ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ ΠΛΗΘΩΝ, oι περί Θείου αντιλήψεις - Ύμνοι στους Θεούς
.
.
.
.
Γεώργιος Γεμιστός
Πλήθων (Κωνσταντινούπολη, περ. 1355 - Σπάρτη, 1452).
Έλληνας φιλόσοφος και πολιτικός άνδρας των αρχών του 15ου αιώνα, μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του υστεροβυζαντινού πνευματικού βίου, βαθύς γνώστης του Πλατωνισμού, πολυθεϊστής και ένθερμος υπερασπιστής της φυσικής και πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνισμού («εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί»), η σκέψη του οποίου επηρέασε έντονα την ιταλική διανόηση της εποχής και συνέβαλε στην τελική διαμόρφωση του ρεύματος που ονομάστηκε «Αναγέννηση».
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από επιφανή οικογένεια, απέκτησε πολύ καλή γενική παιδεία και το 1380 εγκαταστάθηκε στην τότε πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους Αδριανούπολη, όπου μαθήτευσε δίπλα σε έναν ελληνιστή Εβραίο, πολυθεϊστή ή οπαδό του Ζωροαστρισμού, τον Ελισσαίο, με αποτέλεσμα να κατανοήσει έγκαιρα τόσο την πνευματική αθλιότητα της βυζαντινής θεοκρατίας όσο και την κραυγαλέα φιλοσοφική και θεολογική ανεπάρκεια του Χριστιανισμού. Δίπλα στον Ελισσαίο (που πιστεύεται ότι τελικά κατηγορήθηκε ως «ειδωλολάτρης» από τους οθωμανούς και κατέληξε στην πυρά) μελέτησε ιδιαίτερα τον Πλάτωνα, ενθουσιάστηκε από το έργο του και πρόσθεσε στο βυζαντινό επώνυμό του «Γεμιστός» το ελληνικό «Πλήθων» (το οποίο ο φανατικός εχθρός του μετέπειτα υπότουρκος πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος ισχυρίστηκε ότι ...; «του εδόθη υπό των δαιμόνων»!). Όταν όμως επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, οι νέες ιδέες του άρχισαν να ενοχλούν τους θεοκράτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου (που αργότερα εξόντωσαν στην Πελοπόννησο τον μαθητή του Ιουβενάλιο), με αποτέλεσμα το 1393 (ή το 1400 κατά τον Καζάζη ή το 1414 κατά τον Μανδηλά) να εγκατασταθεί οικογενειακώς στο υπό τον Θεόδωρο (τον Α ή τον Β, ανάλογα με την χρονολογία που θα υιοθετήσει κανείς, 1383 - 1407 ο πρώτος και 1407 - 1443 ο δεύτερος) Παλαιολόγο Δεσποτάτο του Μυστρά στην Λακωνία, με την ανοχή του φίλου του αυτοκράτορα Μανουήλ Β του Παλαιολόγου.
Η «δραπέτευση» του «αποστάτη» Πλήθωνος στην Ελλάδα εξόργισε τον προσωπικό εχθρό του μετέπειτα υπότουρκο (1454 - 1464) πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ο οποίος ήθελε να τον δει να εξορίζεται «σε χώρα βαρβάρων» ή να εξουδετερώνεται «με κάποιον άλλον τρόπο» ( ...; ), ωστόσο ο ίδιος εγκαταστάθηκε με ιδιαίτερη χαρά στην Πελοπόννησο, την οποία, όπως και την υπόλοιπη Ελλάδα θεωρούσε κοιτίδα του ανθρώπινου πολιτισμού: «Εσμέν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί. Έλλησι δε ουκ έστιν ευρείν ήτις άλλη οικειοτέρα χώρα, ουδέν μάλλον προσήκουσα η Πελοπόννησος τε και όση δη ταύτη της Ευρώπης προσεχής των τε αυ νήσων επικείμεναι. Ταύτην γαρ δη φαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντες οι αυτοί εξ ότουπερ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν, ουδενών άλλων προενωκηκότων ...;» γράφει απευθυνόμενος προς τον Παλαιολόγο, δηλαδή « ...;εμείς πάνω στους οποίους είστε ηγεμόνας και βασιλεύς, είμαστε Έλληνες κατά την καταγωγή, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτος παιδεία. Είναι αδύνατον δε να βρει κανείς μίαν άλλη χώρα που να είναι περισσότερο οικεία και συγγενική στους Έλληνες από την Πελοπόννησο, καθώς και από το τμήμα της Ευρώπης που γειτονεύει με την Πελοπόννησο και από τα νησιά που γειτονεύουν προς αυτή. Γιατί είναι φανερό ότι οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτήν τη χώρα, από τον καιρό που αρχίζει η μνήμη των ανθρώπων, χωρίς προηγουμένως κανένας άλλος να έχει κατοικήσει πάνω σε αυτήν ...;»
Στον Μυστρά ο Πλήθων έλαβε το αξίωμα του ανώτατου δικαστικού, το οποίο χρησιμοποίησε με υποδειγματική αμεροληψία (όπως μαρτυρείται από τον επικήδειο που εκφώνησε ο μαθητής του Ιερώνυμος Χαριτώνυμος, απόσπασμα του οποίου παραθέτει ο Μανδηλάς: « ...;και μην δικαιοσύνη τοιαύτη τις ή τώ ανδρί, ως λήρον είναι Μίνω εκείνον και Ραδάμανθυν τούτω παραβαλλομένους»), καθώς επίσης είχε και την κηδεμονία δύο γειτονικών πόλεων, του Φαναρίου και των Βρυσών, η οποία κηδεμονία του εξασφάλιζε οικονομική άνεση. Πολύ σύντομα συγκρότησε τον φιλοσοφικο-λατρευτικό «Κύκλο» του Μυστρά, συνέθεσε πολλούς ύμνους προς τους Έλληνες Θεούς, συνέγραψε τα βιβλία «Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» και «Περί Νόμων» και προέβαλε δυναμικά ένα αίτημα για άμεση επανελλήνιση.
Στο 16ο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Μανδηλάς γράφει: «από την καρδιά της Πελοποννήσου άρχισε λοιπόν ο σοφός Πλήθων να βάζει τα θεμέλια μίας νέας μεταρρύθμισης, όχι για την ανάκαμψη της πάλαι ποτέ κραταιάς';'; αυτοκρατορίας των Βυζαντινών, αλλά μόνο για την δημιουργία των προϋποθέσεων ενός εντελώς καινούργιου ξεκινήματος του Ελληνισμού μέσα στον ίδιο τον γεωγραφικό χώρο της Κλασικής Ελλάδος. Ο φιλοσοφικός του λόγος φιλοδοξούσε ν'; αντικαταστήσει τον κυρίαρχο Χριστιανισμό και να οδηγήσει στην ανάσταση του παλιού, αρχαίου, εθνικού μεγαλείου των Ελλήνων. Απογοητευμένος από την ησυχαστική τάση του ανατολικού Χριστιανισμού που εκείνη την εποχή ήταν πλέον κυρίαρχη σε όλα τα επίπεδα, ο Πλήθων αναζήτησε, συνέλαβε και πρότεινε μία περισσότερο πολιτική θρησκεία, ικανή να ανασυντάξει τον κατεστραμμένο ιστό στην προετοιμασία για ένα εντελώς νέο ευνομούμενο Κράτος των Ελλήνων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου κόσμου που τότε διαμορφωνόταν. Η ανάδειξη της σημασίας του Φυσικού Κόσμου, η θέληση για ζωή μέσα σε αυτόν και όχι στους νεφελώδεις υπερβατικούς ουρανούς, τού ήταν γνωστό ότι θα γεννούσε στις ψυχές των ανθρώπων την ανάγκη για μία διαφορετική, πολύ πιο ανθρώπινη και ελπιδοφόρα οργάνωση της επίγειας ζωής τους. Προς αυτήν λοιπόν την κατεύθυνση, η πραγμάτωση της περίφημης Πολιτείας του Πλάτωνος στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας και στην ασφαλή σχετικά χώρα των αρχαίων Λακεδαιμονίων έγινε το μεγάλο όραμα του Γεωργίου Γεμιστού». Το «Περί Νόμων» βιβλίο του, ένα πλήρες σχέδιο για επανελληνοποίηση της Πελοποννήσου, δυστυχώς κάηκε δημόσια μετά τον θάνατό του από τον μετέπειτα πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, καθώς θεωρήθηκε «ειδωλολατρικό» και «σατανικό» βιβλίο, το οποίο έβριθε από τα ...; «σαπρά των Ελλήνων ληρήματα». Ο ίδιος ανθέλληνας θεοκράτης («Έλλην ων τήι φωνήι, ουκ αν ποτέ φαίην Έλλην είναι, δια το μη φρονείν ως εφρόνουν ποτέ οι Έλληνες' αλλ' από της ιδίας μάλιστα θέλω ονομάζεσθαι δόξης. Και ει τις έροιτό με τις ειμί, αποκρινούμαι χριστιανός είναι») ήταν άλλωστε που διέταξε και τον βασανισμό και την θανάτωση του μαθητή του Πλήθωνος Ιουβενάλιου, όταν περιερχόταν όλη την Πελοπόννησο, βγάζοντας λόγους κατά της βυζαντινής εξουσίας και της Εκκλησίας.
