ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΚΡΙΤΙΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΚΡΙΤΙΚΗ

π. ΚΩΝ/NOY  ΔION.  ΚΑΠΕΤΑΝΟΠΟΥΛΟΥ:
«Η θέσις και η διακονία των λαϊκών εν τη Εκκλησία»
(Μια επικίνδυνη εκκλησιολογική διολίσθησις)
Παραλία Πατρών 2012

Κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο από τις Εκδόσεις Παναγιώτη Νικολόπουλου  της πόλης μας  ιδίοις αναλώμασι   και διατίθεται από τα γνωστά βιβλιοπωλεία της περιοχής μας   το  τελευταίο  πόνημα  του πολυγραφότατου Ηλείου συγγραφέα πρωτοπρεσβυτέρου και Θεολόγου π. Κωνσταντίνου Διον. Καπετανόπουλου με τον χαρακτηριστικό τίτλο: « Η θέσις και η διακονία των λαϊκών εν τη εκκλησία» (Μια επικίνδυνη εκκλησιολογική διολίσθησις)
Στο ενεργητικό του συγγραφέως καταγράφεται η έκδοση και κυκλοφορία 19 έργων τόσο σε θέματα  καθαρώς  θεολογικού περιεχομένου όσο και εθνικού , ιστορικού αλλά και καθημερινού κοινωνικού βίου.
Θα ήταν παράληψη  να μη  σημειώσω  μερικά απ' τά γενικότερου ενδιαφέροντος έργα του, όπως: «Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821».Βάρδα 1980. «Ιστορικές πτυχές της Ανδραβίδας».Ανδραβίδα 1974. «Το χρονικό της Ανδραβίδας». Ανδραβίδα 1977. «Σχέσεις Μασονίας και Φιλικής Εταιρείας». Παραλία Πατρών 1982 και από τα καθαρώς θεολογικά έργα του «Το Μυστήριο της Ιεροσύνης και η προσωπικότητα του Επισκόπου και του Πρεσβυτέρου κατά τον πατέρα της Εκκλησίας  Ισίδωρον τον Πηλουσιώτην». Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Αίγιο 2007, και «Οι έγγαμοι και οι άγαμοι πρεσβύτεροι και το φαινόμενον του αρχιμανδριτισμού».Παραλία Πατρών 2009.
 Τα υπόλοιπα έργα του συνήθως μικρότερου σχήματος και περιορισμένου αριθμού σελίδων αποσκοπούν στην κατήχηση των πιστών  την εκλαΐκευση θεμάτων για αντίκρουση αιρέσεων και αναιρέσεις κακοδοξιών και επικίνδυνων κενοδοξιών που διαβρώνουν την συνείδηση των ορθοδόξων λόγω ελλιπούς ενημερώσεως και κατηχήσεως.
           Με το τελευταίο του  έργο   ο π. Κωνσταντίνος  όπως ακριβώς και με το προηγούμενο   στηλιτεύει  (το φαινόμενο του Αρχιμανδριτισμού) μια επικίνδυνη εκκλησιολογική διολίσθηση όπως την χαρακτηρίζει δηλαδή  την απουσία και τον παραγκωνισμό του λαϊκού στοιχείου από την εκκλησία. Επιχειρεί   να αναδείξει το  φαινόμενο  αυτό  που έχει πάρει ενδημικές διαστάσεις στην Εκκλησία   και που   δεν τολμά κανείς  να το αντιμετωπίσει.
 «Με  λυπεί, γράφει στον πρόλογο , το γεγονός ότι ο λαός του Θεού ήταν και είναι αμίλητος στη Θεία Λειτουργία. Στο λαό επιφυλάσσεται ο ρόλος του θεατή-ακροατή, ο οποίος προσεγγίζει τις λειτουργικές ακολουθίες  πιο πολύ ως ευκαιρία περισυλλογής κα καθ' εαυτόν μελέτης, παρά ως συμμετοχή στην κοινή προσευχή της Εκκλησίας, θα λέγαμε ότι σήμερα παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό μια έκπτωση από την έννοια της ενεργητικής συμμετοχής του λαού στη Θεία Λατρεία, σε μια στάση παθητικής παρακολουθήσεως της.
Διαζωγραφίζεται έτσι  μια εικόνα εντελώς αντίθετη προς τον κύριον χαρακτήρα της Ορθοδόξου Χριστιανικής Λατρείας ως Λατρείας λογικής (Ρωμ12,1) που προσφέρεται εν πνεύματι και αληθεία (Ιωαν.4,24) και που έχει σκοπόν την δόξαν του Τριαδικού Θεού και τον εν  Χριστώ αγιασμόν του λαού»
Σήμερα η Θεία Λειτουργία δίδει την εντύπωση μια Συνάξεως που προσφέρεται σαν ευκαιρία για ατομική προσευχή και δίδει την εντύπωσιν μιας ευσεβιστικής συνάξεως χωρίς αίσθησιν κοινωνίας των πιστών μεταξύ  τους και με τον Ιησούν Χριστόν εν Αίματι Αυτού, μιας συνάξεως χωρίς εσχατολογικήν κατεύθυνσιν και Ευχαριστηριακή συγκρότησιν.
Σήμερα παρατηρείται μείωσης  Εκκλησιαστικής συνειδήσεως και μαρασμός της λειτουργικής ζωής, ενώ παραλλήλως η ατομική θρησκευτικότητα κερδίζει έδαφος εις βάρος της ενότητας της Εκκλησίας  του Σώματος Αυτού και της εσχατολογικής βιώσεως της Θείας Λατρείας.
Είναι γεγονός που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση πως  η ηγεσία της Εκκλησίας σε συνεργασία με την πολιτεία έχει ουσιαστικά θέσει εκτός της ενεργού συμμετοχής το λαϊκό στοιχείο τόσο  από τη λατρεία όσο  και  από την εν γένει λειτουργία και οργάνωση της ζωής της.
Είναι γεγονός ότι μετά την επιβολή της δικτατορίας  της 4ης Αυγούστου επεβλήθη και  στην εκκλησία το ίδιο καθεστώς.   Έπαυσε να ισχύει το καθεστώς που ίσχυε για την εκλογή των Ιερέων και Εκκλησιαστικών Συμβουλίων και αντί της εκλογής από το πλήρωμα της εκκλησίας εφαρμόσθηκε η προσωπική επιλογή των επισκόπων  για την χειροτονία κληρικών και ο διορισμός με επιλογή από τον Επίσκοπο των Εκκλησιαστικών συμβούλων.
Μολονότι στην πολιτεία επανήλθε η δημοκρατία μετά την πρώτη αλλά και δευτέρα κατάλυσή της  στην Εκκλησία συνεχίζει να ισχύει ένα καθεστώς που στη  ουσία απομακρύνει τους πιστούς από το δικαίωμά τους αλλά και την υποχρέωση τους να συμμετέχουν ισότιμα μετά των λοιπών εκκλησιαστικών παραγόντων στα πράγματα της Θείας λατρείας και της εν γένει ζωής και δράσης  της Εκκλησίας.
Θεωρούμε πως είναι αναγκαίος ο εκδημοκρατισμός της εκκλησιαστικής ζωής. Είναι καλό και προς το συμφέρον της Εκκλησίας η εκλογή των επισκοπών-μητροπολιτών να γίνεται με την συμμετοχή κλήρου και λαού σε συνδυασμό με την πρωτοχριστιανική απλότητα της κλήρωσης. Είναι αναγκαίο να συμμετέχουν όλα τα ισότιμα μέλη του σώματος του Χριστού στην εκλογή των Ποιμένων τους όσο και των λοιπών προσώπων που συμμετέχουν στη διοίκηση της ενορίας.
Το σύστημα επιλογής των επιτρόπων από τους Μητροπολίτες πρέπει να αλλάξει έτσι ώστε να εκπροσωπούν και τους λαϊκούς στην Εκκλησία.
 Η θεμελιωμένη εκκλησιολογικά συμμετοχή των λαϊκών και στη διοίκηση της Εκκλησίας και μάλιστα στο κύτταρό της την Ενορία έχει βάση τους Γενικούς Κανονισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου τους Κοινοτικούς  Κανονισμούς της υπόδουλης ακόμη τότε Ελλάδος και στη νομοθεσία των νεότερου Ελληνικού Κράτους η οποία ίσχυσε μέχρι την δικτατορία Μεταξά.
Ο π. Κων/νος Καπετανόπουλος μετά σαράντα και πλέον χρόνια Ιερατικής διακονίας στην Εκκλησία του Χριστού με το έργο του επιχειρεί μια βαθιά τομή στην ισχύουσα κατάσταση και  με βάση μια πλουσιότατη βιβλιογραφία, πηγές και βοηθήματα εντοπίζει την έκταση του φαινομένου και προτείνει λύσεις.
 Έζησε ο ίδιος τον διαχωρισμό και την αποστασιοποίηση του λαϊκού στοιχείου  στην Εκκλησία και πιστεύει πως θα ήταν προς το συμφέρον και της ιδίας , η ισότιμη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου στη ζωή, στη λατρεία και στη διοίκηση της Εκκλησίας.
Ας ευχηθούμε πως οι παρατηρήσεις και  οι προτροπές που περιέχονται στο τελευταίο βιβλίο του π. Κων/νου Καπετανόπουλου θα προσεχθούν ιδιαιτέρως από την Διοίκηση της Εκκλησίας και δεν θα θεωρηθούν και πάλιν,  από ορισμένους, πως εγγίζουν τα όρια   αιρετικών δοξασιών.  
                                         Λεωνίδας Γ. Μαργαρίτης
                                         Πρόεδρος Εταιρείας Λογοτεχνών
 

