πίστευε ορθά την δογματική της Εκκλησίας και συμβίβαζε την κατά κόσμον γνώση με την πλούσια ενόραση με την οποία έβλεπε τα πέραν τού παροδικού κόσμου, τα αιώνια.
 Στον επικήδειο λόγο του προς τον ποιητή  ο Γεώργιος Μαρκοράς αναφέρει για τη φιλία και το αλτρουιστικό του πνεύμα  «η φιλία  εν αυτώ εκλογή ώριμος ,ήτο ζωηρά ,σταθερά ,ενεργητική. Έκλαιεν εις τον κλαυθμόν του φίλου,ηγάλλετο εις την χαράν του. Εξ’άλλου σαν άτομο ευαίσθητο αν και μοναχικό ,ο ποιητής θέλει τον κόσμο γεμάτο χαρά και καλοσύνη όπως γράφει στο ποίημά του ο Πόρφυρας «νιός  κόσμος όμορφος παντού χαράς και καλοσύνης». Η θεοκεντρικότητά του επεκτείνεται σε όλες τις διαστάσεις και τα προβλήματα της ζωής .Ο θεός είναι παρών ,είναι πατέρας, προστάτης ,βοηθό . Η θεοκεντρικότητα του είναι έντονη στο περίφημο ποίημα του «Η Φαρμακωμένη». Στο πρόσωπο της κόρης που αυτοκτόνησε την παραμονή του γάμου της ,βρίσκει την ευκαιρία ο ποιητής να εκδηλώσει τη θεολογική του υποδομή ,αλλά και να εξαντλήσει το μέτρο της αγάπης και της συμπόνιας. Γνωρίζει  βέβαια ότι ο χριστιανισμός δεν ενθαρρύνει τους αυτόχειρες και ότι η αυτοκτονία θεωρείται μέγα αμάρτημα, ένδειξη δειλίας και εγωκεντρισμού απέναντι στη ζωή και ασέβειας και απιστίας στο θεό .Γι αυτό μιλάει «για τα σπλάχνα που μέσα της το κρίμα τους καίνε».

  Στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» ο ποιητής εξυμνεί την υπομονή και την αξία που εμπεριέχει σαν αρετή και τη θεωρεί δώρο θεού και δείγμα αγαπητικής διάθεσης των ανθρώπων προς το θεό. Λέει χαρακτηριστικά « μεγάλο πράγμα η υπομονή .Αχ μας την έπεμψε ο Θεός .Κλει θησαυρούς κι εκείνη». Στο σημείο αυτό ο ποιητής είναι επηρεασμένος από την Καινή Διαθήκη που μιλάει για το θεό της υπομονής. Ο Θεός και  η πίστη του σ’ αυτόν αποτελούσε μαζί με την πατρίδα  « το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής φύσης» αναφέρει και πάλι στους «Στοχασμούς» στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Εκθειάζοντας την προς τον Θεό αγάπη του Σολωμού ο μοναχός Στρατούλης βεβαίωνε στον επικήδειο για αυτόν «ότι άγγιζε τα όρια της αγιότητος» .Αυτή η αγάπη του σε συνδυασμό με τη συμπάθεια που έτρεφε στο μοναχικό ιδεώδες το οποίο προσπαθούσε να ζει χωρίς να είναι ιερομόναχος ,φαίνεται ότι τον έκαναν σε ένα ποίημα της ωριμότητας του «Η Γυναίκα της Ζάκυνθος» να βάλει για πρωταγωνιστή ένα ανύπαρκτο συνονόματο του τον ιερομόναχο Διονύσιο. Σ’ αυτό το ποίημα μάλιστα ο ποιητής επαναλαμβάνει την πρόνοια του Θεού, τη δύναμη της προσευχής προς το θεό και τη δέηση προς αυτόν. Ο Διονύσιος Σολωμός στον «Ύμνο στην Ελευθερία» με βαθύτατο σεβασμό εκφράζεται για το τέκνο του θεού ,τα ιερά μυστήρια το άγιο χώμα . Στη στροφή 92 αναφέρει :

Αγροικάει τη ψαλμωδία

Όπου εδίδαξεν αυτή

Βλέπει τη φωτογραφία

Στους Αγίους εμπρός αυτή .Αλλά και στη στροφή 389

«Στο αίμα αυτό που δεν πονείτε

Για πατρίδα, για θρησκεία

Σας ορκίζω αγκαλιασθείτε

Σαν αδέλφια γκαρδιακά

Ο Νικόλαος Τωμαδάκης βαθύς γνώστης του Σολωμού έγραφε το 1949:

«Ο εθνικός μας  ποιητής ήταν θρησκευόμενος Έλλην .Εγενήθη ορθόδοξος, ανετράφει εις τους κόλπους της εκκλησίας και ηκολούθησε την πίστη των πατέρων του. Μάρτυς το έργο του, η ποίησις δονείται από θρησκευτικό συναίσθημα». Αλλά και ο Βάρναλης ομολογεί ότι «Ο Σολωμός ήταν θρήσκος και στην ποίηση του υπάρχει ο Θεός ,αυτή η παρηγοριά και η ελπίδα των δυστυχισμένων, η συναισθηματική λευτεριά των ποιητών»

Δεν υπάρχει η αμφιβολία ότι ο εθνικός μας ποιητής εμπνέεται από το τελετουργικό της εκκλησίας και το άγιο βήμα. Τα σήμαντρα ,οι ιερείς οι άγιοι οι εκκλησιαστικές ακολουθίες οι τελετές εμφανίζονται πλειστάκις στο έργο του.