Όταν κατά την περίοδο 1438 - 1439 συνόδευσε τον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Η και τον πατριάρχη Ιωσήφ στην εκκλησιαστική Σύνοδο της Φεράρας - Φλωρεντίας, ο Πλήθων έδωσε διαλέξεις και άφησε άριστες εντυπώσεις στους κύκλους των Ιταλών ουμανιστών, κερδίζοντας ιδιαιτέρως τον θαυμασμό του μετέπειτα ιδρυτή της «Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας» Κόζιμο Μέδικο (Cosimo di Giovanni de' Medici, 1389 - 1464). Ο μεγάλος ουμανιστής και πρώτος διευθυντής της «Ακαδημίας» Μαρσίλιο Φιτσίνο (Marsilio Ficino, 1433 - 1499 ) απεκάλεσε αργότερα τον μεγάλο διδάσκαλο Πλήθωνα «δεύτερο Πλάτωνα».
Ο Πλήθων πέθανε υπέργηρος από φυσικά αίτια το 1450 στην «Λακεδαίμονα» (όπως αποκαλούσαν την Σπάρτη οι Βυζαντινοί). Μετά από λίγο έπεσε η «Νέα Ρώμη» του Βοσπόρου και έφθασαν στην περιοχή οι Οθωμανοί Τούρκοι, υποχρεώνοντας εκ των πραγμάτων τους Ελληνιστές του «Κύκλου» του Πλήθωνος να φύγουν στην Δύση, κυρίως στην Ιταλία, συμβάλλοντας σημαντικά στην λεγόμενη «Αναγέννηση». Γνωστοί μαθητές του ήσαν οι Ιωάννης Αργυρόπουλος, Μιχαήλ Αποστόλης, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Γεώργιος Ερμητιανός, καθώς και ο ουμανιστής Βησσαρίων, ο οποίος όμως αργότερα προσχώρησε στον Ρωμαιοκαθολικισμό και έγινε καρδινάλιος.
Δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατό του, το έτος 1466, και ενώ ήδη το όνομά του αποτελούσε έναν θρύλο για όλους τους καλλιεργημένους Ιταλούς, μία ένοπλη ομάδα θαυμαστών του με αρχηγό τον, κατά τον πάπα «αντίθεο λύκο του Ρίμινι», Σιγισμούνδο Μαλατέστα (Sigismondo Pandolfo Malatesta, 1417 - 1468 ) εισέβαλαν στην Λακεδαίμονα, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν στο Ρίμινι, στον γνωστό «Ναό των Μαλατέστα» («Tempio Malatestiano»), όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, «για να αναπαύεται ο μεγάλος διδάσκαλος μεταξύ ελευθέρων ανθρώπων».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Woodhouse C. M., «George Gemistus Plethon - The Last of the Hellenes», Oxford, 1986
Μπαρτζελιώτης Λ. Κ., «Ο Ελληνοκεντρισμός και Οι Κοινωνικοπολιτικές Ιδέες Του Πλήθωνος», Αθήνα 1989
Μανδηλάς Κώστας Π., «Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων», Αθήνα, 1997
Copyright 2007, Bλάσης
Γ. Ρασσιάς. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με αναφορά στην πηγή.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ ΠΛΗΘΩΝ
Ο Ιωάννης Μαμαλάκις επισημαίνει στην μελέτη του «Ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων»: «Υπήρχε ένα αργυρόβουλο του Θεοδώρου Β', υιού του Μανουήλ, που τον έστειλε ο πατέρας του στην Πελοπόννησο μετά τον θάνατο του Θεοδώρου Α', αδελφού του Μανουήλ (1407). Το αργυρόβουλο αυτό το αναφέραμε και σε άλλη εργασία μας, για να υποστηρίξουμε τη γνώμη μας ότι ο Γεμιστός δεν ήταν Πελοποννήσιος. Έχει εκδοθεί το 1433 και αρχίζει ως εξής: Ο οικείος τη βασιλεία μου κυρ Γεώργιος ο Γεμιστός, ήλθεν μεν πρότινων ετών ορισμώ του αγίου μου αυθέντου και βασιλέως, του πατρός μου, του αειδήμου και μακαρίτου, και ευρίσκεται εις την δουλωσύνην ημών ...;» Τόσο από αυτό το απόσπασμα, όσο και από το ύφος της γνωστής επιστολής του Γεμιστού προς τον Μανουήλ, ο Μαμαλάκις κατέληγε στο ότι ο Γεμιστός κατ' αρχάς δεν έφτασε στο Μωριά διωκόμενος από το αυτοκρατορικό περιβάλλον. Επίσης, αφού τον βρίσκουμε να ζητάει να ληφθούν όχι μόνο απλώς κάποια μέτρα, αλλά επιπλέον και να εκδηλωθούν κάποιες πρωτοβουλίες με πρωταγωνιστή τον ίδιο, μάλλον θα πρέπει να έφθασε στην Πελοπόννησο λίγο πριν την άφιξη σε αυτήν του Μανουήλ.
Η άποψη του Καζάζη είναι ότι ο φιλόσοφός μας θα πρέπει να έφθασε στο Μυστρά γύρω στις αρχές του 1400 και εκ πρώτης όψεως συμφωνεί με την πρώτη γραπτή μαρτυρία του Γεμιστού στην Πελοπόννησο, που δεν είναι άλλη από τον επικήδειο που έγραψε με αφορμή το θάνατο του Θεοδώρου του Α («Προθεωρία εις τον Επιτάφιον Μανουήλ Παλαιολόγου») ο οποίος έφερε χρονολογία 1407. Σχολαστικότερες όμως μελέτες απέδειξαν ότι ναι μεν το κείμενο μπορεί να συντάχθηκε από το περιβάλλον του Μανουήλ, δηλ. από τον Γεμιστό, διαβάστηκε όμως από τον μοναχό Ισίδωρο και από το λόγιο Θεσσαλονικέα Θεόδωρο Γαζή. Από τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπερασμα ότι η πραγματική άφιξη του τελευταίου Έλληνος φιλοσόφου στο Μωριά, ίσως απείχε κατά πολύ από 1400 και μέλλον περί τα 1414 θα πρέπει να τοποθετείται αυτή λογικά.