ΜΝΗΜΗ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑ

ΜΝΗΜΗ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑ

1904-1994

                     Λεωνίδα Γ. Μαργαρίτη

                                   Προέδρου Εταιρείας Λογοτεχνών

Ο  Γιάννης Κουτσοχέρας γεννήθηκε το 1904 στη Ζήρια Πατρών και πέθανε στην Αθήνα το 1994.Σπόυδασε νομικά στη Αθήνα και το Παρίσι και Λογοτεχνία, Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στη Σορβόννη.

 Ξεκίνησε  την πολιτική του καριέρα από την παράταξη του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Εκλέχθηκε βουλευτής Α΄ Αθηνών της  Ένωσης Κέντρου(1964-1967). Πήρε μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα. Πληγώθηκε στο μάτι στον ξεσηκωμό της Νομικής.  ΄Ηταν ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ και βουλευτής του(1974-1985)Το 1985 διορίσθηκε πρέσβης εκ προσωπικοτήτων και μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδος  στην Ουνέσκο.

΄Εγραψε μελέτες και εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές όπως «Στοχασμοί και αντίλαλοι»1942, «Ποιήματα» 1965. «Αφαία» 1965, «Ηνίοχος»1966, «Σιγή και κραυγή της θάλασσας» 1977  «Το χρυσόμαλλο δέρας» 1981.«Καλάβρυτα του 43»1983  «Ο Σαρωνικός» 1984 «Ο αείφεγγος βράχος της Ακρόπολης»1990. «Η Μάχη της Κρήτης»1991. καθώς και τα πεζά «Ανοίχτε τις πόρτες» «Γλωσσική μεταρρύθμιση» κ.λ.π.’ Έλαβε πολλές διακρίσεις.

Μετά από  τριάντα ολόκληρα  χρόνια ,ανασύρω από το αρχείο μου  –σπονδή στη  μνήμη του- και δημοσιοποιώ τα ευχαριστήρια  του Ποιητή για  την εκδήλωση που οργάνωσε  η Εταιρεία Λογοτεχνών στο Δημοτικό Θέατρο Πατρών την 12η Μάιου 1982 για  την σαραντάχρονη προσφορά  του στα  Ελληνικά γράμματα.

    Ο αείμνηστος ποιητής μας είπε τότε τα εξής:

ΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

         Θα αρχίσω με ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους σας αγαπητοί μου συντοπίτες και φίλοι, που μου δίνετε τη χαρά και με τιμάτε με την εδώ παρουσία σας.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Διοίκηση και σε όλα τα μέλη της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδας, που μου έδωσαν την επιθυμητή ευκαιρία να βρίσκομαι απόψε ανάμεσά σας, αρχίζοντας την πορεία των 40 ποιητικών μου χρόνων από την Πάτρα, την πόλη της γενέθλιας γης μου.

          ΄Ενα μεγάλο ακόμη ευχαριστώ στους εξαίρετους συναδέλφους μου, στον Αλέκο Μαρασλή και το Λεωνίδα Μαργαρίτη που τα εγκάρδια λόγια τους βαθύτατα με συγκίνησαν. Και θα ήθελα σ’ αυτό το σημείο να σμίξω τα δημιουργικά χέρια όλων των συναδέλφων μου της Νοτιοδυτικής Ελλάδας που πλουτίζουν και τιμούν τη Νεοελληνική λογοτεχνία. Η προσφορά του έχει πιότερη σημασία γιατί ζουν από κοντά  τα καρδιοχτύπια του λαού μας, μετουσιώνοντας τα σε έντεχνο λόγο.

Η Ζήρια  της Πάτρας, που γεννήθηκα, είναι όπως γράφει ο εξαίρετος ποιητής μας Δημήτρης Κάβουρας-«ένα σκαλί ανάμεσα ουρανού και θάλασσας».Και  με το  δίκιο του. Και έχω δίκιο και εγώ που το αγαπώ και δεν παύει να με εμπνέει και να το νοσταλγώ:

ΤΟ ΧΩΡΙΟΥΔΑΚΙ ΜΟΥ

Μικρό το χωριουδάκι μου.

Κι όμως που δεν το αλλάζω

με του Μοριά τα παινευτά

του κόσμου τ’ ακουσμένα.

                              Απλό, μικρό, απονήρευτο

κι αγράμπελη για βάζο

το μικροχωριουδάκι μου.

                                 Και μη κανείς τολμήσει

και το κακολογήσει..

Αλλά, για να ξαναρθούμε στην Πάτρα που την θεωρώ γενέθλια πόλη μου, είναι μεγάλη πολιτεία μου που δίκαια την ιστορούν οι ιστορικοί  της: Ο  Θωμόπουλος και οι συνάδελφοι Κώστας Τριανταφύλλου και Αλέκος Μαρασλής και άλλοι. Είναι η πολιτεία που έχει εμπνεύσει ποιητές, πεζογράφους και  ζωγράφους. Που έδωσε στον τόπο μας πολιτικούς  και επιστήμονες ολκής  και που είναι σοβαρότατος οικονομικός παράγοντας. Και που δίκαια την εγκωμιάζουμε και την αγαπάμε όσοι γεννηθήκαμε σε αυτό τον Αχαϊκό χώρο. Και που ποιος λίγο ποιος πολύ, της είμαστε χρεώστες.

 ΄Ενας από αυτούς τους χρεώστες είναι και εγώ.

Από την Πάτρα άρχισαν οι πρώτες  δημόσιες παρουσίες μου. Στο  «Νεολόγο» έγραψα τα πρώτα μου άρθρα. Εδώ έκανα την πρώτη διάλεξη. Από την Πάτρα άρχισαν τα πρώτα ιδεολογικά και πολιτικά μου βήματα, άσχετα αν οι συμπολίτες μας τα θεωρούσαν τότε, άλλοτες τολμηρά και άλλοτε ουτοπιστικά.