Ο ποιητής μας πίστευε στην αιωνιότητα της ζωής και περίμενε το θάνατο με την ηρεμία της βεβαιότητας που θα κερδίσει τον παράδεισο. Απογοητευμένος πολλές φορές στη ζωή του από τις διάφορες περιπέτειες αναζητούσε ένα άλλο κόσμο.. «Είμαι στην Κέρκυρα όμως η ζωή μου δεν είναι εδώ» είχε πει στον αδελφικό του φίλο Tomasseo. Σε μια άλλη επιστολή στον αδελφό του  Δημήτρη έγραφε: «Αργά τα έμαθα, εκτός  του κόσμου τούτου».

Σ’ ένα από τα αριστουργήματα του «Ωδή εις Μοναχήν»  ο ποιητής εισέρχεται στον κόσμο του Μυστικισμού και εκτός από την προτροπή προς τον μοναχικό βίο ,δίνει την προσωπική του μαρτυρία για τη μέλλουσα ζωή και την ανάσταση. Τίποτε άλλο αν δεν είχε γράψει ο Σολωμός, γράφει ένας κριτικός του, θα αρκούσε μόνον αυτό το περίφημο υμνολόγημά του "Εις Μοναχήν", για να του χαρίσει τον τίτλο του αληθινού ποιητή της θρησκείας. Σ' αυτό το ποίημα εκδηλώνεται μέχρι μυστικισμού η θρησκευτικότητα του ποιητή είναι το πιο εκκλησιαστικό του ποίημα. Αναφέρεται σε μια νέα, την Άννα Μαρία Αναστασία Γουράτο Γεωργομήλα, όταν ντύθηκε το αγγελικό σχήμα της Μοναχής στο μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρου και Γεωργίου στην Κέρκυρα, στις 18 Απριλίου 1829. Σε λίγες στροφές ο Σολωμός κλείνει όλον τον γύρο της συνειδητής θρησκευτικής ζωής, όπως ταιριάζει σε έναν πιστό Χριστιανό και μάλιστα σε έναν Μοναχό ή Μοναχή. Και καταφέρνει σε αυτό το ποίημά του, που μπορεί να χαρακτηρισθεί ύμνος της μοναχικής ζωής, με στίχους πού λαμποκοπούν από ομορφιά και ζωντανεύει αυτόν τον κύκλο της ζωής επειδή και ο ίδιος είχε ιδιαίτερη ευαισθησία προς  το μοναχικό σχήμα. Ο ποιητής σ’ ένα μεγαλόπρεπο όραμα, όπου ο ναός μεταβάλλεται σε ουρανό, καθώς οι άγγελοι κατεβαίνουν από το θρόνο του Άπλαστου και κρυμμένοι στο σύννεφο του μοσχολίβανου παρακολουθούν την είσοδο στην εκκλησία της νέας μοναχής, βρίσκει την ευκαιρία να αντιπαραθέσει τη γαλήνη και ευτυχία της μοναχικής ζωής στην τρικυμία και δυστυχία της κοσμικής:

"Γι' αυτό θα περάσουν τα χρόνια και οι καιροί και η Μούσα θα κτίση στην Ελλάδα ναούς και λειτουργούς  θά' βρει αγνότερους και πιο άξιους, πιο ξακουστούς κι ακόμα ο Σολωμός θα στέκεται στην κορφή…", όπως είπε ο Κ. Παλαμάς.

Κυρίες και κύριοι πιστεύω ότι έγινε φανερό από όσα προαναφέραμε για την προσωπικότητα και την ποίηση του Διονυσίου Σολωμού ότι ο ποιητής εκκινούσε από ένα και μοναδικό κέντρο ,το θεό και γύρω από αυτό δομούσε τη ζωή ,τη σκέψη του ,το θάνατο Τα ποιήματα του έμειναν φανερώματα θρησκευτικής ομολογίας ,μαρτυρίες βιωμάτων  και εμπειριών ,που πηγή τους είχαν τη χριστιανική πίστη και ζωή. Θα ήθελα να κλείσουμε την αποψινή παρουσίαση με τα λόγια που έκλεισε τον επικήδειο του στο Σολωμό , ο πιστός του φίλος  Μαρκοράς

«Χριστιανοί , ας επαναλάβουμε την ευχήν , η αμίαντος ψυχή του Διονυσίου μας, θεία ευσπλαχνία, είθε προπεμφθή εις τας περιλαμπείς και τερπνάς σκηνάς της δροσοβόλου προσδοκίας , από τας οποίας  εν τη φοβερά ημέρα  της κρίσης ,να εγερθεί ασφαλής εις τον ήχον της τρομερής προσκλήσεως»