Εκεί. στον Μυστρά. ο Πλήθων απέκτησε το αξίωμα του ανώτατου δικαστικού, καθώς και την κηδεμονία δύο γειτονικών πόλεων (Φανάρι και Βρύσες) ώστε να έχει την ανάλογη οικονομική άνεση που απαιτούσε η θέση του. Από το μόνο σωζόμενο χρυσόβουλο (χρονολογούμενο το 1449) του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, παίρνουμε την πληροφορία ότι ο αυτοκράτορας επικυρώνει μία δωρεά προς τους γιους του Γεμιστού Ανδρόνικο και Δημήτριο « ...; Επειδή ενεφάνισεν εις την Βασιλείαν μου ο οικείος αύτη κύρις Γεώργιος ο Γεμιστός αργυρόβουλον ορισμόν του περιποθήτου αυταδέλφου ...;ευεργετούντα προς τους υιούς αυτού ά δη ευεργετεί και εδεήθη και παρεκάλεσε τη Βασιλεία μου επικυρωθήναι και παρ' αυτής ...;»
Στον Μυστρά, η παρουσία του Πλήθωνος σύντομα έγινε έντονα αισθητή. Οι απόψεις του πάνω σε ζητήματα νομικής φύσεως, προκαλούσαν αίσθηση τόσο για την αμεροληψία τους, όσο και για την υποδειγματικότητά τους. Ο θαυμαστής και μαθητής του Ιερώνυμος Χαριτώνυμος, θα τονίσει στον επικήδειό του: « ...;Και μην δικαιοσύνη τοιαύτη τις ή τώ ανδρί, ως λήρον είναι Μίνω εκείνον και Ραδάμανθυν τούτω παραβαλλομένους. Ούκουν ηχθέσθη γουν ουδείς πώπωτε τι των εκείνω δοκούντων, αλλ' ως θεία ψήφος το τούτω δόξαν ην. Στέργοντες δ' ουν άμφω και προσκυνούντες, ότε ηττηθείς και ο νικήσας απήεσαν, και τοι μη ούτω πεφυκός τοις άλλοις συμβαίνειν και τούτ' εικότως, οίμαι. Μόνος γαρ ούτος η κομιδή συν ολίγοις ακραιφνή την των νόμων είχεν κατάληψιν, εξηκρίβωσε τι, είπερ τις, αυτούς άριστα. Επεί και ει γε ποτε απωλέσθαι τούτοις, συνέβη, ακριβέστερον αν ούτος εξέθετο Σόλωνος παντός και Λυκόργου ...;»
Για τους λόγους της επιλογής του Μυστρά από τον Γεμιστό ως λίκνο της αναδιοργάνωσης και ανάστασης του Ελληνισμού, έχουν ειπωθεί πολλά. Θα δεχθούμε όλες τις απόψεις, γιατί όπως είπαμε πολλοί είναι οι λόγοι που ορίζουν και συνθέτουν το πραγματικό κίνητρο μετάβασής του στη Νότια Ελλάδα. Πρώτα απ' όλα οι Τούρκοι, τουλάχιστον εκείνη την εποχή δεν ενδιαφέρονταν διόλου για τον Νότο, μιας και το ενδιαφέρον τους το μονοπωλούσε η Κωνσταντινούπολη. Έπειτα, όπως αναφέρει και ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στο έργο του «Περί των Εθνών», η Μάνη και οι γύρω περιοχές - που μόλις τον ένατο με δέκατο αιώνα άρχισαν να αποδέχονται τον Χριστιανισμό, κυρίως μετά την εξόντωση των ιερέων τους από τον ασιάτη προσηλυτιστή Νίκωνα τον «Μετανοείτε»-, διακατέχονταν ακόμη από έναν πολύ έντονο εθνισμό. Πράγμα που σημαίνει ότι και στον δέκατο πέμπτο αιώνα θα πρέπει να βρήκε ο Πλήθωνας στη γή των Λακώνων κάποια πολύ έντονα, και όχι μόνο γλωσσικά, στοιχεία του Αρχαίου Εθνικού Πολιτισμού. Ο ενθουσιασμός του δύσκολα άλλωστε κρύβεται μέσα στο υπόμνημά του προς τον Μανουήλ όπου επισημαίνει: «Εσμέν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως ήτε η φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί. Έλλησι δε ουκ έστιν ευρείν ήτις άλλη οικειοτέρα χώρα ουδέν μάλλον προσήκουσα η Πελοπόννησος τε και όση δη ταύτη της Ευρώπης προσεχής των τε αυ νήσων επικείμεναι. Ταύτην γαρ δη φαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντς οι αυτοί εξ ότουπερ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν, ουδένων άλλων προενωκηκότων ...;» δηλαδή « ...;εμείς πάνω στους οποίους είστε ηγεμόνας και βασιλεύς, είμαστε Έλληνες κατά την καταγωγή, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτος παιδεία. Είναι αδύνατο να εύρη κανείς μία άλλη χώρα που να είναι περισσότερο οικεία και συγγενική στους Έλληνες από την Πελοπόννησο, καθώς και από το τμήμα της Ευρώπης που γειτονεύει με την Πελοπόννησο και από τα νησιά που γειτονεύουν προς αυτή. Γιατί είναι φανερό ότι οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτή τη χώρα, από τον καιρό που αρχίζει η μνήμη των ανθρώπων, χωρίς προηγουμένως να έχει κατοικήσει πάνω σε αυτή κανένας άλλος ...;»
Ο Π. Κανελλόπουλος ωστόσο, υιοθετώντας τις απόψεις του Γενναδίου υποστηρίζει ότι ο αυτοκράτορας Μανουήλ έδιωξε τον Πλήθωνα στον Μυστρά για να τον σώσει τάχα από επικείμενη καταδίκη του εξαιτίας των ζωροαστρικών του αντιλήψεων. Ο Τατάκης πάλι θέλει τον Γεμιστό στην Πελοπόννησο για τονώσει την εθνική συνείδηση των Ελλήνων ενώ ο Μασάϊ υποστηρίζει ότι αυτός ήθελε, με πυρήνα το κάστρο του Μυστρά, να ιδρύσει ένα ενιαίο και ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος. Η τελευταία αυτή άποψη μάς φαίνεται πλησιέστερη προς την αλήθεια, αν σκεφθεί κανείς ότι μπροστά στον επερχόμενο κίνδυνο δεν ήσαν λίγοι οι διανοούμενοι της εποχής που, είτε από αηδία προς την επικρατούσα κατάσταση, είτε από φόβο, επέλεγαν τον δρόμο της φυγής προς τον -για την ώρα- απρόσιτο Νότο. Πολλές ήσαν οι επώνυμες οικογένειες όπως εκείνη του Λάσκαρη, που ήδη είχαν επιλέξει τον Μυστρά ως ασφαλές καταφύγιό τους. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η εκεί ανάπτυξη του Εμπορίου και των Γραμμάτων, καθώς και η ανάδειξη εκείνου του μικρού μεσαιωνικού χωριού, σε πόλο ιδιαίτερα ελκυστικό για κάθε είδους οραματιστές αλλά και, γενικώς ειπείν, «ελπίζοντες».
Ένας άλλος λόγος που έκανε τον Γεμιστό, αλλά και όλους τους άλλους που χαρακτηρίζονταν από τις ίδιες αγωνίες να στρέψουν την προσοχή τους προς την Πελοπόννησο, ήταν ο ρόλος που της προσέδιδε η στρατηγική της θέση στο διεθνές εμπόριο της εποχής. Όπως είναι γνωστό, η όλη πολιτική στη λεκάνη της Μεσογείου, κατά ένα μεγάλο ποσοστό είχε να κάνει με τα οικονομικά συμφέροντα των παράλιων κυρίως ιταλικών πόλεων. Η Πελοπόννησος λοιπόν, σαν ένας κρίκος από τον κλασικό και καλά δοκιμασμένο δρόμο προς τα παράλια της Παλαιστίνης (Βενετία, Κέρκυρα, Ζάκυνθος, Μεθώνη, Κύπρος και πάει λέγοντας) έδινε τη δυνατότητα στον Γεμιστό να παζαρέψει ή να επιβάλλει την ύπαρξή της με καλύτερους όρους, ιδίως μετά τη δραματική μεταστροφή των Δυτικών υπέρ των εξαπλούμενων Τούρκων.
Πάνω απ' όλα όμως, ο Πλήθων αναζητούσε έναν ασφαλή γεωγραφικό χώρο, απαλλαγμένο από καλογερίστικους βυζαντινισμούς, ο οποίος τροφοδοτούμενος με τις ιδέες της Ευνομίας και της Αρετής θα μπορούσε πολύ σύντομα να αντισταθεί στην επερχόμενη καταστροφή. Ποτισμένος από τον λόγο του δασκάλου του Κυδώνη, ο Πλήθων έψαξε για έναν τόπο όπου η ζωή δεν θα ήταν δυστυχία, αλλά χαρά και ευτυχία. Για ένα τόπο, όπου ο ξαναγεννημένος Ελληνικός Λόγος θα κατάφερνε μέσα από το μοναδικό εργαλείο που γνωρίζει, δηλαδή μέσα από τους Νόμους, να ξαναπροτείνει και πάλι την χαμένη έννοια του πολίτη. Για έναν τόπο τέλος, όπου ο εσωτερικός άνθρωπος θα ξαναεπιχειρούσε την επανεύρεση της παλαιάς ενότητός του με τον Κόσμο.