Από την Πάτρα ξεκίνησαν οι σταυροφορίες  μου για την κοινωνική ασφάλιση του αγρότη, για την πνευματική και πολιτιστική αποκέντρωση και την ολοκληρωμένη αυτοδιοίκηση. Από την Πάτρα επήρα τα εφόδια για να κηρύξω, διασχίζοντας ολόκληρη την Πελοπόννησο, ότι ήταν ανάγκη να ιδρυθεί Πανεπιστήμιο και ένα Πελοποννησιακό Πνευματικό Κέντρο στην Πάτρα. Από την Πάτρα και το Αίγιο οραματίσθηκα την αναβίωση του Κέντρου  των Αχαιών, την Αχαϊκή Συμπολιτεία, όπου με τους οργανισμούς  της αυτοδιοίκησης και τους πολιτιστικούς φορείς να συμβάλλουν στην αξιοποίηση του αχαϊκού χώρου.

          Από τότε πέρασαν δεκαετίες .Η Πάτρα άλλαξε δομικά ενδίδοντας  στον επιδρομέα τσιμέντο και στους πειρασμούς της καταναλωτικής κοινωνίας.

          ΄Όμως εσημείωσε ανοδική πορεία σε πολλούς άλλους τομείς. Και η Πάτρα δεν έπαψε να είναι διαποτισμένη από θρύλους και παραδόσεις ,από ευαισθησία και δοκιμασίες από την πολύχρονη ιστορία και από τον ξεσηκωμό του 21 χέρι - χέρι με τα Καλάβρυτα και το Αίγιο. Είναι η Πάτρα μια από τις διαλεχτές πολιτείες του Ελλαδικού χώρου με το παρελθόν της   το παρόν της και το μέλλον της. Είναι ακόμη η πολιτεία μας και μια αστείρευτη πηγή νοσταλγίας για όσους ξεκίνησαν από εδώ. Και ένας  από τους νοσταλγούς της είμαι και εγώ. Θα σας διαβάσω λίγους στίχους μου που δημοσιεύτηκαν στην Ελληνο-Βελγική Επιθεώρηση, στο τιμητικό τεύχος που αφιέρωσε στην Πάτρα :                             AXAIKO

                       Στη γενέθλια γη μου-η  Πάτρα

Αλαφροπατήματα

βήματα

πορείες.

Καρδιοχτύπια

στοχασμοί

όνειρα.

Κι είναι ωραίο

να ονειρεύεσαι

και να πορεύεσαι

                                      Τώρα…

τον καπνό τον αποθρώσκοντα

νοσταλγώ.

                                        Κι είναι ωραίο

να ονειρεύεσαι

και να πορεύεσαι

                                     και να επιστρέφεις…

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΓΙΟΡΤΗ  ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ

                                             (17 Ιούνη)

                                Λεωνίδα Γ. Μαργαρίτη Αντιπροέδρου

                               Ανωτάτης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδος

               Μια Αμερικανίδα από την Ουάσιγκτον ,η Sorona Smart Dodd εμπνευσμένη από την καθιέρωση γιορτής της μητέρας το 1910 θέλησε να τιμήσει τον πατέρα της. Αυτός ήταν ο πρώτος εορτασμός που έγινε παγκοσμίως. ΄Έκτοτε  καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της και φέτος ειδικά συμπίπτει με την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών στη χώρα μας.

             Στη  μητέρα  έχουν αφιερωθεί  ποιήματα ,  ύμνοι και  τραγούδια, έχουν δημοσιευθεί  διάφορα άρθρα, ψηφίσματα και διακηρύξεις. Οι ζωγράφοι έχουν εμπνευσθεί θαυμάσιους   πίνακες και οι μουσικοί  έχουν συνθέσει σημαντικότατες μελωδίες.  Αποδίδουν μ’  όλα αυτά την    οφειλόμενη τιμή   για την μεγάλη και σημαντική  προσφορά της. Οι ίδιες τιμές βεβαίως οφείλονται και στη μορφή του Πατέρα. Η παγκόσμια  γιορτή η αφιερωμένη στη μορφή του Πατέρα είναι   λιγότερο ή και  σχεδόν καθόλου γνωστή.

΄             «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου για να γίνεις μακροχρόνιος επί της γης». Σημειώνει μια των εντολών. Έξοδος Κ19),

             Χρειάζεται  άραγε   επιβράβευση  για  να τιμά   το παιδί, τους γονείς;

              Χρειάζεται ανταμοιβή για  τη στοργή που   αφειδώλευτα του προσφέρθηκε;

            Δεν κατανόησα  το επιτακτικό    της εντολής.

            Ο Πατέρας, είναι ο  άγρυπνος φρουρός της οικογένειας ,ο στυλοβάτης της λογικής, ο κατ’ εξοχήν  καθημερινός αγωνιστής  για την εξασφάλιση των αναγκαίων   κυρίως παλαιότερα, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις , σήμερα.

 Ο  Πατέρας-δάσκαλος, πρώτος  θα διδάξει τα παιδιά  με τις γνώσεις   του και  το παράδειγμά του.  Εκείνος θα σωφρονίσει με  τη συμπεριφορά του και τον τρόπο του.

          Πρόσωπο που  επιβάλει το σεβασμό  και  την εκτίμησή μας,  πρόσωπο   άξιο της ευγνωμοσύνης μας.

          Η παρουσία του   πανταχού έντονη τόσο εντός όσο και εκτός   της οικίας  όπου κυρίως δραστηριοποιείται το μέγιστο  χρόνο της ζωής του.

         Αγωνίζεται  εντίμως και αξιοπρεπώς. Δεν  διακατέχεται   από φόβο  η   δειλία .Είναι εκείνος που ξεχνά την κούραση της μέρας και παραμερίζει τις πίκρες της ζωής στη θέα των μελών της οικογενείας του.

           Φίλος των παιδιών του ,  ακριβοδίκαιος κριτής των όποιων  αντιθέσεων και αντιδικιών τους, αλλά     και  ειρηνευτής  στις διενέξεις  τους.

           Αποστολή του ισότιμη και  ισάξια  εκείνης  της Μητέρας, είναι επιφορτισμένος κι εκείνος  να  σταλάξει στις ψυχές  των παιδιών του τις αρετές που διακρίνουν ένα υπεύθυνο και χρήσιμο για την κοινωνία   πολίτη.

           Αναλαμβάνει  τη στήριξη  του  αδύναμου ,του ανίσχυρου και ευάλωτου παιδιού του, καλείται να  του εμπνεύσει  τις αρετές της   εργατικότητας,  της ειλικρίνειας, της καλοσύνης, της  ευγένειας  της ευσέβειας,  της δικαιοσύνης,  της μετριοφροσύνης, της  ειλικρίνειας, της  αλληλεγγύης και της  αγάπης στο συνάνθρωπο.

Πατέρας! ο αχθοφόρος της καθημερινότητας, ο ακούραστος κι εργώδης . Δεν μεμψιμοιρεί,  δεν  διακατέχεται από αδιαφορία, αλλά  οπλισμένος με αισιοδοξία, δύναμη και θάρρος αντιμετωπίζει με δυναμισμό και καρτερικότητα τα οποία προβλήματα.  

Μπορεί ο δρόμος της ζωής  να είναι ανηφορικός ,δύσκολος και πολλές φορές δύσβατος.

Μπορεί  να μην αποφασίζει μόνος του όπως παλαιότερα,  όμως  συνεχίζει να παραμένει  ο  άνθρωπος των λογικών επιλογών.

Μπορεί να μην  εκδηλώνει τον συναισθηματισμό του σε  στιγμές που η συγκίνηση πνίγει τη μιλιά του, προτάσσει  όμως τη λογική θεώρηση των περιστάσεων και  δίνει λύσεις που διευκολύνουν τη ζωή ,  τονώνουν  την ψυχική  και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών.

Ο παγκόσμιος εορτασμός  είναι μια μέρα που  ο καθένας σκέπτεται το δικό του πατέρα. ΄Όσοι   τυχεροί, θα  είναι σε θέση να του αποδώσουν  την οφειλόμενη  τιμή, για   τους υπόλοιπους   που ο χρόνος σταμάτησε να υφαίνει το μύθο της ζωής του,  υπάρχει  η σκιά του και  μια βαθύτατη  ανάμνηση, μια  ευλαβική αναπόληση  ένα  κανδήλι στη μνήμη του , ένα κερί , ένα λουλούδι αναγνώρισης , σεβασμού  κι ευγνωμοσύνης για εκείνον τον μεγάλο απόντα.

ΤΕΛΙΚΑ ΝΙΚΗΣΕ Ο ΦΟΒΟΣ!...

ΤΕΛΙΚΑ  ΝΙΚΗΣΕ  Ο ΦΟΒΟΣ!...

                                            Λεωνίδα Γ. Μαργαρίτη

                                            Προέδρου Εταιρείας Λογοτεχνών

           Μετά τις τόσες  ανορθόδοξες εγκληματικές  και προδοτικές πολιτικές των τελευταίων χρόνων, τα μνημόνια υποτέλειας και υποδούλωσης της χώρας τη αναγκαστική λιτότητα, την ένδεια και τις αυτοκτονίες, τα χαράτσια και τους επιπρόσθετους φόρους σε δικαίους και αδίκους, τις οριζόντιες και χωρίς διάκριση περικοπές  μισθών ημερομισθίων και συντάξεων , την αδυναμία δημιουργίας μιας κυβέρνησης μετά  τις εκλογές  της 6ης Μαΐου, πιστεύαμε πως μπορούσαμε  να ελπίζουμε.

           Στις εκλογές  της 17ης Ιουνίου θεωρούσαμε πως  ο λαός  πέρα από την αγανάκτησή  του την αντίδρασή του  για την προσβολή του φιλότιμου μου και της αξιοπρέπειάς του θα έκανε μια νέα αρχή αρνούμενος να συνεχίσει να στηρίζει με την ψήφο του αυτούς που με την πολιτική τους τα τελευταία χρόνια κυριολεκτικώς τον πρόδωσαν και υπονόμευσαν το μέλλον τους και το μέλλον των παιδιών τους.

              Όμως απατηθήκαμε και διαψευσθήκαμε  από  όσα ένας  σώφρων νους διαθέτων την κοινή λογική θα μπορούσε να πράξει.

          Η πλειοψηφία των πολιτών κινήθηκε προς τις κάλπες διακατεχόμενη από το αίσθημα του φόβου και τρομολαγνείας  με τα οποία τους βομβάρδιζαν τόσο από τα κέντρα του εσωτερικού όσο και  του εξωτερικού.

          Ο πολίτης παρά  τα όσα υπέστη και υφίσταται εξ αιτίας των δυο επαίσχυντων μνημονίων αδιαφόρησε για τις συνέπειες που θα έχει  η επιλογή του με την συνεχιζόμενη ύφεση και την ανεργία, δεν προχώρησε στην τιμωρία με την ψήφο του των μνημονιακών εταίρων (Ν. Δ και ΠΑΣΟΚ) αλλά τους παραχώρησε  το δικαίωμα και την δυνατότητα να σχηματίσουν κυβέρνηση για να ολοκληρώσουν  το καταστροφικό τους έργο.

          Μολονότι μεγάλη πλειοψηφία του λαού κινήθηκε προς τη σωστή κατεύθυνση μια άλλη μεγάλη μερίδα  δεν κατέστη δυνατόν να σπάσει το φράγμα του φόβου και της κινδυνολογίας, έμεινε κυριολεκτικά εγκλωβισμένος στα κομματικά τείχη και αρνήθηκε να ξεπεράσει τα διλήμματα και τις διαχωριστικές γραμμές.

         Με την επιλογή τους   αυτή έδωσαν άφεση αμαρτιών στους υπόλογους της υποδούλωσης της πατρίδας μας  και κατέστησαν κι εκείνοι σε ανάλογο βαθμό υπονομευτές του μέλλοντος τόσο των ιδίων ημών όσο και των παιδιών τους και παιδιών μας.

         Έχουν όλοι αυτοί που συνέργησαν  στη διαιώνιση της ανωμαλίας επιπρόσθετες ευθύνες αφού η κίνησή τους υπό την επίδραση του φόβου  δεν πρόκειται να τους κάνει να αποτρέψουν  το μοιραίο το οποίο ήθελαν να αποφύγουν.

         Σε μια σημείωσή μου αμέσως μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων ανέφερα και τα εξής: «Στο εξής δεν θέλω να ακούσω παράπονα από κανέναν και καμιά. Δεν πιστεύω κανέναν. Δεν ελπίζω τίποτε από έναν τρισάθλιο λαό όπως τον καταντήσαμε: ραγιά,  φοβισμένο, και  μονίμως αναζητούντα ρουσφέτι, μπαξίσι και ραχάτι. Ο ραγιαδισμός της τουρκοκρατίας  συνεχίζεται. Το ζητάει ο οργανισμός μας ,η παθογένεια μας ,η διχασμένη μας προσωπικότητα».

         Φαίνεται πως έχουν αλλάξει τρόπο σκέψης οι νεοέλληνες. Το σαράντα υπό άθλιες οικονομικές αλλά και πολιτικές συνθήκες όρθωσαν  το ανάστημα τους σε Ιταλούς Φασίστες και Γερμανούς Ναζιστές και με μεγάλο τίμημα , νεκρούς, στερήσεις  και πείνα είπαν περήφανα το ΟΧΙ  στους εισβολείς.

        Σήμερα χάριν κάποιων πρόσκαιρων απολαβών  και ωφελημάτων αποδέχονται χωρίς αντίδραση την υποτέλεια και την υποδούλωση τους.

        Ο Χίτλερ μπορεί να κατάλυσε το Ελληνικό κράτος με τη δύναμη των όπλων,  παρέμεινε  όμως αδούλωτη η Ελληνική ψυχή και αντιτάχθηκε σθεναρά με την τιμημένη εθνική αντίσταση στα βουνά και  τα φαράγγια παρά τις εκατόμβες θυμάτων των αντιποίνων.

        Σήμερα η Μέρκελ και η συντροφιά της με λίγα ευρώ κατάφεραν να επικρατήσουν στις ψυχές  των ψοφοδεών σημερινών Γραικύλων.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΚΡΙΤΙΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - ΚΡΙΤΙΚΗ

ΣΤΑΥΡΟΥ Ν.ΙΤΖΕΓΙΑΝΝΗ:

«ΤaΓΚΟ  Ένα βήμα μπροστά, δύο βήματα πίσω».

Διηγήματα.  Εκδόσεις Ίδιον Πάτρα.2011

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις: «΄Ιδιον» και τυπώθηκε στο τυπογραφείο Printonline  το τελευταίο κατά σειρά βιβλίο  του συμπολίτη Λογοτέχνη και Δημοσιογράφου Σταύρου Ιντζεγιάννη με τον χαρακτηριστικό τίτλο: «ΤaΓΚΟ -Ένα βήμα μπροστά, δύο βήματα πίσω».  ΄Eχουν προηγηθεί τα

χρονογραφήματά του  «Σε πρώτο πρόσωπο» (1979) ,Αγάπη μου

Επικαιρότητα» (1980) και  «Όχι άλλο Κάρβουνο» (2002) τα μυθιστορήματα «Η τεθλασμένη Ευθεία»(1993), «Τα Φ. της παραλήγουσας», η μελέτη «Βαρύς

γλυκός σε χονδρό φλιτζάνι» (1998) ,η συλλογή διηγημάτων «Τρία Διηγήματα  του Θεού και του Ανθρώπου» (2007),οι ποιητικές συλλογές

«Σύνορα»(2001), «Campari bitter»(2006) , ο «Έρωτας της διπλανής Πολυθρόνας» και «Οι σημειώσεις της Ελένης Λ.» και τέλος τα οδοιπορικά «Κομποσκοίνι και Άγιο  Όρος»(2003) και   «Τα γονίδια του Οδυσσέα»(2008).