Η Πελοπόννησος, εκτός των σωζομένων εθνικών, πολιτισμικών και γλωσσικών ελληνικών στοιχείων, αποτελούσε λοιπόν ένα εξαίρετο γεωστρατηγικό σημείο στον ευρύτερο χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου. Η δυνατή οχύρωσή της από τη μεριά του Ισθμού, έφραζε το δρόμο για κάθε επίδοξο εισβολέα δυναμώνοντας τα γνωστά επιχειρήματα του Γεμιστού: «Αλλ' εις ασφάλειαν τίνος ουκ αν είη κρείττων χώρας, νήσος τε ούσα τηλικαύτη ομού και ήπειρος η αυτή και παρέχουσα τοις ενοικούσι κατά τρόπον χρωμένοις ταις υπάρχουσαις αφορμαίς, απ' ελαχίστης μεν της παρασκευής, ει τις επίοι αμύνεσθαι, υπάρχειν δε και επεξιέναι, όταν εθέλθωσιν. Ώστε και άλλης ουκ ολίγης αν ραδίως προς τήδε κρατείν ..» δηλαδή « ...Αλλά και σχετικά με το ζήτημα της ασφαλείας από ποια χώρα δεν είναι ανώτερη; Γιατί συγχρόνως είναι και μεγάλη νήσος ή ίδια και ήπειρος και δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους της, όταν κατά κατάλληλο τρόπο χρησιμοποιούν τα ορμητήριά της, να αποκρούουν με ελαχίστη προπαρασκευή τον εχθρό που θα έκανε επίθεση. Παρέχει επίσης την ευκαιρία να κάνουν οι κάτοικοί της εκστρατείες εναντίον άλλων, όταν το θελήσουν. Ώστε εύκολα να μπορούν να γίνουν κύριοι και άλλων χωρών ...» Αυτά τονίζει ο Πλήθων σε ένα από τα τρία του υπομνήματα προς τους Παλαιολόγους.
Από την καρδιά της Πελοποννήσου άρχισε λοιπόν ο σοφός Πλήθων να βάζει τα θεμέλια μίας νέας μεταρρύθμισης, όχι για την ανάκαμψη της πάλαι ποτέ «κραταιάς» αυτοκρατορίας των Βυζαντινών, αλλά μόνο για τη δημιουργία των προϋποθέσεων ενός εντελώς καινούργιου ξεκινήματος του Ελληνισμού μέσα στον ίδιο γεωγραφικό χώρο της Κλασικής Ελλάδος. Ο φιλοσοφικός του λόγος φιλοδοξούσε ν' αντικαταστήσει τον κυρίαρχο Χριστιανισμό και να οδηγήσει στην ανάσταση του παλιού, αρχαίου, εθνικού μεγαλείου των Ελλήνων. Απογοητευμένος από την ησυχαστική τάση του ανατολικού Χριστιανισμού που εκείνη την εποχή ήταν πλέον κυρίαρχη σε όλα τα επίπεδα, ο Πλήθων αναζήτησε, συνέλαβε και πρότεινε μία περισσότερο πολιτική θρησκεία, ικανή να ανασυντάξει τον κατεστραμμένο ιστό στην προετοιμασία για ένα εντελώς νέο ευνομούμενο Κράτος των Ελλήων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου κόσμου που τότε διαμορφωνόταν. Η ανάδειξη της σημασίας του Φυσικού Κόσμου, η θέληση για ζωή μέσα σε αυτόν και όχι στους νεφελώδεις υπερβατικούς ουρανούς, τού ήταν γνωστό ότι θα γεννούσε στις ψυχές των ανθρώπων την ανάγκη για μία διαφορετική, πολύ πιο άνθρώπινη και ελπιδοφόρα οργάνωση της επίγειας ζωής τους. Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση, η πραγμάτωση της περίφημης Πολιτείας του Πλάτωνος στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας και στην ασφαλή σχετικά χώρα των αρχαίων Λακεδαιμονίων έγινε το μεγάλο όραμα του Γεωργίου Γεμιστού.
Όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά επίσης και για όλους όσους μοιράζονταν μαζί του το όραμα της αναγέννησης του Ελληνικού Κόσμου, η Πελοπόννησος συγκέντρωνε πάνω της όλες τις ελπίδες αλλά και τις αγωνίες του επιχειρήματος. Από εκεί, ο Πλήθων συνέταξε -όπως ήδη αναφέραμε- τρία πολύ σημαντικά υπομνήματα περί οργάνωσης και αναδιάρθρωσης του Κράτους. Για τα σημαντικότατα εκείνα υπομνήματα που προκάλεσαν το ενδιαφέρον ακόμη και του Fallmerayer, πολλά έχουν μέχρι σήμερα ειπωθεί και πολλά επίσης γραφτεί. Στην Ελλάδα, άρχισαν να γίνονται γνωστά μόνο μετά το 1870, όταν ο A. Ellissen μπήκε στον κόπο να μας τα μεταφράσει. Χαρακτηριστικό της μέχρι τότε έλλειψης αυτών των σημαντικών στοιχείων υπήρξε και το παράπονο του ιστορικού Παπαρρηγόπουλου: « ...του Γεμιστού Πλήθωνος, δεν έχω κατά δυστυχίαν, κείμενον και ούτε εν τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου υπάρχει ...»
(Πηγή: Κώστα Π. Μανδηλά
«ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ - ΠΛΗΘΩΝ»,
Αθήναι 1998, κεφάλαιο 16ο)
Οι περί Θείου
αντιλήψεις του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος
Κεφάλαιο
21ο του βιβλίου του Κώστα Π. Μανδηλά «Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων» των εκδόσεων
«Ανοιχτή Πόλη», Αθήναι 1997, ISBN 960 - 7748 - 08 - 5. Αναδημοσίευση με άδεια
των εκδοτών.
Η καλύτερη κατανόηση των περί Θείου απόψεων του Γεμιστού προϋποθέτει και τη γνώση της ουσίας στη διαμάχη μεταξύ Νέοπλατωνικών και Χριστιανών, έτσι όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου. Ο διωγμός της Ακαδημίας των Αθηνών, δεν ήταν καθόλου άσχετος με τις απόψεις του Πρόκλου περί «αϊδιότητος του Κόσμου». Ο Ιωάννης Φιλόπονος από την Αλεξάνδρεια, είχε απαντήσει στα μέσα του έκτου αιώνα στον Έλληνα φιλόσοφο με τη γνωστή πραγματεία «Κατά των Πρόκλου περί αϊδιότητος του Κόσμου επιχειρημάτων», και σε πλήρη σύγχυση είχε προσπαθήσει να απαντήσει με επιχειρήματα μέσα από τον Πλάτωνα και από τον Αριστοτέλη, μολονότι ο πρώτος δεχόταν την ύπαρξη της ουσίας προ της Δημιουργίας και ο δεύτερος, με λίγες διαφορές, συμφωνούσε με τον Πρόκλο.
Άλλωστε, είναι γνωστό ότι ουδέποτε η Ελληνική Σκέψη δέχτηκε «έξωθεν και εκ του μηδενός» Δημιουργό του Κόσμου. Η δημιουργία του Κόσμου έτσι όπως δίνεται από τη Γένεση των Ιουδαίων, δεν μπορεί να γίνει κατανοητή από τον Έλληνα Άνθρωπο. Τα ενδιάμεσα επίπεδα μεταξύ Υπέρτατου Θεού και ανθρώπων ικανοποιούν τη φύση του στο να μη βλέπει αποξενωμένο το Θείο από το ανθρώπινο. Αυτή η κλιμακούμενη διάταξη των Θεών, αυτή η διαβαθμισμένη ιεραρχία των Θείων, με μια πλήρωση από πάνω προς τα κάτω και όχι δια υποβολής, αποτέλεσε το πρότυπο του Πλήθωνος για το δικό του Πάνθεον.
Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο Γεμιστός στην υπέρβαση του κοινωνικού κατεστημένου, ήταν πρώτα απ' όλα το ξεπέρασμα της βυζαντινής παράδοσης που ήθελε τον αυτοκράτορα ως τάχα δικαίως αυταρχικό όργανο μιας θείας πολιτικής. Όπως και αλλού ήδη περιγράψαμε, ο «ελέω Θεού» μονάρχης ήταν ο αντικατοπτρισμός στη γη ενός μονοθεϊστικού μοντέλου, στην προκειμένη περίπτωση του Χριστιανισμού, που κατά τον Γεμιστό πάση θυσία έπρεπε να αντικατασταθεί με κάποιο άλλο μοντέλο, το οποίο θα παρείχε μεγαλύτερο βαθμό συνάφειας με την Ιδανική Πολιτεία του. Έψαξε δηλαδή για μια θρησκεία που θα μπορούσε να στηρίξει την ανάλογη πολιτική του μεταρρύθμιση, τη «σπουδαία» Πολιτεία του όπως τόνιζε στο Θεόδωρο. Για τον σκοπό αυτό, κατέφυγε στον Πλάτωνα. Η σημασία λοιπόν της νεοπλατωνικής θεώρησής του ήταν ο ηθικός κώδικας που έβγαινε από αυτή. Η δε Κοσμολογία του, όπως θα δούμε, έδινε μεγαλύτερη αξία στον υλικό κόσμο. Στον Πλήθωνα, το χάσμα της αποξένωσης μίκραινε σε εκπληκτικό βαθμό. Ο άνθρωπος έστρεφε το βλέμμα του πιο πολύ προς το Φυσικό Κόσμο και το αχανές και ψυχρό διάστημα ξανακέρδιζε μέρος της χαμένης μοναξιάς του. Ο Massai γράφει χαρακτηριστικά: «Η ψυχή που δεν έχει ενσαρκωθεί, δεν ευρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση από εκείνη που έχει ενσαρκωθεί. Η παρούσα ζωή είναι εξ ίσου ουσιώδης και διαρκής, εφόσον η ανθρώπινη ζωή θα πρέπει διαδοχικώς να λαμβάνει και να εγκαταλείπει το φθαρτό σώμα. Γι'αυτό ο Πλήθων προτιμά την προσφορά της παρούσης ζωής από κάθε μελλοντική υπόσχεση και ελπίδα. (1)
Η βασική του Κοσμολογική Αρχή παραμένει πιστή στην Ελληνική Παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Κόσμος όλος είναι φτιαγμένος από άφθαρτες και αιώνιες ουσίες και δεν μπορεί ποτέ του να καταστραφεί. Άποψη που έντονα είχε καταδιώξει η χριστιανική σκέψη, υποστηρίζοντας αντίθετα τις βιβλικές αντιλήψεις. Το μη φθαρτό του Κόσμου εξουδετέρωνε την εσχατολογική φύση του Μονοθεϊσμού, όπως και την σχετικά δουλική αναγωγή του υπαρκτού σήμερα στο μακρινό και ασαφές προσδοκόμενο. Ακύρωνε την καθοσίωση μιας ζωής βασάνων και δυστυχίας, όπου το μέλλον έφτανε να προσδιορίζεται μόνο μέσα από την προσμονή, και ολόκληρη η ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από την προσδοκία. Η γενικευμένη υποδούλωση του ανθρώπου ήταν γεγονός. Άνθρωπος-υπήκοος ενός δήμιου-δημιουργού, εξόριστος σκλάβος σε έναν κόσμο υποταγμένο μέχρι τα σπλάχνα του στην βία, κατακάθι ενός χαμένου ουρανού, ξένος πάνω στην ίδια του τη γη. Ο άνθρωπος βρισκόταν εξόριστος πάνω σε ένα πλανήτη πού δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως και φυλακισμένος μέσα σ' ένα σώμα πού δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μία φυλακή για δυστυχισμένες ψυχές (2). (Αποτέλεσμα αυτής της βιοαντίληψης και οι γνωστές σε όλους μας «καλύτερες μέρες», το προσφιλές σύνθημα όλων των υποψήφιων εξουσιαστών της γής, «προοδευτικών» ή «συντηρητικών», που αν και λίαν συντόμως μεταλλάσσεται σε απογοήτευση, εντούτοις κάθε φορά το αόριστο μέλλον γίνεται επίσης αυτομάτως και μια νέα αρχή για μια νέα ακόμη προσδοκία. Στην «Άριστη» Πολιτεία, η πραγμάτωση του πολίτη έρχεται μέσα σε αυτή την ίδια τη ζώσα πραγματικότητα και όχι σε ένα ασαφές μέλλον, μιας και αυτό, ειδωμένο μόνο ως χυδαίο επενδυτικό έδρανο, είναι παντελώς άγνωστο στον Κόσμο των Ελλήνων).
Στον ίδιο τον Άνθρωπο, ο Πλήθων, σύμφωνα με την κλασσική πλατωνική αντίληψη, διακρίνει ψυχή αθάνατη και σώμα θνητό, που και τα δυο όμως έχουν την αιτία τους στο Θεό. Η αντίληψη αυτή επεκτείνεται και στα ζώα, τα φυτά, τους πλανήτες, που την ύπαρξή τους οφείλουν σε κάποιες διαφορετικές χρονικά αιτίες, οι οποίες εκφράζουν ξεχωριστές δυναμικότητες, και όλες μαζί έχουν την αιτία τους στον «Άκρως Ένα». Πρόκειται για έναν εσωκοσμικό Δημιουργό, αυτογένητο, αθάνατο, μέγιστο, εκ της ουσίας του αγαθό, πατέρα και αιτία όλων των πραγμάτων. Στην συνέχεια έχουν δημιουργηθεί οι υπόλοιπες θεότητες, που γεννήθηκαν από αυτόν και σε αυτόν έχουν την αιτία.. Αυτοί οι Θεοί, ανάλογα με τη δημιουργία τους και τις ιδιότητές τους, διακρίνονται σε διάφορες τάξεις. Οι πρώτοι, είναι τα παιδιά του Διός, είναι δηλαδή τα Έργα. Οι δεύτεροι, τα παιδιά των παιδιών του Διός, είναι τα Έργα των Έργων. Οι Θεοί που έχουν γεννηθεί απ' ευθείας από τον Δία λέγονται Υπερουράνιοι, και είναι απαλλαγμένοι από το σώμα και την ύλη. Μετά τους Υπερουράνιους Θεούς ακολουθούν οι Ουράνιοι Θεοί, με τελευταίο μεταξύ αισθητού Κόσμου και Θεών τον Άνθρωπο, ο οποίος αποτελείται από ύλη και ψυχή.
(1) Λ. Κ. Μπαρτζελιώτη «Ο Ελληνοκεντρισμός και Οι Κοινωνικοπολιτικές Ιδέες Του Πλήθωνος», Αθήνα 1989, σελ. 52
(2) Jacques Lacarriere «Οι Γνωστικοί», εκδ. «Χατζηνικόλη», 3η έκδοση, σελ. 22, 25
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΛΗΘΩΝ
ΓΕΜΙΣΤΟΣ - Ύμνοι στους θεούς
|
Πρώτος ύμνος για όλο το χρόνο στον Δία.
|
|
Ζεύ
πατέρα, αυτοπάτορα, πρεσβύτατε και δημιουργέ, πανυπέρτατε βασιλέα, που τα γέννησες όλα, επιφανέστερε από όλους, εσύ που εξουσιάζεις τα πάντα και είσαι αυτοόν και αυτοένα και το ίδιο το αγαθό· εσύ ο οποίος από τον άπειρο αιώνα γέννησες αυτά όλα, όσα μεν (είναι) μεγαλύτερα ο ίδιος και με αυτά τα άλλα, (έκαμες) όπως και όσο δυνατόν, πιο καλά· σπλαχνίσου, σώζε, οδηγώντας μαζί με όλα τα άλλα και εμάς, διά των επιφανών παιδιών σου, πάντοτε, στα οποία μας ανέθεσες, όπως ώρισες το πεπρωμένο μας, καθώς έπρεπε. |
|
Δεύτερος
ύμνος στους θεούς και αυτό για όλο τον χρόνο. |
|
Επιφανή παιδιά του Διός, που υπάρχει από τον εαυτόν του και
γέννησε τα πάντα
και υπαρχηγοί· εσείς οι οποίοι άρχετε σε εμάς με δικαιοσύνη, ποτέ να μην παύσωμε να σας έχωμε οδηγούς, ούτε να χρησιμοποιούμε λανθασμένους νόμους, αλλά αυτούς που είναι αγαπητοί σε εσάς και αυτούς που θέσαμε εμείς μόνοι, καλώς, όσο μπορούσαμε. Αλλά, ώ θεοί, εσείς που διευθύνετε τον ηνίοχο νου μας, τον οποίο εσείς μας δώσατε ως προστάτη μας... και κατά τα άλλα μας δίνετε (την δύναμι) να περνάμε καλά την ζωή μας και (τώρα) δώστε μας (την δύναμι) να υμνούμε τελευταία τον Δία μαζί με εσάς. |
|
Τρίτος ύμνος στον Δία, πρώτος κατά μήνα (=στις μηνιαίες
τελετές).