Το τελευταίο πόνημα του Σταύρου Ιντζεγιάννη είναι  μια   συλλογή  δεκατεσσάρων σχετικά μικρών σε έκταση  διηγημάτων (Παναγία η Αϊβαλιώτισσα, Ο δρόμος του Θεού, Ο νεραύλακας, Εφηβεία, Ταγκό, Η  Πριγκίπισσα της λίμνης, Εξάρες, Αγάπη μου μπαμπόγρια, Κουρείον η

ελαφρά χειρ,  Κισμέτ, Αντώνης ο κοντραμπατζής, ο καλόγερος, Πρωτομαγιά και Η Λουκία της ογδόης)και έχουν μια πλούσια καταγραφή προσωπικών βιωμάτων  και γεγονότων του  απώτερου παρελθόντος που συνέβησαν στην περίοδο της εφηβείας του συγγραφέα ,καταγράφηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη

του και αποδόθηκαν με λογοτεχνικό τρόπο στο τελευταίο του βιβλίο.

Είναι ακόμη περιστατικά με ήρωες συμπολίτες ή και γνώριμους     που έζησαν στην επαρχία και κυρίως στη γενέτειρα του  την Άρτα.

Η φύση των κειμένων, η αυτοτέλεια των μύθων των διηγημάτων σου  επιτρέπουν την  ανάγνωση επιλεκτικά κάποιων απ' αυτά ακόμη και  από το  τέλος του βιβλίου προς την αρχή. Έχουν το καθένα, το δικό τους  περιστατικό ,το δικό του χρώμα αλλά και εποχή  που του δίνουν  αισθητή

 αυτοτέλεια και  μας προσφέρουν ξεχωριστή πνευματική απόλαυση. Δεν μπορώ να ισχυριστώ  ότι τα διάβασα όλα την ίδια μέρα και με τη σειρά  που παρατίθενται. Όμως η μελέτη  τους υπήρξε  ιδιαίτερα ευχάριστη μια και   ο Σταύρος Ιντζεγιάννης ξέρει και έχει την ικανότητα  να κρατά

αμείωτο το ενδιαφέρον   του αναγνώστη αφού   κατά κανόνα   προς το τέλος κάθε διηγήματος επιφυλάσσει και  μια ευχάριστη ή και δυσάρεστη  έκπληξη.

Ο συγγραφέας   επιθυμεί   να  προϊδεάσει τον αναγνώστη από την πρώτη  σελίδα του βιβλίου του για το περιεχόμενό του  για το οποίο γράφει τα  εξής: «Δεν ξέρω μα την αλήθεια, αν όλα αυτά τά’ζησα η τα φαντάσθηκα. ΄Ίσως και τα δυό. Άλλωστε πιστεύω ότι το όνειρο συμπορεύεται τόσο αξεδιάλυτα με την πραγματικότητα, έτσι που κανείς δεν ξέρει που σταματά το ένα και που αρχίζει το άλλο...Κι αυτή είναι η ομορφιά της

Ζωής».

Ο Ιντζεγιάννης  είναι γνωστός ευρύτερα για το έργο του και κυρίως για τα χρονογραφήματα του τα οποία διακρίνονται για το πηγαίο του  χιούμορ και την καυστική  ειρωνεία για τα κακώς κείμενα της κοινωνίας  μας. Αυτό το χιούμορ με λεπτότητα διαχέεται σ' ολόκληρο το τελευταίο του έργο , όπου ασφαλώς επιτρέπεται έτσι ώστε να δίνει και μια

ευχάριστη νότα  στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα των διαδραματιζομένων.

Στα διηγήματα του  χρησιμοποιεί και  το γλωσσικό ιδίωμα των Ηπειρωτών, ειδικότερα των Αρτινών όταν θέλει να αποδώσει πιστά τους διαλόγους των ηρώων  του ενώ κάποια λαογραφικά στοιχεία αναδύονται και  πλουτίζουν τις  πληροφορίες  μας  γύρω από κάποια έθιμα που τείνουν να  εξαφανιστούν.

Ο Ιντζεγιάννης με το τελευταίο του έργο επιχειρεί να ξαναζήσει στιγμές  που έζησε στα χρόνια της εφηβείας του και που αναπότρεπτα είχαν καταχωνιαστεί στα σκοτεινά συρτάρια της μνήμης.

 Το κατορθώνει όμως περίτεχνα και μας παρασύρει  να παρακολουθήσουνε  έστω ένα βήμα  εμπρός  δύο βήματα πίσω  το δικό του εφηβικό ταγκό που  είναι ακριβώς το ίδιο με εκείνο που κι εμείς χορέψαμε κάποιο βράδυ στα  φοιτητικά μας χρόνια και νιώσαμε την   πρώτη συγκίνηση της επαφής  των

σωμάτων των αντιθέτων φύλων   υπό τους ήχους της μουσικής  ενός ταγκό.

 Τα διηγήματα της συλλογής  δεν είναι βιώματα  μόνο του Ιντζεγιάννη  παρόμοια περιστατικά είχαμε όλοι μας ζήσει στα κατοχικά χρόνια,  στα  χρόνια του εμφυλίου αλλά και τα μετεμφυλιακά. Ο Ιντζεγιάννης με το  ταλέντο και την μαεστρία που τον διακρίνει έχει την ικανότητα τα κάνει  τις δικές του αγιογραφίες και να παίζει με συναισθήματα μνήμες και

ήρωες της γενιάς του. Μπορεί τα γεγονότα και οι ήρωες να απέχουν από  τις μέρες μας αλλά η μνήμη έχει το δικό της τρόπο να αναπλάθει εικόνες  και καταστάσεις.

 Ήταν πολύ συγκινητική η στιγμή  που περιγράφει στο διήγημα με τίτλο  Εφηβεία  όταν  ο ιερέας  ζήτησε από το συγγραφέα να του γνωστοποιήσει  το όνομα της αποβιωσάσης υπέρ της οποίας τελούσε το ιερόν  μνημόσυνο.

Που να καταλάβει  ο ιερέας πως το όνομα  Εφηβεία που ακούσθηκε σαν  απάντηση του  συγγραφέα  δεν ήταν παρά  μια  πολύ ενδιαφέρουσα περίοδο  της ζωής μας που δυστυχώς έφυγε ανεπιστρεπτί για πάντα.

Δεν μπορούμε παρά να διατυπώσουμε και δημόσια τις ευχαριστίες μας στο  φίλο συγγραφέα για το επιτυχημένο έργο του και για τις συγκινήσεις τις  οποίες μας προσέφερε στην ανάγνωση του.

Το χθες και το αύριο της ελληνικής κρίσης

Το χθες και το αύριο της ελληνικής κρίσης

(Κείμενο 11 Οικονομολόγων)

Η εξέλιξη της ελληνικής κρίσης την τελευταία διετία και τα πρόσφατα πολιτικά δρώμενα έχουν προκαλέσει στους Έλληνες αισθήματα μεγάλης αβεβαιότητας, σύγχυσης και φόβου. Τα παραδοσιακά κυβερνητικά κόμματα έχουν χάσει την επιρροή τους τόσο γιατί αναγνωρίζεται ότι οι πολιτικές που εφάρμοσαν διαχρονικά οδήγησαν στην κρίση όσο και γιατί κατά τον χειρισμό της κρίσης δεν έδειξαν ειλικρίνεια και αποτελεσματικότητα. Στις πρόσφατες εκλογές οι πολίτες στράφηκαν σε μεγάλο βαθμό προς φωνές που είναι λαϊκίστικες, εθνικιστικές, ακόμη και αντικοινοβουλευτικές ή φασιστικές. Το έκαναν αυτό είτε ως αντίδραση στη δραματική μείωση των εισοδημάτων τους είτε γιατί, χωρίς άλλη πυξίδα για το μέλλον, αφήνονται να πιστέψουν ότι υπάρχουν εύκολες λύσεις. Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία τη χώρα μας και θεωρεί πλέον πολύ πιθανό ότι αυτή θα χρεοκοπήσει άτακτα και θα αποχωρήσει από το ευρώ. Η κατάσταση είναι κρίσιμη: υπάρχει σοβαρός κίνδυνος λάθους που θα επιβαρύνει, με μη αναστρέψιμο τρόπο, τουλάχιστον τις δύο επόμενες γενιές. Παρουσιάζουμε παρακάτω αναλυτικά την οπτική μας για την κρίση και τις αναμενόμενες εξελίξεις και επιλογές.

Η κρίση είναι ελληνική ή ευρωπαϊκή; Και τα δύο. Η αναξιόπιστη και ανεπαρκής λειτουργία των θεσμών και οι υπερβολικοί περιορισμοί που το κράτος θέτει στον ανταγωνισμό και την επιχειρηματικότητα οδήγησαν την ελληνική οικονομία σε χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υπερβολικό δημόσιο χρέος και υψηλό έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου. To δημόσιο επομένως σπαταλούσε χρήμα που δεν είχε, ενώ τα νοικοκυριά κατανάλωναν περισσότερο από ό,τι παρήγαγαν. Η κατανάλωση χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από δημόσιο χρέος, το οποίο συσσωρεύτηκε από το 1980 και μετά. Με την είσοδο στο ευρώ, αντί να γίνει εκμετάλλευση της ευνοϊκής συγκυρίας για βελτίωση των δημόσιων οικονομικών και διαρθρωτικές αλλαγές που θα οδηγούσαν στην αύξηση των επενδύσεων, τα χαμηλά επιτόκια οδήγησαν σε αύξηση του εξωτερικού δανεισμού ενώ η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας συνέχιζε να μειώνεται. Συγχρόνως οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί εποπτείας αποδείχτηκαν απόλυτα ανεπαρκείς στο να περιορίσουν το πρόβλημα: ο υπερβολικός δανεισμός της Ελλάδας γινόταν εν γνώσει των ευρωπαίων εταίρων της, οι οίκοι αξιολόγησης εκτιμούσαν λανθασμένα ότι τα ελληνικά ομόλογα είχαν χαμηλό κίνδυνο, και οι ευρωπαϊκές τράπεζες δεν είχαν επαρκή κίνητρα από τις εποπτικές τους αρχές να στραφούν σε ομόλογα από χώρες με χαμηλότερο κίνδυνο. Όταν εκδηλώθηκε η κρίση, το βάρος του συσσωρευμένου χρέους ήταν τέτοιο που μια οικονομία δεν μπορούσε να το χειρισθεί μόνη της ιδίως όταν αυτή ήταν ήδη μη ανταγωνιστική και με τραπεζικό σύστημα εκτεθειμένο σε επισφαλή δανεισμό. Αν και άλλες χώρες της Eυρωζώνης αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπερβολικού δανεισμού, γεγονός που αντανακλά και τις ατελείς δομές της ένωσης, η Ελλάδα ήταν ο πλέον αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα. Το μέγεθος του προβλήματος μπορεί να γίνει κατανοητό με έναν απλό υπολογισμό. Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού το 2009 ήταν 15.4% του Εθνικού Προϊόντος ή 36.3 δισεκατομμύρια ευρώ – αυτό σημαίνει ότι το δημόσιο ξόδεψε μόνο εκείνη τη χρονιά περίπου 12900 ευρώ που δεν είχε για κάθε ελληνική τετραμελή οικογένεια και αύξησε ισόποσα το χρέος.

Γιατί κατά την εφαρμογή του μνημονίου η οικονομία βυθίστηκε σε τόσο βαθιά ύφεση; Η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας μετά από την είσοδο στην Ευρωζώνη βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον εξωτερικό δανεισμό (ενώ προηγουμένως στηριζόταν σημαντικά σε κοινοτικές επιδοτήσεις). Από την στιγμή που οι αγορές σταμάτησαν να δανείζουν στην Ελλάδα, η ύφεση ήταν αναπόφευκτη.  Το μνημόνιο ήταν μια συμφωνία για συνέχιση της δανειοδότησης της Ελλάδας από τους εταίρους, ώστε η μείωση του δημοσίου ελλείμματος και του ελλείμματος εμπορικού ισοζυγίου να γίνουν σταδιακά, και συγχρόνως να δοθεί χρόνος για απαραίτητες αλλαγές στη δομή της ελληνικής οικονομίας. Χωρίς το μνημόνιο, η ύφεση θα ήταν βαθύτερη, με μεγαλύτερη λιτότητα και ανεργία. Για παράδειγμα, το πρωτογενές έλλειμμα μειώθηκε από 10.4% το 2009 σε 5% το 2010, ενώ χωρίς χρηματοδότηση θα έπρεπε τουλάχιστον να μηδενιστεί, κάτι το οποίο θα συνεπάγονταν διπλάσια λιτότητα. Αν και το μνημόνιο περιόρισε την ύφεση, αυτή ήταν βαθύτερη και κρατάει περισσότερο από ότι θα μπορούσε, κυρίως για δύο λόγους. Από την ελληνική πλευρά, δεν δημιουργήθηκε πολιτική συναίνεση ενώ υπήρξαν σημαντικά προβλήματα και καθυστερήσεις στην εφαρμογή των απαραίτητων ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων όπως η αναδιοργάνωση των φοροεισπρακτικών μηχανισμών, ο καλύτερος έλεγχος των προμηθειών του δημοσίου και η ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές. Αυτό είχε ως συνέπεια να απαιτούνται περισσότερα μέτρα λιτότητας και να καθυστερεί η ανάκαμψη της οικονομίας. Το μνημόνιο επομένως έγινε αντιληπτό μόνο ως επιβολή λιτότητας από ξένους δανειστές---λανθασμένα, εφόσον περιλάμβανε και σημαντικά μέτρα για την βελτίωση των δομών της οικονομίας. Από την πλευρά των εταίρων, δεν υπήρξε έγκαιρη κατανόηση των βαθύτερων προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας καθώς και των συστημικών πτυχών της κρίσης στην ευρωζώνη. Οι εταίροι έπρεπε να δώσουν σχετικά μεγαλύτερο βάρος στην εφαρμογή των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων (όπως και τον απαραίτητο χρόνο για να αποδώσουν αυτές) παρά στα μέτρα λιτότητας. Επίσης έπρεπε να υποστηριχθούν πιο αποτελεσματικά οι ελληνικές τράπεζες, καθώς ένας βασικός λόγος που η ύφεση είναι τόσο βαθιά είναι ότι αυτές δεν έχουν ρευστότητα για να υποστηρίξουν την πραγματική οικονομία. Τα προβλήματα του τραπεζικού συστήματος, και η σύνδεσή τους με τα προβλήματα δημοσίου χρέους, είναι μια συστημική πλευρά της κρίσης που αφορά όχι μόνο την Ελλάδα αλλά όλη την ευρωζώνη. Η αντιμετώπιση της κρίσης σε επίπεδο ευρωζώνης θα έπρεπε γενικότερα να είναι πιο δραστική, συμπεριλαμβανομένης και της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους που θα έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα.

Τι θα συμβεί αν η Ελλάδα αρνηθεί να εφαρμόσει τα μέτρα που έχουν συμφωνηθεί και «καταγγείλει» το μνημόνιο; Οι εταίροι θα σταματήσουν να μας στηρίζουν οικονομικά. Αυτό θα οδηγήσει την ελληνική οικονομία σε βαθύτερη ύφεση, με μεγαλύτερη ανεργία, κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και σχεδόν σίγουρα η Ελλάδα θα υποχρεωθεί να επιστρέψει στη δραχμή. Η δε εκβιαστική στάση της Ελλάδας θα οδηγήσει σε ανυπολόγιστη ζημιά στη διεθνή αξιοπιστία της χώρας για δεκαετίες. Μια ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το Ευρώ θα στοιχίσει πολύ στους εταίρους (αν και θα γίνει προσπάθεια να περιοριστεί το κόστος με έκτακτα μέτρα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όπως μαζικές αγορές Ισπανικών και Ιταλικών ομολόγων καθώς και περισσότερη στήριξη στις Ευρωπαϊκές τράπεζες).  Η άποψη όμως ότι οι εταίροι έχουν ανάγκη να κρατήσουν την Ελλάδα στο ευρώ πάση θυσία και επομένως θα συνεχίζουν να την στηρίζουν ακόμα και αν αυτή αρνηθεί να εφαρμόσει το μέρος της συμφωνίας που της αντιστοιχεί είναι λανθασμένη. Πράγματι, σχεδόν όλες οι χώρες της ευρωζώνης λαμβάνουν απαραίτητα μέτρα για να τακτοποιήσουν τα δημόσια οικονομικά τους και παράλληλα πραγματοποιούν μεταρρυθμίσεις για να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα. Τα μέτρα αυτά είναι απαραίτητα και υπάρχουν μόνο μικρά περιθώρια χαλάρωσης. Δεν θα είναι αποδεκτό η Ελλάδα να συνεχίζει να λαμβάνει υποστήριξη χωρίς αντίστοιχα μέτρα, καθώς κάτι τέτοιο θα υπονόμευε τη συνοχή της ευρωζώνης από μέσα.

Μπορεί η Ελλάδα να φύγει από το ευρώ; Ασφαλώς. Το ότι δεν προβλέπεται μηχανισμός αποπομπής από το ευρώ χωρίς έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εύλογο – το αντίθετο θα ήταν παράδοξο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο κανόνας δεν μπορεί να σπάσει, όπως ήδη έσπασε στην περίπτωση της Ελλάδας και ο κανόνας ότι καμία χώρα δεν μπορεί να ζητήσει από τις υπόλοιπες να τη διασώσουν. Άλλωστε, η απόφαση για το ποιες χώρες θα έμπαιναν στην ευρωζώνη ήταν πολιτική και τέτοια μπορεί να είναι και η απόφαση για την εκδίωξη κάποιας χώρας. Σε κάθε περίπτωση, εάν δρομολογηθεί διαδικασία εξόδου, μάλλον αυτή θα ολοκληρωθεί με ενέργεια της ίδιας της Ελλάδας που θα ασφυκτιά από την έλλειψη χρηματοδότησης, και ίσως θα συνεπάγεται και έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.   

Πόσο ομαλή μπορεί να είναι η μετάβαση στο νέο νόμισμα;  Η κατάσταση για τους πρώτους μήνες θα είναι ιδιαίτερα ανώμαλη. Το νέο νόμισμα θα είναι σημαντικά υποτιμημένο (σε σχέση με την «κλειδωμένη» ισοτιμία ευρώ / δραχμής) και οι καταθέσεις θα μετατραπούν υποχρεωτικά σε δραχμές. Συνεπώς αναμένονται πολύ μεγάλες απώλειες για όσους έχουν αποταμιεύσεις ή ακίνητη περιουσία, κατά τουλάχιστον 50%. Οι μισθοί και οι συντάξεις θα είναι πολύ χαμηλότεροι σε πραγματικούς όρους, ενώ αναμένεται σημαντικός πληθωρισμός που θα πλήττει όσους στηρίζονται σε εγχώριο εισόδημα. Τα εισαγόμενα προϊόντα θα είναι πολύ ακριβότερα. Καθώς το βάρος του χρέους της Ελλάδας θα γίνει πολύ μεγαλύτερο, η Ελλάδα θα αναγκαστεί να χρεοκοπήσει άτακτα, με σημαντικές συνέπειες για την δανειοληπτική της ικανότητα για δεκαετίες. Οι ελληνικές επιχειρήσεις θα έχουν παρόμοιες δυσκολίες εξυπηρέτησης εξωτερικού χρέους και πρόσβασης σε πρώτες ύλες και πολλές θα χρεοκοπήσουν.  Η αγορά προϊόντων από το εξωτερικό (όπως  φάρμακα και καύσιμα) θα γίνει δύσκολη έως και αδύνατη χωρίς προπληρωμή καθώς οποιαδήποτε ελληνική εταιρεία θα θεωρείται εκ των πραγμάτων αφερέγγυα. Η δε προπληρωμή θα είναι σχεδόν αδύνατη μετά την κατάρρευση του δανεισμού από τις τράπεζες. Οι εξαγωγές θα μειωθούν και λόγω των προβλημάτων των ελληνικών τραπεζών και επιχειρήσεων και λόγω της συναλλαγματικής αβεβαιότητας. Η γενική συνέπεια θα είναι μια μεγάλη αύξηση της ανεργίας, περαιτέρω μείωση των εισοδημάτων και έλλειψη βασικών προϊόντων. Είναι ασαφές πώς η όποια πολιτική δύναμη βρίσκεται στην εξουσία θα μπορεί να χειρισθεί τις ακραίες πολιτικά και εθνικιστικές φωνές, που αναμένεται να ενισχυθούν. Τέλος, μια κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας ενδέχεται να συμπαρασύρει και την κυπριακή, καθώς ένα μεγάλο μέρος του ενεργητικού των κυπριακών τραπεζών βρίσκεται στην Ελλάδα.

Τι θα σημαίνει μεσοπρόθεσμα για την Ελλάδα η επιστροφή στη δραχμή; Κάποια στιγμή, ίσως ένα ή δύο χρόνια μετά την έξοδο, θα υπάρξει σταθεροποίηση. Η νέα κατάσταση θα έχει χαμηλά εισοδήματα, υψηλά επιτόκια και αδύναμο νόμισμα. Η χώρα θα έχει περιφερειακή μόνο σχέση με τις ευρωπαϊκές πολιτικές διεργασίες και η πίεση για τις μεταρρυθμίσεις που είναι απαραίτητες για να αυξηθεί η  παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας  θα γίνει πολύ μικρότερη. Η χαμηλή παραγωγικότητα θα μπορεί να κρύβεται πίσω από υποτιμήσεις του νομίσματος ώστε να επιτυγχάνεται η τεχνητή (και, τελικά, προσωρινή) αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Με απλά λόγια, θα έχουμε χαμηλούς μισθούς με ελάχιστη αγοραστική δύναμη για εισαγόμενα και θα πουλάμε τα προϊόντα μας φθηνά ώστε να βρίσκονται αγοραστές. Η Ευρωπαϊκή  Ένωση θα προτιμήσει να μην βοηθήσει την Ελλάδα, ώστε ο ίδιος δρόμος να μην αποτελεί επιλογή για άλλες χώρες της ευρωζώνης. Θα υπάρξουν μόνο μικρές ομάδες του πληθυσμού που θα ενισχυθούν, όπως όσοι είχαν συσσωρεύσει χρέη προς το δημόσιο, όσοι απολαμβάνουν μονοπωλιακά προνόμια στις αγορές και επωφελούνται από εμπόδια εισόδου, και όσοι έχουν μεταφέρει την περιουσία τους στο εξωτερικό. Όπως και στην Αργεντινή, θα υπάρξει μία περαιτέρω συμπίεση της μεσαίας τάξης και μια βαθύτερη οικονομική και κοινωνική πόλωση.

Υπάρχει διέξοδος; Δεν υπάρχει λύση που θα μας επιτρέπει να συνεχίσουμε μέσα στην προστασία της Ευρωζώνης αλλά με την αμεριμνησία του παρελθόντος. Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι κρίσιμες. Η Ελλάδα έχει κάθε συμφέρον να παραμείνει σε μια ενωμένη ευρωζώνη και να χρησιμοποιήσει το παράθυρο ευκαιρίας που έχει, ώστε να μεταρρυθμίσει την οικονομία της σε μια πορεία πραγματικής σύγκλισης με τις λοιπές ευρωπαϊκές οικονομίες. Η μοναδική λύση στον ορίζοντα είναι οι επικείμενες εκλογές να οδηγήσουν σε κυβέρνηση που θα στηριχθεί ουσιαστικά από σημαντικό εύρος πολιτικών δυνάμεων και θα κινηθεί σε τρεις άξονες. Πρώτον, να επιβεβαιώσει την αδιαμφισβήτητη θέληση για παραμονή στην ευρωζώνη στη βάση των σχετικών συμφωνιών με τους εταίρους. Δεύτερον, να προωθήσει επειγόντως (εντός εξαμήνου) και να στηρίξει στην πράξη ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σε τομείς-κλειδιά όπως το φορολογικό σύστημα, το σύστημα υγείας, την πλήρη μηχανοργάνωση κάθε υπηρεσίας του δημοσίου ώστε να περιορισθεί η διαφθορά, τη διαφάνεια του συστήματος προμηθειών, τον εξορθολογισμό του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και τη διασφάλιση του ανταγωνισμού στις αγορές – αυτές οι κινήσεις όχι μόνο θα βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών αλλά θα στείλουν ένα σαφές σήμα βούλησης πραγματικής αλλαγής. Τρίτον, σε συνεργασία με τους εταίρους, να επαναδιατυπώσει σημαντικές πτυχές της δανειακής σύμβασης προς την κατεύθυνση της ταχύτερης τόνωσης των επενδύσεων, της ανάπτυξης και της μείωσης της ανεργίας.  Μια κυβέρνηση με διακομματική στήριξη αλλά και σαφώς υπερκομματική μεταρρυθμιστική εντολή θα έχει σημαντικές προοπτικές επιτυχίας απλώς και μόνο από τη φύση της.  Το σύνολο σχεδόν των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας έχει τη βάση του στη συστηματική παραβίαση θεσμών και κανόνων, που στήριζε και στηρίζονταν από κομματικές ή άλλες μικροπολιτικές προτεραιότητες.  Η κατάργηση αυτής της σχέσης ελέγχου, θα επιτρέψει την εφαρμογή θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Οι μεταρρυθμίσεις, όπως και οι επενδύσεις που θα ακολουθήσουν, θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα αναιρώντας κατά πολύ τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της λιτότητας και προσφέροντας πραγματική γηγενή ανάπτυξη και ελπίδα. Μια τέτοια λύση θα επαναφέρει το κλίμα εμπιστοσύνης των εταίρων προς την Ελλάδα και θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για περαιτέρω διαγραφή του υφισταμένου χρέους (που είναι πλέον κατά κύριο λόγο διακρατικό). Μια διαπραγμάτευση για τη μείωση του χρέους θα πρέπει να γίνει τα επόμενα χρόνια καθώς το χρέος παραμένει υψηλό:  παρά τα χαμηλά επιτόκια, τα τοκοχρεολύσια ανέρχονται στο 6% του ΑΕΠ, ένα δυσβάστακτο βάρος που μπορεί να υπονομεύσει τη μεταρρυθμιστική δυναμική.

Ποιες αλλαγές είναι πιθανές στην ευρωζώνη, και πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να ωφεληθεί από αυτές; Υπάρχει η πιθανότητα χαλάρωσης της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής στην ευρωζώνη τους επόμενους μήνες, καθώς και της αντίληψης ότι η γενικευμένη λιτότητα δεν αποτελεί λύση. Όμως αυτή η χαλάρωση θα είναι περιορισμένη γιατί τα δημόσια ελλείμματα και χρέη είναι ήδη μεγάλα. Επίσης δεν θα μπορεί να υποκαταστήσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας που είναι απαραίτητες για τις πιο αδύναμες οικονομίες. Οι ουσιαστικότερες αλλαγές σε επίπεδο ευρωζώνης θα είναι προς μια περισσότερο λειτουργική και σφικτά δομημένη ένωση, και πιθανόν να αφορούν την πανευρωπαϊκή εποπτεία του τραπεζικού συστήματος και την ασφάλιση των καταθέσεων, καθώς και κάποια μορφή κοινής πρόσβασης στις χρηματαγορές όπως τα ευρωομόλογα. Οι αλλαγές στην ευρωζώνη θα απαιτήσουν χρόνο. Για παράδειγμα, με το σημερινό εποπτικό καθεστώς τα ευρωομόλογα μπορεί να οξύνουν τα προβλήματα καθώς θα μειώσουν τα κίνητρα για δημοσιονομική πειθαρχία στις υπερχρεωμένες χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία, και συγχρόνως θα μειώσουν την αξιοπιστία των δημοσιονομικά πειθαρχημένων χωρών όπως η Γερμανία και η Ολλανδία. Επομένως τα ευρωομόλογα μπορεί μεν να αποτελούν μέρος μιας μακροπρόθεσμης λύσης όπου συγχρόνως αυξάνεται ο διακρατικός έλεγχος και συντονισμός των προϋπολογισμών, αλλά σίγουρα δεν αποτελούν τον από μηχανής θεό που θα οδηγήσει σε άμεση λύση των προβλημάτων μας. Επίσης τα επιτόκια των ευρωομολόγων δύσκολα θα είναι χαμηλότερα από αυτά με τα οποία η Ελλάδα δανείζεται τώρα από τους εταίρους της. Πέρα από τις όποιες αλλαγές στην ευρωζώνη, πρέπει να τονίσουμε ότι μια οικονομία δεν μπορεί να βρίσκεται σε μια νομισματική ένωση εάν λειτουργεί αναποτελεσματικά και με πολύ ξεπερασμένες ή αντιπαραγωγικές πρακτικές σε σύγκριση με τις άλλες οικονομίες της ένωσης. Η ελληνική κοινωνία πρέπει να μετασχηματισθεί ουσιαστικά αν πρόκειται να πλησιάσει τον τρόπο λειτουργίας άλλων προηγμένων κρατών όπου η λειτουργία των θεσμών είναι πιο εύρυθμη και το επίπεδο ζωής ανώτερο. Προς το παρόν, όμως, παρουσιάζει την εικόνα χώρας που δεν μπορεί ή δεν θέλει να αλλάξει. Ίσως τώρα που είμαστε στο χείλος του γκρεμού, οι πολιτικοί φερθούν με περισσότερο υπεύθυνο τρόπο και καταστρώσουν λεπτομερή σχέδια απελευθέρωσης του σημαντικού παραγωγικού δυναμικού της χώρας.

Οι οικονομολόγοι που γράφουμε αυτό το κείμενο έχουμε μακροχρόνια εμπειρία σε γνωστά πανεπιστήμια διεθνώς. Δεν έχουμε εμπλοκή στον σχεδιασμό της πολιτικής που ακολουθείται στην Ελλάδα, ούτε σχέση με πολιτικά κόμματα. Αγωνιούμε και ανησυχούμε βαθιά, όπως και όλοι οι Έλληνες, για τις εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία και δεν θα θέλαμε να δούμε την άγνοια και τον λαϊκισμό να οδηγούν τη χώρα σε καταστροφικές και μη αναστρέψιμες επιλογές.

Μάριος Αγγελέτος (Massachusetts Institute of Technology),

Δημήτρης Βαγιανός (London School of Economics),

Νίκος Βέττας (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών),

Γιάννης Ιωαννίδης (Tufts University),

Γιώργος Κωνσταντινίδης (University of Chicago),

Κώστας Μεγήρ (Yale University),

Χάρης Ντέλλας (Universitat Bern),

Νίκος Οικονομίδης (New York University),

Μανόλης Πετράκης (Πανεπιστήμιο Κρήτης),

Θανάσης Στέγγος (University of Guelph),

Μιχάλης Χαλιάσος (Goethe University Frankfurt)