|
|
Ο Ζευς ο μεγάλος, ο πραγματικά Ιανός, αυτοπάτορας και
προπάτορας όλων σε όσα έχουν υπάρξι και τελειωμένη γένεσι, εσύ ο οποίος δεν κάμεις τίποτε πρόχειρα αλλά αφ' ότου υπάρχεις ο ίδιος και όσο (υπάρχεις) και αυτά όμοια τα πράττεις και δεν είσαι ποτέ αργός και δεν κάμεις τίποτε κατώτερο από την δική σου δύναμι, πραγματικά, αρμόζει να εκτελής αυτό που είναι καλό, εσύ που φροντίζεις για όλα, βασιλεύτατε Ζεύ, ώ εσύ, τέλεια μακάριε· ώ εσύ που δίνεις αφειδώς τα δικά σου. |
|
Τέταρτος ύμνος στον Ποσειδώνα, δεύτερος μηνιαίος.
|
|
Ώ, μεγάλε άναξ Ποσειδών, πρεσβύτατε υιέ του Διός,
που υπερέχεις σε όλην αυτήν (την κτίσι) στην λαμπρότητα και στην δύναμι, όση γένεσι υπάρχει από τον Δία, έχει την δύναμι αυτήν να άρχης και να βασιλεύης δεύτερος από τον πατέρα, εσύ, που είσαι εξαίρετος από όλα τα άπειρα που υπάρχουν, γιατί μόνος από όσα υπάρχουν είσαι τελείως αγέννητος. Εσύ και αυτόν τον ευρύχωρο ουρανό με τις διαταγές του πατέρα, άρχισες να κάμης, από τον οποίο και εμείς από εσένα γεννηθήκαμε· σε εμάς να είσαι πάντοτε μειλίχιος (πράος) και σπλαχνικός, ώ πατέρα. |
|
Πέμπτος ύμνος στην Ήρα, τρίτος μηνιαίος.
|
|
Ήρα, μεγάλη θεά, κόρη του μεγάλου Διός,
που έχεις σύζυγο τον Ποσειδώνα, που είσαι βέβαια αυτό που είναι, αγαθό, μητέρα των θεών, που είναι εντός του ουρανού. εσύ που δημιουργείς την ύλη, που είναι το υπόβαθρο στα είδη· εσύ που δίνεις κάθε δύναμι, άλλοτε άλλη, τόσο την γενική όσο και αυτήν που μας οδηγεί στην αρετή και σε κάθε λαμπρότητα και με αυτήν (την δύναμι) ανάγεις τους νόμους, από τους οποίους υπάρχει πλήθος σε εσένα και συνάμα η αιωνιότητα· εσύ και σε εμάς δίδε να ζήσωμε καλά, οδηγώντας μας σπλαχνικά στην αρετή. |
|
Έκτος ύμνος στους Ολυμπίους θεούς, τέταρτος μηνιαίος.
|
|
Άναξ Ποσειδών, άριστο παιδί του μεγάλου Διός,
εσύ που έγινες αρχηγός από τον πατέρα, πριν από κάθε γένεσι· εσύ και η Ήρα, η αγνή σύζυγός σου και καλή βασίλισσα. Απόλλων και Άρτεμι και Ήφαιστε και Βάκχε και Αθηνά, εσείς βέβαια οι επτά ανώτεροι θεοί, από όλους τους άλλους, μετά βέβαια τον έξοχο βασιλέα που είναι υψηλά· και εσείς οι άλλοι θεοί, που κατοικείτε στον Όλυμπο (και είσθε) πατέρες των εκεί αθανάτων (θεών) και σε εμάς μεταξύ αυτών, γίνετε σπλαχνικοί και ευνοϊκοί σε εμάς. |
|
Έβδομος ύμνος στον Απόλλωνα, πέμπτος μηνιαίος.
|
|
Άναξ Απόλλων, προστάτη σε κάθε φύσι
Και ηγεμόνα που κατευθύνεις όλα τα άλλα μεταξύ τους σε ένα Και μάλιστα αυτό το παν και πολυμερές, που είναι πολύχορδο Πολυθόρυβο, το φέρνεις σε αρμονία· Εσύ, βέβαια, δίνεις την ομόνοια και την φρόνησι στις ψυχές Και την δικαιοσύνη, τα οποία είναι τα κάλλιστα από τα δικά σου (πράγματα) Και (δίνεις) υγεία στα σώματα και κάλλος βέβαια σε αυτά· Εσύ να μας δίδης πάντοτε την επιθυμία για τα καλά, Άναξ στις ψυχές μας, σε ώ παιάν. |
|
Όγδοος ύμνος στην Άρτεμι, έκτος μηνιαίος.
|
|
Βασίλισσα Άρτεμι, που ηγείσαι στην άλλη φύσι
και την προστατεύεις· αφού παρέλαβες ενιαίο σύμπαν, έπειτα στο τέλος με διαφόρους άλλους τρόπους το ξεχωρίζεις σε περισσότερα είδη και από τα είδη κάνεις το καθένα και από το όλο πάλι τα μέρη· και τους συνδέσμους· εσύ δίδεις στις ψυχές σωφροσύνη και δύναμι να διακρίνουν τα χειρότερα και στα σώματα δύναμι και ακεραιότητα. Αλλά, ώ, εσύ, σεβαστή, ανόρθωσε τη ζωή μας που έχει πέσει πολλές φορές, δίδοντας κάθε τρόπο αποφυγής των αισχρών. |
|
Ένατος ύμνος, έβδομος μηνιαίος, στους ουράνιους θεούς.
|
|
Ώ άναξ αυτού του ουρανού, Ήλιε, είθε να γίνης σπλαχνικός
και εσύ Σελήνη, είθε να είσαι σπλαχνική και ιερή βασίλισσα και εσύ Εωσφόρε και Στίλβων, λαμπρέ ακόλουθε πάντοτε του Ηλίου και εσείς Φαίνων και Φαέθων και Πυρόη και όλοι οι υπαρχηγοί του Ηλίου του άνακτος, που συνεργάζεσθε με εκείνον που πρέπει· σας υμνούμε και εμείς γιατί είσθε οι λαμπροί προνοητές για εμάς και εσείς τα άλλα άστρα, τα οποία έχουν αφεθή (στον χώρο) με θεία πρόγνωσι. |
|
Δέκατος ύμνος στην Αθηνά, όγδοος μηνιαίος.
|
|
Αθηνά βασίλισσα, που έχεις είδος χωρίς καθόλου ύλη,
προΐστασαι και ηγείσαι η ίδια και εδημιούργησες αυτά (τα δύα) μετά από τον βασιλέα όλου του κόσμου, τον Ποσειδώνα, ο οποίος υπερέχει από εσένα σε όλο το είδος· Εσύ, που είσαι αιτία κάθε κινήσεως που γίνεται με ώθησι και γίνονται τα παράξενα γιατί καθένα εσύ το εξωθείς· αλλά και από εμάς (να απομακρύνης αυτά) αν και κάθε φορά κάνωμε κάποιο σφάλμα από την ανοησία μας, ώ, θεά, ξυπνώντας με τον νου την ψυχή μας όταν πρέπει. |
|
Ενδέκατος ύμνος στον Διόνυσο, ένατος μηνιαίος.
|
|
Βάκχε, πατέρα και γεννητή όλων των λογικών ψυχών,
όσες είναι ουράνιες και όσες δαιμονικές και όσες δικές μας, μετά τον άνακτα Ποσειδώνα· εσύ που είσαι αίτιος της κινήσεως (της ψυχής) που έλκεται από τον έρωτα του καλού και της αναγωγής στο καλλίτερο. Εσύ δίδε και σε εμάς που απομείναμε καλή και θεϊκώτερη κάθε φορά ενέργεια (εμπνέοντας) την ανόητη σκέψι μας, για να αναγώμαστε γρήγορα σε αυτήν με φρόνησι και να μην ανοηταίνωμε για πολύ σχετικά με τα αγαθά. |
|
Δωδέκατος ύμνος στους Τιτάνες, δέκατος μηνιαίος.
|
|
Τον δημιουργό όλης της θνητής φύσεως, τον υιό του Διός,
ελάτε να υμνήσωμε, τον άνακτα Κρόνο, τον πρεσβύτατο από τα νόθα παιδιά του Διός, Ταρτάροι Τιτάνες, τους οποίους βέβαια μαζί με αυτόν υμνούμε, που είναι όλοι αγαθοί και χωρίς κακό, αν και είσθε γεννήτορες των φθαρτών θνητών. Και την Αφροδίτη, την ιερή σύζυγο αυτού του Κρόνου, και τον Πάνα, τον αρχηγό των θηραμάτων και την Δήμητρα των φυτών και την Κόρη, (την αρχηγό) του δικού μας θνητού και όλους τους άλλους. |
|
Δέκατος τρίτος ύμνος στον Ήφαιστο, ενδέκατος μηνιαίος.
|
|
Άναξ Ήφαιστε, που ηγείσαι στους υπερουρανίους θεούς,
των Ολυμπίων και των Ταρταρίων συνάμα και προΐστασαι μετά τον ευρυάνακτα Ποσειδώνα και δίδεις σε καθένα την χώρα και την έδρα του· εσύ που είσαι αίτιος ταυτοχρόνως της στάσεως και του όλου και σε καθένα από αυτά δίδεις την αιωνιότητα. Εσύ και ο Ποσειδών με την θέλησι του πατέρα σου· εσύ να φρουρής και εμάς, δίδοντας (την δύναμι) να μένωμε σταθεροί κάθε φορά στις καλές πράξεις. |
|
Δέκατος τέταρτος ύμνος στους θεούς, δωδέκατος μηνιαίος.
|
|
Μαζί με τους άλλους θα εξυμνήσωμε και τους προσεχείς
αυτούς αγνούς θεούς, οι οποίοι θεοί μας βοηθούν πολύ καλά με άλλα θεϊκώτερα (πράγματα) και συχνά μας δίδουν όλα τα αγαθά, τα οποία βέβαια προέρχονται από τον ίδιο τον Δία, και έρχονται μέσω των άλλων θεών και από εκεί σε εμάς, άλλοι μεν καθαρίζοντας άλλοι δε ανάγοντας και άλλοι φρουρώντας μας σώζουν ανορθώνοντας εύκολα τον νου μας· αλλά σπλαχνικοί είθε να είσθε (σε εμάς). |
|
Δέκατος πέμπτος ύμνος σε όλους τους θεούς και δέκατος τρίτος μηνιαίος.
|
|
Ύψιστε Ζεύ, που υπερέχεις από όλους,
όντας πρεσβύτατος δημιουργός και γεννήτορας όλων· και εσείς όλοι οι θεοί, που είσθε στον Όλυμπο, και εσείς οι Ταρτάριοι και οι ουράνιοι και χθόνιοι (γήινοι)· δώστέ μας, αν (κάναμε) κάποια δεινή αμαρτία και ανόητα (ασεβή) έργα, αφού καθαρθούμε να σας πλησιάζωμε άμεμπτα για να είναι ευτυχισμένη η ζωή μας· και εσύ κυρίως, ώ Ζεύ, εσύ που είσαι ανώτερος αρχηγός όλων και είσαι το πρώτιστο και το τελευταίο αγαθό (βοήθησέ μας). |
|
Δέκατος έκτος ύμνος στον Δία και πρώτος από τους ιερούς.
|
|
Ώ Ζεύ, που είσαι τελείως αγέννητος και αυθύπαρκτος,
και γέννησες όλα και φροντίζεις γι' αυτά, που τα έχεις όλα μόνα μέσα σου, κάθε ένα και τίποτε χωριστό, από όπου καθένα προχωρεί χωριστά, κάνοντας έτσι ενιαίο και συνολικό το έργο ώστε να είναι πολύ πλήρες και ωραίο, όσο ήταν δυνατόν, γιατί είσαι ένα και τελείως χωρίς φθόνο. Αλλά, ώ Ζεύ, εσύ με τα λαμπρά παιδιά σου να μας οδηγής μαζί με το όλον κατευθύνοντας όπου έχεις αποφασίσει· και δίδοντάς μας να κάνωμε καλές αρχές και να φέρωμε σε πέρας τις πράξεις μας. |
|
Δέκατος έβδομος ύμνος στους Ολυμπίους θεούς, δεύτερος από τους
ιερούς.
|
|
Εμπρός να υμνήσωμε τον άνακτα Ποσειδώνα,
που είναι το πρεσβύτατο παιδί του Διός, πριν από όλους και άριστος και δεύτερος αρχηγός από τον πατέρα όλης της γενέσεως και γειτονικός σε εμάς δημιουργός· και μαζί με αυτόν την βασίλισσα Ήρα, που είναι και η πρεσβύτατη κόρη του πατέρα Διός, ακόμη και τους άλλους θεούς υμνούμε που είναι στον Όλυμπο και είναι από τους αθανάτους (θεούς) όλοι αυτοί αρχηγοί και αίτιοι των εδώ· αλλά γίνετε σπλαχνικοί σε εμάς. |
|
Δέκατος όγδοος ύμνος σε όλους τους θεούς, τρίτος από τους
ιερούς.
|
|
Ώ, όλοι οι θεοί, που είσθε μετά τον εξαίρετο αγαθό Δία,
όλοι σεις είσθε τελείως άμεμπτοι και χωρίς ελάττωμα· από εσάς κορυφαίος αρχηγός, από τον Δία, είναι ο Ποσειδών· εσείς που είσθε υπερουράνιοι και εσείς μέσα στον ουρανό, όλοι λαμπροί και σας υμνούμε εμείς που έχομε φύσι συγγενική με εσάς τελευταίο. Ώ μακάριοι και εσείς, δώστέ μας από τα δικά σας, αλλά και σε εμάς δίδοντας τα καλά και αγαθά, όσοι δεν είμαστε πάντοτε αμελείς στην ζωή, είθε πάντοτε να μας ανορθώνετε. |
|
Δέκατος ένατος ύμνος σε όλους τους Ολυμπίους θεούς, τέταρτος
από τους ιερούς.
|
|
Ώ άναξ Κρόνε, που άρχεις στους υπερουράνιους θεούς
και τους κυβερνάς· εσύ ηγείσαι σε όλον αυτόν τον ουρανό, Ήλιε, στον οποίο ακολουθούν ως πλανήτες οι άλλοι· από τους οποίους εξεβλάστησε όλη η γενεά των θνητών και από τους δύο σας, δηλαδή από τον Κρόνο και τον Ήλιο· και Τιτάνες και πλανήτες υπαρχηγοί αυτών, που συνεργάζεσθε άλλοι σε άλλα, και εσάς υμνούμε εμείς (γιατί) συχνά από εσάς έχομε τα αγαθά· μαζί δε με εσάς και τα απλανή άστρα, εσάς τους αγνούς δαίμονες (υμνούμε). |
|
Εικοστός ύμνος στον Πλούτωνα, πέμπτος από τους ιερούς.
|
|
Ώ άναξ Πλούτων, αρχηγέ της ανθρωπίνης φύσεως
και προστάτη, που πήρες αυτό (το αξίωμα) από τον Δία, το καθένα και όλα, που υπάρχουν χωριστά σε εμάς και μπορεί να υπάρξουν, τα έχεις και προΐστασαι τελείως σε εμάς εδώ και από εδώ πάλι πάντοτε μας ανάγεις εκεί· γύρω από εσένα (είναι) οι ήρωες και η εξέχουσα φύσι μας και οι άλλοι φίλοι μας οι καλοί και αγαθοί· με εσένα Κόρη, η αγαθή Ταρτάρια θεά συζή, εμείς οι θνητοί (σε) έχομε ανάγκη· είθε να γίνης σπλαχνικός. |
|
Εικοστός πρώτος ύμνος στον Δία, έκτος από τους ιερούς.
|
|
Ζεύ πατέρα, που πράττεις μεγάλα έργα, παντοδύναμε και αρχηγέ
που γέννησες τα πάντα· από τον δικό σου νου, που είναι εξαίρετα καλός, ούτε εμείς γεννηθήκαμε άμοιροι (αμέτοχοι) των καλών που έχουν οι θεοί, αλλά υποκείμεθα στην αναγκαιότητα του θνητού (σώματος) και είμαστε και επιρρεπείς στην αμαρτία καθώς και ικανοί πάντοτε για επανόρθωσι. Δώσέ μας (την δυνατότητα) και τώρα, αφού απαλλαγούμε από την κακότητα των αμαρτιών μας μέσω των παιδιών σου, στα οποία μας ανέθεσες, να (σε) πλησιάζουν αυτοί που είναι όσιοι και έχουν ορθό νου, για να συνυπάρχωμε (με εσένα) κάθε φορά, σαν με κάποιο πράο και σπλαχνικό (θεό). |
|
Εικοστός δεύτερος ύμνος, που ψάλλεται την δεύτερη ημέρα και
πρώτος από τους ημερησίους.
|
|
Είθε, ώ μακάριοι θεοί, να μην πάψω να σας ευγνωμονώ
για όλα τα αγαθά που έχουν δημιουργηθή (αλλά) και προέρχονται από εσάς και τα οποία τελικά τα δίνει ο Ζευς. Είθε να μην παραμελήσω, όσο μπορώ, το αγαθό γένος μου· (είθε) να είμαι πρόθυμος να ασχολούμαι καλώς με τα κοινά και αυτό να το θεωρώ μεγάλο όφελός μου. (Είθε) να μην γίνωμαι (ποτέ) αίτιος κακού στους ανθρώπους, με τους οποίους κάθε φορά συναντώμαι, αλλά (αίτιος) στο καλό, όσο μπορώ, και είθε να γίνω κι εγώ μακάριος ομοιάζοντας με εσάς. |
|
Εικοστός τρίτος ύμνος, που ψάλλεται την τρίτη ημέρα, δεύτερος
από τους ημερησίους.
|
|
Ώ θεοί, είθε να μην έχω (ποτέ) ακράτεια στις ηδονές
αλλά να αρκούμαι στο όριο, από το οποίο δεν θα επέλθη κάποια κακία (βλάβη) στην ψυχή και στο σώμα από αυτές (τις ηδονές). να μην είμαι άπληστος στα χρήματα· και σε αυτά να τηρώ το μέτρο και στο σώμα, σε ό,τι χρειάζομαι, να έχω κοσμιότητα (τάξι), για να χαίρωμαι με αυτάρκεια. (Είθε) ποτέ να μην νικηθώ από καμμία δελεαστική κενή δοξασία, και να γνωρίζω από αυτήν (την δοξασία) μόνο εκείνο το καλό που μας οδηγεί στην θεϊκή και αληθινή αρετή. |
|
Εικοστός τέταρτος ύμνος, που ψάλλεται την τέταρτη ημέρα, τρίτος
από τους ημερησίους.
|
|
Είθε, ώ θεοί, να μη με καταστρέψουν οι ατυχίες, εμένα τον
θνητό,
και να μη με καταβάλλουν κάθε φορά, αφού γνωρίζω ότι η ψυχή μου είναι αθάνατη, χωριστή δε από το θνητό (σώμα) και θεϊκή. Είθε να μη με ταράσση τίποτε από τα δεινά τα ανθρώπινα και να είμαι ελεύθερος από αυτά και να μην είμαι δούλος στις ανάγκες κακής ιδέας· είθε να μη φείδωμαι του θνητού μου (σώματος) αλλά πάντοτε να φροντίζω πως η ψυχή μου, η οποία είναι αθάνατη, θα είναι σε άριστη κατάστασι. |
|
Εικοστός πέμπτος ύμνος, που ψάλλεται την πέμπτη ημέρα, τέταρτος
από τους ημερησίους.
|
|
Ευτυχισμένος αυτός που φροντίζει για την αθάνατη ψυχή του,
πάντοτε, για να είναι καλλίστη, και που δεν φροντίζει πολύ για το θνητό (σώμα), αν κάτι χρειάζεται και δεν το λυπάται. Ευτυχισμένος (είναι) αυτός από τους ανθρώπους, ο οποίος δεν υποδουλώνει τον εαυτόν του σε αυτούς τους αγνώμονες, που τον κτυπούν έχοντας δε ατάραχη την ψυχή του, νικά την κακία εκείνων. ευτυχισμένος είναι αυτός που δεν πονεί για τις πιο δυσάρεστες ατυχίες (που προέρχονται από τους θεούς) αλλά τις υποφέρει εύκολα, θεωρώντας καλό αυτό που ωφελεί το αθάνατο μέρος του (=την ψυχή). |
|
Εικοστός έκτος ύμνος, που ψάλλεται την έκτη ημέρα, πέμπτος από
τους ημερησίους.
|
|
Ευτυχισμένος είναι αυτός, που δεν προσέχει τις ανόητες
γνώμες των ανθρώπων, αλλά σκέπτεται σωστά και με σωστή γνώμη μελετά την θεϊκή αρετή· ευτυχισμένος αυτός που δεν επιδιώκει συνεχώς άσκοπα και απερίσκεπτα (να αποκτήση) άπειρο πλήθος κτημάτων αλλά τηρεί το μέτρο στις αρμονικές ανάγκες του σώματος. ευτυχισμένος είναι αυτός που θέτει το σωστό μέτρο στις τέρψεις, για να μην ελκυσθή η ψυχή ή το σώμα από κάποια κακία, αλλά να συμφωνή με την θεϊκή αρετή. |
|
Εικοστός έβδομος ύμνος, που ψάλλεται την εβδόμη ημέρα, έκτος
από τους ημερησίους.
Ευτυχισμένος
είναι αυτός που δεν κάνει κακό στους ανθρώπους λόγω της δεινής ανοησίας και από πλεονεξία, αλλά κάνει πάντοτε καλό (και είναι) όμοιος με τους μακάριους θεούς. Ευτυχισμένος είναι αυτός που δεν αμελεί κανένα κοινό καλό στο γένος του· αυτός που γνωρίζει περισσότερο ότι και οι θεοί φροντίζουν για το κοινό (καλό) και (που) δεν το καταπροδίδει. ευτυχισμένος είναι αυτός που αποδίδει ευγνωμοσύνη στους θεούς και ξέρει ότι όλα όσα έχει (τα καλά και αγαθά προέρχονται) κυρίως από τον Δία, που δίνει σε όλους πρώτος όλα τα καλά  |
«Οι πολύθεοι»
Μακαρισμένος εσύ που μελέτησες
να τον ορθώσης απάνω στους ώμους σου
το συντριμμένο ναό των Ελλήνων!
Του Νόμου τ’ άγαλμα σταίνεις κορώνα του,
στις μαρμαρένιες κολώνες του σκάλισες
τους λογισμούς των Πλωτίνων.
Είδες τον κόσμο κι ατέλειωτο κι άναρχο
ψυχών και θεών, μαζί κύριων και υπάκουων,
σφιχτοδετά κρατημένη αρμονία
και των καπνών και των ίσκιων τα είδωλα
παραμερίζοντας όλα, ίσα τράβηξες
προς την Αιτία
και σε κρυψώνα ιερό, και σωπαίνοντας
έσπειρες, έξω απ’ το μάτι του βέβηλου,
κ’ έπλασες λιόκαλη εσύ σπαρτιάτισσα
τη θυγατέρα σου την Πολιτεία.
Στους χριστιανούς τους μισόζωους ανάμεσα
ξαναζωντάνεψες Ολυμπους άγνωρους,
έθνη καινούριων αθανάτων κι άστρων
μέσα σε σένα Λυκούργοι και Πλάτωνες
απαντηθήκαν, το λόγο ξανάνιωσες
των Ζωροάστρων.
Κι αφού το τέκνο μεγάλωσες, ένιωσες
τότε μονάχα την κούραση, κ’ έγυρες
ζωή κατόχρονη ισόθεης σκέψης,
κι αλαφροπήρε σε ο θάνατος κ’ έφυγες
το μυστικό, τρισμκάριε, τον ίακχο
με τους Ολύμπιους θεούς να χορέψης.
Σοφός, κριτής και προφήτης μας μοίρασες
από το γάλα που εσένα σε πότισε
της Ουρανίας Αφροδίτης η ρώγα.
Του κόσμου αφήνεις το τέκνο, το θάμα σου
μα ο μισερός κι ο στραβός κι ο ζηλόφτονος
λυσσομανάει και το ρίχνει στη φλόγα.
Όμως ο αέρας τριγύρω στη φλόγα σου
πνοή σοφίας κι αλήθειες πνοή γίνεται,
κι από τη θράκα της φλόγας πετάχτη
στον ήλιο ολόισα ένας νους μεγαλόφτερος
τ’ αποκαίδια σου κρύβουμε γκόλφια μας,
και θησαυρός της φωτιάς σου είν’ η στάχτη!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου