ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΖΩΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΝΕΖΕΡΙΤH

 

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΖΩΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΝΕΖΕΡΙΤH 

 

            Ήδη πέρασαν σχεδόν δύο χρόνια από τότε που η αντιλήπτωρ και τροφός των αδέσποτων γάτων της πόλης, η Υπάλληλος του Πρωτοδικείου Πατρών φίλη και εκλεκτή συνεργάτης στα Δικαστήρια Γεωργία Νεζερίτη ταξίδεψε στη γη των Μακάρων.

  Υπήρξε μια αρίστη δικαστική υπάλληλος που εξάντλησε την ιεραρχία της υπηρεσίας της μέχρι του βαθμού της Προϊσταμένης της Γραμματείας του Πρωτοδικείου Πατρών.

         Δεν γνωρίζω εάν στα Ηλύσια πεδία θα βρει άλλα ζώα να φροντίζει και να περιποιείται!
        Οι γάτες της πόλης έμειναν ορφανές και απροστάτευτες. Ο θάνατος της Γεωργίας τους στέρησε το ημερήσιο συσσίτιο και την αγάπη από έναν άνθρωπο που ανυστερόβουλα επεδείκνυε καθημερινά το ενδιαφέρον της για τους φίλους της γάτους, γάτες, γατάκια, εγκαταλείποντας τους τροφίμους της ορφανούς.
        Η Γεωργία δεν είχε την ευτυχία να δημιουργήσει οικογένεια και να αποκτήσει παιδιά. Είχε όμως δώσει νόημα στη ζωή της με το να είναι μέλος του Ερυθρού Σταυρού και να προσφέρει στο δοκιμαζόμενο άνθρωπο τη συνδρομή και βοήθειά της κι ακόμη εκδήλωνε τα φιλόζωα αισθήματά της σε καθημερινή βάση με το να προσφέρει φαγητό σε εκατοντάδες γάτες, γάτους γατάκια και να ενδιαφέρεται για τα ζώα γενικώς.
        Δεν πρόλαβε να λάβει και να χαρεί τη σύνταξή της. Η μάστιγα του αιώνα μας την κεραυνοβόλησε και μια μέρα η ραγδαία επιδείνωση της υγείας της την καθήλωσε για μερικούς μήνες στο κρεβάτι του νοσοκομείου και εκεί άφησε την ύστατη πνοή της. Ήταν πλέον ανήμπορη να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους φίλους της τα ζώα. Εκείνα με την απουσία της έχασαν ένα καλό φίλο και προστάτη.
        Προ ημερών συνάντησα στο αρχείο μου ένα κείμενο που την αφορούσε και την παρουσίαζε χωρίς να την κατονομάζει που είχα κρατήσει ,από την εφημερίδα “ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ” με τον τίτλο: «ΓΑΤΟΒΑΣΙΛΕΙΟ…».
        Επειδή θεωρώ πως το κείμενο του Δημοσιογράφου και λογοτέχνη Γιάννη Καραλή, δημοσιευμένο στο καθημερινό του βήμα “Εδώ κι εκεί” με την υπογραφή: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ, παρουσιάζει ανάγλυφα και με λογοτεχνικό τρόπο το καθημερινό έργο προσφοράς της αείμνηστης φίλης Γεωργίας στα ζώα, αξίζει να τιμήσουμε τη μνήμη της παραθέτοντας το αυτούσιο:

 

        «Ήταν δειλινό. Απ’ αυτά τα θαυμάσια πρωτανοιξάτικα Πατρινά ηλιοβασιλέματα με τα μενεξελιά και ροζ συννεφάκια στον αχαϊκό ουρανό ,όταν συντροφιά με φίλο-συντοπίτη από τα παλιά, περπατούσαμε στους μικρόδρομους της γραφικής συνοικίας του άλλοτε Μαρκάτου.
        Σε κάποια στιγμή έτσι, στα καλά καθούμενα εκεί κοντά στην πολυχρονίτικη καμάρα της οδού Ηφαίστου, βλέπουμε ένα σμήνος από δεκάδες γάτους και γάτες να βγαίνουν από τις κρύπτες τους και να κυκλώνουν νιαουρίζοντας μια Πατρινιά κυρία, που κρατούσε στα χέρια της μια σακούλα με φαγητό…
        Πούθε ήρθαν τόσες γάτες! Και πως γνώρισαν την ανώνυμη κυρία που τους έφερε συσσίτιο;
        Δεν ξέρεις, τι να κάνεις, όταν άξαφνα μπερδεύονται στα πόδια σου πενήντα-τόσο τις υπολόγισα-γάτες!…Πώς να τις προσπεράσεις; Και ήσαν όλες πανέμορφες.    Άλλες ολόλευκες σα νυφούλες, με κάτι γαλανά μάτια γεμάτα αθωότητα, άλλες με βελούδινες γκρίζες ερμίνες, ναζούδες, βεργολυγιστές και πονηρομάτισσες κι ανάμεσά τους γέροι γάτοι με μεγάλα μουστάκια, ως ορεσίβιοι τσελιγκάδες, γρυλίζοντας νιαουρίζοντας απαιτητικά, να πάρουν πρώτοι αυτοί τους μεζέδες που είχε φέρει η ζωόφιλη κυρία.

        Σε μια στιγμή όλα αυτά τα αιλουροειδή κύκλωσαν την ευεργέτιδά τους κι όπως αυτή έσκυψε για να τα ταΐσει, την κουλούμωσαν, ανέβηκαν επάνω της, της μιλούσαν θαρρείς, την παρακαλούσαν νιαουρίζοντας, να τους δώσει κοψίδι από το συρφετάσι που κρατούσε. Πεινασμένες, ταλαιπωρημένες γάτες, άλλες με τριμμένα τα γούνινα παλτά τους κι άλλες τραυματισμένες από χτυπήματα βάρβαρων διωχτών τους. Και όσο περνούσε η ώρα, νέα κύματα από αγέλες γάτων ξεπρόβαλαν, ως αντάρτες σε ενέδρα για γιουρούσι, από τα οικόπεδα τα ριζωμένα στο τούμπι που διαχωρίζει την παλιά από τη νέα πόλη κοντά στις σκάλες της οδού Πατρέως.
        Τέτοιο γατομάνι δεν είχαμε ξαναδεί, δεν φανταζόμαστε ότι υπάρχουν τόσες αδέσποτες γάτες στο …ψυχαγωγικό κέντρο της πόλης μας.
Έτσι που βρεθήκαμε κυκλωμένοι στο γατοβασίλειο, σταθήκαμε αποσβολωμένοι, ακίνητοι, σχεδόν αγαλματοποιηθήκαμε.
        Η ζωόφιλη κυρία, ως φαίνεται γνώριμη προ πολλού των γάτων, ονομάτιζε τις ψιψίνες ,πρόσεχε να μην αδικήσει στη διανομή του συσσιτίου καμιά τους, κοιτούσε με στοργή και τρυφερότητα τα σμήνη των ταλαιπωρημένων και πεινασμένων πλασμάτων, έμοιαζε ως εκπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού σε καταυλισμό αιχμαλώτων ναζιστικού στρατοπέδου!

        Ο φίλος με τον οποίο είχαμε μπερδευτεί από την απρόσμενη επιδρομή, προσπαθούσε να περάσει ανάμεσα στις γάτες, πηδώντας τη μια και την άλλη, μέχρι το αντικρινό πεζοδρόμιο Είχε φοβηθεί μη τυχόν και κάποια τους, θες από πείνα, θες από πάτημα της ουράς, γυρνούσε και τον δάγκωνε…και άντε μετά για αντιλυσσική θεραπεία!
        Αλήθεια, η Δημαρχία γνωρίζει την ύπαρξη του γατοβασίλειου στην καρδιά της πόλεως;  Kαι τι κάνει για την αντιμετώπισή του;»
        Ατυχώς μέχρι σήμερα εκτός από την Μέριμνα Προστασίας Ζώων που καταβάλλει φιλότιμη προσπάθεια να περιμαζέψει και να φροντίζει τα αδέσποτα ζώα καμιά μέριμνα εκ μέρους του Δήμου για την περίθαλψη και φροντίδα των αδέσποτων ζώων δεν υπάρχει.

         Έτσι η πόλη είναι γεμάτη από αδέσποτους σκύλους και γάτες που κυκλοφορούν χωρίς τη φροντίδα κανενός. Η αείμνηστη Γεωργία έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην προστασία των αδέσποτων. Σήμερα το έργο της τουλάχιστον για τις γάτες του πάρκου του Αγίου Ανδρέα στην παραλιακή ζώνη έχει αναλάβει ένας άλλος φιλόζωος.
        Είθε η ψυχή της να βρει την δικαίωση για όσα καλά έπραξε στη ζωή της και ιδιαίτερα για το ενδιαφέρον της στα ζώα, πλάσματα κι εκείνα του Θεού του οποίου εύχομαι όλα αυτά να βαρύνουν στην κρίση …

                                                                                                           Λεωνίδας Γ. Μαργαρίτης

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΝΙΚΟΣ: Ο ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΩΝ

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΝΙΚΟΣ

 

Ο ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΥ

ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΤΡΩΝ

 

 

     Άγιοι Πατέρες, Κύριε Δήμαρχε, Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμοι Κυρίες και Κύριοι Καλησπέρα σας. Νιώθω συγκίνηση, ευχαρίστηση, ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη για την παρουσία σας σήμερα στο φιλόξενο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης.  

     Η Πάτρα, μία «αξιομνημόνευτη πόλη» σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλη Λάζαρη, ευρισκόμενη στο βορειοδυτικό μέρος της Πελοποννήσου και πρώτη πόλη αυτής, πρωτεύουσα του Νομού Αχαΐας, πλήρως εφαπτόμενη με τον Πατραϊκό Κόλπο, εκκινεί την ιστορική παρουσία της στον Ελλαδικό χώρο, τουλάχιστον από τη Μυκηναϊκή Εποχή. Η ιστορική αναγκαιότητά της επιβεβαιώνεται σε σημαντικές φάσεις των ιστορικών κοινωνικών, οικονομικών και θρησκευτικών εξελίξεων, στο πέρασμα των αιώνων. 

 Εισαγωγή

     Η πόλις των Πατρών είναι γνωστή για την ιστορία της, τη φυσική της ωραιότητα, για τους αγώνες και τις θυσίες των τέκνων της υπέρ πίστεως και πατρίδος. Είναι επίσης γνωστή από το θρυλικό Ιεράρχη της Παλαιών Πατρών Γερμανό, ο οποίος πυρπόλησε τις καρδιές των υποδούλων Ελλήνων με τη φλόγα της ελευθερίας και ευλόγησε τη σημαία της Επαναστάσεως του 1821. 

     Πάρα πολλοί την συνδέουν με τον Άγιο Απόστολο Ανδρέα τον Πρωτόκλητο, που  μαρτύρησε στην Πάτρα, είναι δε ιδρυτής και  Ευαγγελιστής  αυτής. Στην πόλη βρίσκεται ο Νέος Ιερός Ναός του Πρωτοκλήτου, το κόσμημα και σέμνωμα αυτό της Αγιωτάτης Ορθοδόξου ανά την Οικουμένην Εκκλησίας. Για τον Ιερόν αυτόν Ναό ΔΕΝ καυχάται ΜΟΝΟΝ ο Χριστοφόρος λαός των Πατρών αλλά σύμπασα η Ορθοδοξία. Είναι το σέμνωμα και το ωράισμα της Εκκλησίας και αποτελεί την ταυτότητα της πρωτεύουσας της Πελοποννήσου. Η επιβλητικότητα μαρτυρεί τη δόξα, τη λαμπρότητα και το κλέος της Ορθοδοξίας και της Αγίας μας Εκκλησίας, είναι δε αδιάψευστος μάρτυς της ευσέβειας των Πατρέων. Υψήθη, εκαλλωπίσθη και συνεχίζει να καλλωπίζεται από τη προσφορά και το ενδιαφέρον των ευσεβών χριστιανών της πόλης και αποτελεί τόσο Πανελλήνιο, όσο και Πανορθόδοξο προσκύνημα.  

      Ο Πρωτόκλητος δεικνύει με τον Πανίερον Ναόν του, την αγάπη του Θεού προς ΟΛΟΥΣ ανεξαιρέτως τους ανθρώπους και το θέλημά του, δηλαδή αφού ακούσουν το λόγο του και πιστεύσουν σ' Αυτόν, να εισέλθουν στην Αγίαν Αποστολικήν Εκκλησία. 

1.      Συνοπτικός Βίος Αγίου Ανδρέα

Ο Απόστολος Ανδρέας γεννήθηκε στην Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας, στα παράλια της λίμνης Τιβεριάδος. Ήταν παιδί του Ιωνά, αδελφός του Σίμωνος Πέτρου και εργαζόταν ως ψαράς μαζί με τον αδελφό του και τους Ιάκωβο και Ιωάννη. Έχοντας πνευματικές αναζητήσεις ακολουθεί τον παρθενικό βίο και αργότερα μαθητεύει πλησίον του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, οπό τον οποίον δέχεται τη μαρτυρία περί του Ιησού ότι αυτός είναι ο Μεσσίας. Πρώτος αποδέχεται την κλήση του Χριστού προσκαλώντας μαζί του και τον αδελφό του Πέτρο, που Τον ακολουθούν αφήνοντας συγγενείς και εργασία.    

Μετά την Πεντηκοστή ὁ Πρωτόκλητος κήρυξε στη Βιθυνία, Μαύρη Θάλασσα, Προποντίδα, Βυζάντιο, Σκυθία, Σκωτία σύμφωνα με τοπική παράδοση, Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία και Πελοπόννησο καταλήγοντας   στην Πάτρα. Εδώ κήρυξε το Ευαγγέλιο και επιτέλεσε πλήθος σημείων. Η ίαση της Μαξιμίλλας συζύγου του απόντος Ρωμαίου άρχοντος και διοικητού Αιγεάτη  καθώς και του έμπιστου δούλου Αλκμάνα, του αδελφού του Αιγεάτη Στρατοκλή,  έγινε αιτία αμφότεροι να πιστεύσουν στον Χριστό. Ὁ Αιγεάτης επιστρέφοντας εκνευρίστηκε πολύ, φυλάκισε τον Απόστολο και τον καταδίκασε σε σταυρικό θάνατο.

Στην φυλακή ὁ Άγιος Ανδρέας χειροτονεί πρώτο επίσκοπο Πατρών τον Στρατοκλή. Στις τελευταίες του στιγμές συμβουλεύει τούς χριστιανούς να είναι στερεωμένοι στην πίστη, συγχωρεί τούς σταυρωτές του, ευλογεί όλους και παραδίδει την Αγία ψυχή του στα χέρια του Θεού, το 62 ή 66 μ. Χ. σε ηλικία 80 ετών. Οι πατρινοί τον ενταφίασαν στον τόπο του μαρτυρίου, όπου αργότερα οικοδομήθηκε ναός πάνω στον τάφο του Αγίου. 

    Ο Απόστολος Ανδρέας είναι ο πολιούχος των Πατρών και ιδρυτής της τοπικής Εκκλησίας. Είναι επίσης πολιούχος της Ρωσίας, της Σκωτίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως, που τον τιμά ως ιδρυτή του και πρώτο Επίσκοπο Βυζαντίου. Η μνήμη Του τιμάται από την Εκκλησία στις 30 Νοεμβρίου και είναι επίσημη αργία για την πόλη της Πάτρας.

 

2.                  Ο παλαιός Ιερός Ναός του Πρωτοκλήτου Αγίου Ανδρέα  

     Στην παράκτια ζώνη της Πάτρας, στο άλσος και στο αρχαίο λιμάνι, βρισκόταν ο πρώτος ναός του Αποστόλου Ανδρέα. Κτίστηκε στα τέλη του 5^ου αιώνα επάνω σε ερείπια του περίβλεπτου  αρχαίου ναού της Δήμητρας και διατηρήθηκε ως τις αρχές του 18^ου αιώνα. Υπήρξε σημαντικό προσκύνημα και υπέστη πολλές καταστροφές στο πέρασμα των αιώνων. Περιήλθε στους Φράγκους με την κατάκτηση της Ελλάδας. Ήταν μητροπολιτικός ναός και για ασφάλεια από τις πειρατικές επιδρομές της εποχής, είχε οχυρωματικό τείχος με πύργους στις γωνίες του. 

     Την περίοδο των Παλαιολόγων πέρασε και πάλι σε ελληνικά χέρια. Το 1770 κατά την περίοδο των Ορλωφικών, ο παράλιος ναός του Αγίου Ανδρέα πυρπολήθηκε, λεηλατήθηκε, ισοπεδώθηκε και καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς, ένα μόλις χρόνο μετά την αποπεράτωση των εργασιών επισκευής του, από τους Βενετούς. Οι Τούρκοι μέχρι το 1821, ΔΕΝ επέτρεψαν την αναστήλωσή του. 

     Παρέμεινε ερειπωμένος μέχρι την ανέγερση του σημερινού Παλαιού ναού, που ξεκίνησε το 1836 επί βασιλείας Όθωνος, κατόπιν πρωτοβουλίας του Νομάρχου Αχαιοήλιδος Γεωργίου Γλαράκη και 148 Πατρινών πολιτών. Ολοκληρώθηκε δε το 1843 όπου έγιναν και τα εγκαίνια. Τα σχέδια ήταν του φημισμένου αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Έχει αγιογραφηθεί με εξαιρετικές αγιογραφίες της Επτανησιακής Σχολής, έργα γνωστών καλλιτεχνών. ενώ το τέμπλο κατασκευάστηκε το 1885.  Στην αγιογράφηση του Ναού εργάστηκε και ο Κωνσταντινουπολίτης ζωγράφος Δημήτριος Χατζηασλάνης γνωστός ως Βυζάντιος, που έγραψε το θεατρικό έργο «Βαβυλωνία».  Οι ολόσωμες εικόνες της οροφής με σκηνές από τη Βίβλο, Πατέρες και Πατριάρχες αποτελούν έργα του.  Ο αργυρός πολυέλαιος είναι έργο του Ηπειρώτη Σπύρου Παπαμόσχου.  Στο νότιο κλίτος βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Ανδρέα, επενδυμένος με μάρμαρο. Δίπλα στον ναό σε υπόγειο θολωτό σπηλαίωμα, σώζεται πηγή νερού  γνωστή από τη μεσαιωνική εποχή ως το πηγάδι του Αγίου Ανδρέα, που θεωρείται αγίασμα. 

3.                  Ιστορικό Ανεγέρσεως και Εγκαινίων Νέου Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέα και  Αρχιτεκτονικά πρότυπα

         Το κλίμα και τα γεγονότα πριν τη θεμελίωση του Ναού.

     Το ιερό προνόμιο του μοναδικού στην κυρίως Ελλάδα Αποστολικού μαρτυρίου του Αποστόλου Ανδρέου, όπως επίσης και η γεωγραφική θέση της πόλεως των Πατρών ως πύλης της Ορθόδοξης Ανατολής προς την ετερόδοξη Δύση, είναι οι δύο (2) λόγοι που κυρίως βάρυναν στον οραματισμό και στην κοπιώδη μακρόχρονη υλοποίηση της ανεγέρσεως του Νέου Ιερού Ναού του Αγίου Ανδρέου, λίγες δεκαετίες από την αποπεράτωση του μετεπαναστατικού παλαιού Ναού του Πρωτοκλήτου. Η πόλη των Πατρών ευλαβουμένη τον ένδοξο Πολιούχο της, θέλησε να ανεγείρει προς τιμήν Του ένα Ναό σε μέγεθος, αντάξιο της μεγαλοσύνης του Πρωτοκλήτου των Αποστόλων.

     Ο μετεπαναστατικός πρώτος ναός φαίνεται ότι ΔΕΝ ικανοποιούσε το θρησκευτικό συναίσθημα της ευσεβούς μερίδας των Πατρέων. Από το 1873  αντιμετωπίζετο ήδη περίπτωσις ανεγέρσεως μεγαλοπρεπεστάτου ναού, ενώ παράλληλα διεξήγοντο δικαστικοί αγώνες για τη διεκδίκηση της κτηματικής περιουσίας του, με μοναδικό σκοπό την ανοικοδόμηση νέας εκκλησίας. 

     Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πατρών της 25/10/1873 και τη συμβολή των βουλευτών της περιοχής ψηφίστηκε Νομοσχέδιο που αφορούσε ‘‘την ακίνητον κτήσιν του Ναού τούτου’’.

     Την 11η Δεκεμβρίου του 1895 το Δημοτικό Συμβούλιο Πατρών κατόπιν προτάσεως  του Δημάρχου Θάνου Κανακάρη, διορίζει δεκαμελή Επιτροπή Ανεγέρσεως του Νέου Ιερού Ναού Αποστόλου Ανδρέου, όπως προκαλέσει και το αναγκαίο Βασιλικό Διάταγμα για την ανέγερση αυτού.   

     Ο μεγάλος και διακαής πόθος των ευσεβών Πατρινών και ιδιαίτερα της εκκλησιαστικής ηγεσίας εκφράζεται εναργώς στην εβδομαδιαία εφημερίδα Φορολογούμενος των Πατρών τα Χριστούγεννα του 1889.  Γράφει συγκεκριμένα : ''Ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος ημών κ. Δαμασκηνός (Χριστόπουλος 1886 - 1892)  επ' εσχάτων έδωκεν ώθησιν εις θεάρεστον έργον, πληρέστατα δε ανταποκρινόμενον εις τα αισθήματα των συμπολιτών μας. Ο ημέτερος Αρχιεπίσκοπος κατιδών την ευτέλεια του ενταύθα Ναού του Αποστόλου Ανδρέου και ότι αύτη προσέκρουεν εις τα αισθήματα των κατοίκων της πόλεως ταύτης και εις την αξιοπρέπειαν αυτής, ανέλαβεν να συντελέση εις την ανέγερσιν περικαλλούς Ναού εις τον πολιούχον της ημετέρας πόλεως, ίνα πληρωθή διακαής ευχή των συμπολιτών μας και ικανοποιηθώσιν ιερά αυτών αισθήματα''.

     Ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Γ. Σακελλαρίου σημειώνει μεταξύ άλλων στον Νεολόγο των Πατρών της 30/11/1900. ''Παρατηρήσατε το Ναόν του Αγίου Ανδρέου. Είναι το μνημείο των μικρών αισθημάτων. Εκεί όπου εσταυρώθη ο Πρώτος και Αδάμαστος Κήρυξ της αληθείας έπρεπε να υψούται καλλιμάρμαρον και καλλίτεχνον μνημείον. Τα μεγάλα μνημεία είναι το εξαγόμενον ψυχολογικής και αισθηματικής ανάγκης των λαών. Ο Ναός του Αγίου Ανδρέου επιβάλλεται και εκ καθήκοντος και εξ αισθήματος. Διατί η αδιαφορία και η ηθική ανυποταξία ; ''

     Λόγω της πολιτικής αστάθειας και τον ατυχή πόλεμο του 1897, πέρασαν τρία (3) χρόνια παρά τις επίπονες προσπάθειες των υπευθύνων της πόλης (Εκκλησιαστική και Δημοτική Αρχή), έως ότου εκδοθεί ο ειδικός Νόμος ΒΨΟΘ'/23-12-1900   ''Περί ανεγέρσεως και διακοσμήσεως του Νέου Ιερού Ναού, του εν Πάτραις τιμωμένου επ’ ονόματι του Πολιούχου των Πατρών Αγίου Ανδρέου''. Με τον ίδιο Νόμο και με απόφαση του Κοινοβουλίου, ορίστηκε επιτροπή ανεγέρσεως - διακοσμήσεως του Ναού, η οποία θα προεδρευόταν από τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο Πατρών, υφίσταται δε μέχρι και σήμερα.

     Η Επιτροπή το 1902 προκήρυξε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα την εκπόνηση της μελέτης για την ανέγερση του Νέου Ναού, αλλά και τον προϋπολογισμό αυτής, ΧΩΡΙΣ περιορισμούς στο είδος του αρχιτεκτονικού ρυθμού, στοιχείο που καταδεικνύει ότι η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της κοσμοπολίτικης Πάτρας του 1900,  ΔΕΝ διεπόταν από αυστηρές αρχές. Η οικονομική ευμάρεια της πόλης μετά την απελευθέρωση και ιδιαίτερα το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα τη λεγόμενη belle epoque της Πάτρας, είχε επιτρέψει την ανέγερση πλούσιων αρχοντικών και επιβλητικών δημοσίων κτηρίων, όπως ο παλαιός ναός του Αποστόλου Ανδρέου, το παλαιό Νοσοκομείο, το Δημοτικό θέατρο Απόλλων κ.α. 

      Υποβλήθηκαν τριάντα δύο (32) προσφορές και η επιτροπή προέκρινε τις οκτώ (8). Η τελική κρίση έγινε από την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Βερολίνου, στην συνεδρία της στις 25/06/1904 και έκρινε άξια πρώτου βραβείου τη μελέτη του Γάλλου Αρχιτέκτονα Αιμιλίου Ρομπέρ (Emile Robert). Το αποτέλεσμα επικυρώθηκε από την Επιτροπή Ανεγέρσεως. Τον Δεκέμβριο του 1907 διενεργείται πρώτος μειοδοτικός διαγωνισμός για την κατασκευή μέρους της θεμελιώσεως του Ναού, όπου μειοδότης ανεδείχθη ο Προκόπιος Κυράγγελος εις τον οποίον και κατεκυρώθη η εκτέλεση των εργασιών.

     Πριν ακόμη θεμελιωθεί ο Ναός, ξεκίνησαν οι πρώτες αντιδράσεις και υπήρξε σφοδρή κριτική κατά του ευφαντάστου και επιβλητικού αυτού σχεδίου, διότι θεωρήθηκε ότι ΔΕΝ ανταποκρίνεται στην ορθόδοξη βυζαντινή παράδοση. Ο εκπονήσας το σχέδιο Γάλλος μηχανικός όπως ήταν λογικό, είχε επηρεαστεί από την Δυτική παράδοση. 

     Η θεμελίωση του Ναού  υπό του Βασιλέως Γεωργίου Α!  έλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα και προετοιμάστηκε άρτια  από το Δημοτικό Συμβούλιο και την Επιτροπή Ανεγέρσεως.  Ο Δήμαρχος Πατρέων Δημήτριος Βότσης οργάνωσε λαμπρή υποδοχή του Βασιλέως, όπου και δέχθηκε το Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος. 

     Εκείνη την ημέρα όλη η δυτική πλευρά της πόλεως από της οδού Τριών Ναυάρχων μέχρι τα Υψηλά Αλώνια και έως του σταθμού του Αγίου Ανδρέου ήταν ακατοίκητος και είχε καταληφθεί από ανθρώπους πάσης φύσεως, φύλου και τάξεως. Μετά τον αγιασμό και πριν της καταθέσεως του θεμελίου λίθου ο Σεβασμιότατος Επίσκοπος Πατρών Αντώνιος (Παράσχης 1906 - 1944), εκφώνησε συγκινητικό λόγο αγγίζοντας τις καρδιές όλων των παρευρισκομένων. Θεμελιώθηκε ο Νέος Ιερός Ναός την 1ην Ιουνίου 1908 ημέρα Κυριακή και ώρα 6 μ.μ. σε ατμόσφαιρα ιδιαιτέρως εορταστική και συγκινητική. Στην πλάκα ήταν χαραγμένα τα εξής : ''Επί του Βασιλέως Γεωργίου του Α! ετέθη ο θεμέλιος ούτος λίθος του ναού του Πολιούχου ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ επί τω τόπω του μαρτυρίου τη 1η Ιουνίου 1908. Εν Πάτραις επί Επισκόπου Πατρών Αντωνίου και Δημάρχου Πατρέων Δημητρίου Βότση''. 

     Οι οικοδομικές εργασίες άρχισαν αμέσως. Όμως το μεγάλο πρόβλημα στο μεγαλεπήβολο εγχείρημα, παρέμεινε η έλλειψη επαρκών οικονομικών πόρων, η οποία έγινε σοβαρότερη λόγω των συνεχών πολέμων (Βαλκανικοί, Α! Παγκόσμιος πόλεμος, Μικρασιατική καταστροφή) που ενεπλάκη η χώρα μας. Σε συνάρτηση με τα μεγάλα εθνικά ιστορικά γεγονότα της δεκαετίας 1912 -1922, τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια και την αστάθεια του υπεδάφους, οι εργασίες στο Ναό ουσιαστικά σταμάτησαν το 1910.

     Μετά από δεκαέξι (16) έτη η Επιτροπή Ανεγέρσεως στην συνεδρίαση της 04/02/1926 αποφάσισε να συνεχίσει την ανοικοδόμηση. Αναζητούσε τα προηγούμενα τρία (3) έτη εναγωνίως χρήματα. Τελικά με το Νόμο 4148/14-6-1929 επιβλήθηκε πρόσθετο τέλος 10% επί του δημοτικού φόρου που κατεβάλετο για τα εισαγόμενα στην Πάτρα εγχώρια προϊόντα. Ο προαναφερόμενος Νόμος που τροποποιήθηκε με τους Νόμους 5560 και 5712 του έτους 1932, ίσχυσε μέχρι το 1949. Το 1930 η ανέγερση ξεκινάει και πάλι.

     Ο Αρχιτέκτων Αναστάσιος Μεταξάς επιβλέπων Μηχανικός του έργου, υπέβαλε το 1933 νέα τροποποιητική αρχιτεκτονική και στατική μελέτη προκειμένου ο Ναός να είναι ανθεκτικός στους σεισμούς, διότι οι επιστήμονες είχαν επηρεαστεί από το σεισμό της Κορίνθου του 1928. (6,3 ρίχτερ στις 22:14 της 22/4/1928).  Η μελέτη εγκρίθηκε και το ίδιο έτος ξεκίνησε με την τότε καινούργια τεχνολογία του οπλισμένου σκυροδέματος, η νέα θεμελίωση και η ανύψωση του κεντρικού θόλου του Ναού, μέχρι το δακτύλιο της βάσεώς του και των μεταξύ των παραθύρων του κιόνων. 

     Το 1934 ανυψώθηκε ο τρούλλος. Οι εργασίες προχωρούσαν αλλά ο θάνατος του Αναστασίου Μεταξά τον Ιανουάριο του 1937 και η οικονομική κατάσταση δυσκόλεψε και επιβράδυνε σημαντικά τους ρυθμούς ανοικοδόμησης, όπου το 1938 το έργο σταμάτησε. Το κεντρικό τμήμα του Ναού παρέμεινε δίχως εξέλιξη για είκοσι (20) έτη περίπου.  

     Πολλοί διαφωνούσαν με το σχέδιο Ρομπέρ (Robert),  μεταξύ των οποίων οι Λαμπάκης και Ορλάνδος. Διχογνωμούσαν λόγω των αρκετών εξωτικών ρυθμολογικών στοιχείων στο εξωτερικό του Ναού, όπως ο πεπονόσχημος τρούλλος, τα πυραμιδόσχημα κωδωνοστάσια, το σχήμα των παραθύρων, άλλες σχεδιαστικές λεπτομέρειες και στο εσωτερικό η παράλειψη Προθέσεως και Διακονικού, προκάλεσαν μεγάλες καθυστερήσεις στην ανοικοδόμηση του Ναού. 

     Το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων με έγγραφό του τον Ιούλιο του 1937, παρήγγειλε την άμεσο αναστολή των εργασιών ανεγέρσεως του Ναού και την υποβολή όλων των σχεδίων κατασκευής ‘‘για την κατά τας κείμενας διατάξεις θεώρησιν’’. Υπήρξε διένεξη δηλαδή μεταξύ του Υπουργείου και της Επιτροπής Ανεγέρσεως για την εφαρμογή ή ΟΧΙ των σχεδίων Ρομπέρ, που διήρκησε δεκατρία (13) χρόνια μέχρι το 1950. Τελικά υπό το βάρος της αποδοκιμασίας και της αντίδρασης των κατοίκων της πόλης, το Υπουργείο αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να επιτρέψει την συνέχιση των σχεδίων Ρομπέρ με κατάλληλες προσαρμογές, έτσι ώστε να τονιστεί περισσότερο ο βυζαντινός ρυθμός.

     Τα σχέδια του Ρομπέρ (Robert) προσαρμόστηκαν από τον ναοδόμο και αρχιτέκτονα Γεώργιο Νομικό, τροποποιώντας τα κωδωνοστάσια, τα παράθυρα των προπύλων και του Ιερού Βήματος, διατηρώντας παράλληλα το υφιστάμενο τύμπανο του τρούλλου. Η νέα μελέτη εγκρίθηκε από το Υπουργείο Παιδείας. Την άνοιξη του 1952 άρχισαν οι εργασίες και συνεχίστηκαν κανονικά έως το έτος 1955 που σταμάτησαν τότε, λόγω ελλείψεως χρημάτων. Η Επιτροπή πραγματοποίησε τρείς  (3) μεγάλους εράνους για να συνεχιστεί η ανέγερση, άλλα τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν ήταν λίγα. Οριστική λύση στο οικονομικό πρόβλημα δόθηκε με το Νόμο 3485 του 1955 όπου μ' αυτόν επεβλήθη από 1-2-1956 στους καταναλωτές ηλεκτρικού ρεύματος της περιφερείας του Δήμου Πατρέων, μικρή εισφορά. Ο Νόμος όριζε ‘‘ερανική προσφορά επί απάντων τω εν περιφερεία του Δήμου Πατρέων καταναλωτών ηλεκτρικής ενεργείας. Ορίζεται από 1 έως 20 δραχμές (0,12 ευρώ περίπου), ανάλογα με την κατανάλωση της ηλεκτρικής ενέργειας’’, η οποία ενσωματώθηκε με το Νόμο 3757/1957 στους λογαριασμούς του Γλαύκου και μετέπειτα της ΔΕΗ. Έτσι λύθηκε το οικονομικό πρόβλημα και οι εργασίες συνεχίστηκαν κανονικά. Καταργήθηκε η εν λόγω εισφορά, με πρωτοβουλία του νυν Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών κ.κ. Χρυσοστόμου (Σκλήφας 2005 - ). 

     Εγκαίνια του Νέου Ιερού Ναού : Την 2α Ιουνίου 1974 ενθρονίστηκε στο Νέο Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέου ο Νέος Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος (Βαλληνδράς 1974 - 2005). Μία από τις πρώτες ενέργειές του, ήταν η επίσπευση των εγκαινίων του Νέου Ιερού Ναού του Πρωτοκλήτου. Θέλησε να συνδυάσει τα Εγκαίνια του Ιερού Ναού με την 10η επέτειο της επανακομιδής της Τιμίας Κάρας του Αποστόλου Ανδρέα στην Πάτρα. Ο Νέος Ιερός Ναός τελικά θα εγκαινιαζόταν εξήντα έξι (66) χρόνια μετά τη θεμελίωσή του, στις 26 Σεπτεμβρίου 1974 ημέρα Πέμπτη από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σεραφείμ. Οι λατρευτικές εκδηλώσεις άρχισαν τέσσερις (4) ημέρες πριν, με Θεία Λειτουργία και μεταφορά της Τιμίας Κάρας στο μέσο του Ναού. Η εναρκτήριος τελετή των εγκαινίων έγινε από το Μητροπολίτη Πατρών την 25η Σεπτεμβρίου όπου ακολούθησε Εσπερινός. Την επομένην 26η Σεπτεμβρίου αφού είχαν προηγηθεί Όρθρος στον Παλαιό Ιερό Ναό και οι καταβασίες (πρώτα τροπάρια των ωδών του κανόνα), στις 08:15 προεξάχοντος του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ ξεκίνησε η τελετή των Εγκαινίων με λιτάνευση πέριξ του Ναού των Ιερών Λειψάνων του Πρωτοκλήτου. Κατά την τριπλή λιτάνευση τα Ιερά Λείψανα έφεραν εναλλάξ ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, ο εκ Πατρών ορμώμενος Μητροπολίτης Κίτρους Βαρνάβας (Τζωρτάτος) και τέλος ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος, ο οποίος εξεφώνησε τις ευχές και το ''Άρατες πύλας''. Μετά τα εγκαίνια τελέστηκε πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία. 

    Στην τελετή Εγκαινίων εκπροσώπησαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη, τους Πατριάρχες Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων Μητροπολίτες. Παρέστησαν ακόμη είκοσι ένας (21) Μητροπολίτες από τη σύμπασα προσκληθείσα Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Την Κυβέρνηση εκπροσώπησαν δύο (2) Υπουργοί και δύο (2) Υφυπουργοί. Παρέστησαν ακόμη οι Νομάρχης Αχαΐας, Δήμαρχος Πατρέων και άλλοι εκπρόσωποι Αρχών και Συλλόγων. Το επίσημο γεύμα παρετέθη στο ξενοδοχείο ΑΣΤΗΡ. Εκείνη την ημέρα εκπληρώθηκε είπε μεταξύ άλλων ο Μητροπολίτης Νικόδημος ''το όνειρον τριών γεννεών, αίτινες παρακολούθησαν την ανέγερσιν αυτήν και συνέβαλον ενεργώς εις ταύτην, αλλά και πολλών άλλων παλαιοτέρων γενεών, των οποίων διακαής πόθος υπήρξεν η ανέγερσις περικαλλούς ναού του σεπτού Πολιούχου των Πατρών, και περί των οποίων έχει εφαρμογήν ο λόγος του Ευαγγελίου.

     Η επιτυχής προσαρμογή των σχεδίων Ρομπέρ (Robert)  σε βυζαντινά πρότυπα από το Γεώργιο Νομικό, είχαν ως αποτέλεσμα ένα περικαλλή, μεγαλοπρεπή Ναό, αντάξιο του προσκυνήματος του Αγίου Ανδρέου.

4.                  Οικοδόμηση

Στοιχεία της κατασκευής :  

Ο νέος επιβλητικός Ναός του Πρωτοκλήτου δεσπόζει στην Πάτρα. Αποτελεί μια υψηλή δημιουργία, δίχως αποκλεισμό της σύγχρονης αρχιτεκτονικής σκέψης, μακριά από τολμηρές νεωτεριστικές προτάσεις, ή συνήθεις αρχιτεκτονικές σκέψεις της εποχής, όπου συχνά επιβιώνει το σκηνικό του κακότεχνου νεο-βυζαντινισμού. Αυτό δεικνύει τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία της Πάτρας, αντιμετώπισε κτιριακά το στοιχείο της πίστης και καταδεικνύει την αισθητική της για την ανέγερση του ναού που θα αποτελούσε το καύχημά της. 

Το κέλυφος του ναού είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα και η θεμελίωσή του από υψίκορμα τοιχώματα σχάρας πεδιλοδοκών. Εσωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος με βυζαντινής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες και μωσαϊκά, με πολλά ψηφιδωτά και σπουδαία μαρμαροθετήματα. Η εικονογράφηση είναι έργο του ζωγράφου Ιωάννη Καρούσου. Ο μεγάλος ξυλόγλυπτος πολυέλαιος είναι έργο του Θεοφάνη Νομικού.

Στο Διακονικό μέσα σε πολύτιμη λειψανοθήκη εκτίθεται η Τιμία Κάρα του Αγίου Ανδρέα (26/9/1964). Λείψανα του Αποστόλου φυλάσσονται ακόμη στο Ναό, όπως το μικρό δάκτυλο δωρεά του Ρώσου Πρίγκιπα Ανδρέα Μουράβιεφ  (11/1847), το οποίο είχε λάβει από τον Καλλίνικο πρώην Επίσκοπο Μοσχονησίων, καθώς επίσης και τεμάχια του Σταυρού, του μαρτυρίου Του. (19/01/1980) 

     Ο κεντρικός τρούλος του Ναού έχει ύψος 46 μέτρα και πάνω του στηρίζεται ένας πεντάμετρος επίχρυσος σταυρός. Περιστοιχίζεται από 12 μικρότερους, χαμηλότερους τρούλλους - κωδωνοστάσια, που συμβολίζουν συνολικά τον Ιησού Χριστό και τους 12 Αποστόλους. Οι διαστάσεις του είναι 60 μ. (59,80) το μήκος, 52 μ. (51,80) το πλάτος και 46 μ. το ύψος. Ο Επίτροπος του ναού Πολιτικός Μηχανικός κ. Ανδρέας Λαμπρόπουλος όταν τον καταμέτρησε, βρήκε ότι έχει εσωτερικώς ο κυρίως ναός εμβαδόν 1406,55 τ. μ. και 385 τ. μ. ο γυναικωνίτης, ήτοι συνολικώς 1.791,55 τ. μ. Δύναται να χωρέσει σε περίπτωση αθρόας συρροής άνω των 7.000 πιστών, υπολογιζομένων 4 ατόμων ανά τετραγωνικό μέτρο. Αξίζει ν’ αναφερθεί ότι το εμβαδόν του Παλαιού ναού είναι 568,75 τ. μ.  

Ο Νέος Ιερός Ναός του Αγίου Ανδρέου της Πάτρας, ως μνημείο της νεότερης εκκλησιαστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς εντάσσεται στις διαδικασίες του άρθρου 2 ββ του Αρχαιολογικού Νόμου 3028/2002 (Περί προστασίας των Αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτισμικής κληρονομιάς.

5.                  Εικονογράφηση – Αγιογραφία

Το 1978 η Ιερά Μητρόπολις Πατρών συγκρότησε καλλιτεχνική οκταμελή  επιτροπή με Πρόεδρο το Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο για την εικονογράφηση του Νέου Ιερού Ναού Αγίου Ανδρέα.

       Τα Μέλη της Επιτροπής εργάστηκαν σε τέσσερα (4) θέματα ήτοι : 

           α. στη σύνταξη εικονογραφικού προγράμματος, 

           β. την ορθομαρμάρωση, ( επένδυση τοίχων με μαρμάρινες πλάκες)

           γ. την ψηφιδογράφηση και 

           δ. την προκήρυξη δύο (2) Πανελλήνιων καλλιτεχνικών διαγωνισμών για την εικονογράφηση. 

      Οι διαγωνισμοί ήταν άκαρποι, διότι δεν υπήρξε συμμετοχή καλλιτεχνών.

     Για να υλοποιηθούν οι προαναφερόμενες εργασίες της Επιτροπής, χρειάστηκαν επτά (7) έτη περίπου.

Το έργο της αγιογραφήσεως του Ναού ξεκίνησε το έτος 1985 επί αρχιερατείας του Μητροπολίτου Νικοδήμου και ανατέθηκε στον Ιωάννη Καρούσο. Γράφει χαρακτηριστικά ο αγιογράφος. “Αισθάνθηκα δέος αλλά και συνάμα πρόκληση ως εικαστικός για αυτές τις μεγάλες επιφάνειες και το μνημειώδες ύφος της συγκεκριμένης εκκλησίας. Η ευθύνη ήτο τεράστια, για αυτό επί πολλούς μήνες έκανα απειράριθμες μελέτες για την καλύτερη δυνατή λύση’’. 

     Η κεντρική κόγχη : Η Πλατυτέρα Σκέπη της πόλεως των Πατρών στην κεντρική κόγχη λέει ο Καρούσος, άρχισα να την ζωγραφίζω στα τέλη του 1985, αφού προηγουμένως είχα εξαντλήσει το θέμα σε μελέτες. Οτιδήποτε ζωγραφιζόταν παράλληλα κρινόταν από την Καλλιτεχνική Επιτροπή του Ιερού Ναού και τη Καλλιτεχνική Επιτροπή του κεντρικού ΟΔΕΠ (Οργανισμός Διοίκησης Εκκλησιαστικής Περιουσίας).  Έχουμε στην κεντρική κόγχη την Παναγία να είναι Σκέπη της πόλεως των Πατρών και γι' αυτό γράφθηκε η επιγραφή '' ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια αναγράφω σοι η πόλις Σου Θεοτόκε ''  Κάτω από την Πλατυτέρα ζωγραφίστηκε το ''λάβετε φάγετε ........'', αφού προηγουμένως κλείστηκαν εσωτερικώς τρία (3) παράθυρα, για να εξελιχθεί ομαλά η σύνθεση της Θείας Ευχαριστίας.  Στην κάτω ζώνη ζωγραφίστηκαν οι Τρεις Ιεράρχες συλλειτουργούντες. Η συνολική επιφάνεια της κόγχης είναι 220 τ.μ. 

     Η ανατολική κεραία :   Μετά το πέρας της κεντρικής κόγχης αγιογραφήθηκε η  ανατολική κεραία, που είναι πάνω από το Άγιο Βήμα. Ιστορήθηκε ο Άγιος Ανδρέας σε Δόξα, ο χιαστί Σταυρός να πλαισιώνεται από δύο (2) ασώματους Αγγέλους και στη βάση της κεραίας οι δύο (2) Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Στη μεγάλη κεραία που είναι πάνω από το Σολέα (είναι ο χώρος εκείνος στον οποίο τελούνται τα μυστήρια και οι διάφορες τελετές, επίσης ο χώρος σε έναν ναό που βρίσκεται ανάμεσα στον άμβωνα και το τέμπλο ), ιστορήθηκε η Ανάληψη σε τρία (3) τμήματα, δηλαδή στο κέντρο ο Χριστός σε Δόξα που τον κρατούν τέσσερις (4) Άγγελοι, στο βόρειο μέρος της κεραίας η Παναγία με δύο (2) Αγγέλους και τους έξι (6) Αποστόλους, ενώ στη νότια πλευρά οι υπόλοιποι έξι (6) Απόστολοι με Άγγελο στη μέση. Η συνολική επιφάνεια των δύο (2) κεραιών είναι 239 τ.μ.

     Ο τρούλλος και τα σφαιρικά τρίγωνα : Ο τρούλλος μαζί με τα σφαιρικά τρίγωνα ανέρχεται στα 997 τ.μ. Ο καλλιτέχνης μελέτησε ενδελεχώς το θέμα, δοκιμάζοντας πολλές διαφορετικές λύσεις. Τελικά ζωγράφισε τον Παντοκράτορα σε χρυσαφί φόντο (διάμετρος 8,40 μ) μαζί με τη Δόξα. Αμέσως παρακάτω σχεδίασε αρχιτεκτονικό σχήμα ομπρέλας που σχηματίζει Σταυρό και καταλήγει σε κίονες ανάμεσα στους λαμβάδες των παραθύρων έως το δακτύλιο του τρούλλου.  Μ’ αυτόν το τρόπο υπήρχε πλέον καθαρός χώρος για να ιστορηθεί  θεολογικά και εικαστικά ο χορός των Αγγέλων και των Προφητών, όπως ορίζει η παράδοσή μας. Σ' αυτή την τεράστια επιφάνεια της στεφάνης (δακτυλίου) του τρούλλου,  ζωγραφίστηκε η Δημιουργία του κόσμου, δηλαδή το επταήμερο της Δημιουργίας, για πρώτη φορά σε κεντρικό τρούλλο. !!!  Άρχισε να ζωγραφίζεται το 1989 και τελείωσε το 1992.  

     Τα σφαιρικά τρίγωνα :  Στα τέσσερα (4) σφαιρικά τρίγωνα (83 τ. μ.  το καθένα) εικονίστηκαν οι τέσσερις (4) μεγάλες εορτές του Δωδεκαόρτου ήτοι η Γέννηση, η Μεταμόρφωση, η Σταύρωση και η Ανάσταση, οι οποίες ενώθηκαν με μεγάλες διακοσμητικές ροζέτες, έτσι ώστε να είναι ενοποιημένη όλη η επιφάνεια των σφαιρικών τριγώνων.   

     Η νότια κεραία :    Στη νότια κεραία ιστορήθηκε η Υπαπαντή και η Βάπτιση, όπως ορίζει το εικονογραφικό πρόγραμμα.  Στο κέντρο ανάμεσα από τις συνθέσεις ζωγραφίστηκε σε κύκλο μεγάλο, ο ''Παλαιός των ημερών'' με Δόξα. Νοτιότερα δίπλα στα παράθυρα ζωγραφίστηκε η ''Ρίζα του Ιεσσαί'' και στο εσωρράχιο προς τον τρούλλο, έξι (6) στηθάρια με Αποστόλους εκ των εβδομήκοντα. Η συνολική επιφάνεια της κεραίας είναι 3,15 τ.μ.

     Η βόρεια κεραία : Στη βόρεια κεραία ιστορήθηκε η Αποκαθήλωση και ο Επιτάφιος θρήνος. Ενώνονται με μεγάλο κύκλο και το Χριστό εν ''ετέρα μορφή'' μαζί με τη Δόξα. Βορειότερα δίπλα στο τύμπανο ιστορήθηκε η Παναγία με τους ''άνωθεν Προφήτες'' σε στηθάρια με πλοκάμους και στο εσωρράχιο προς τον τρούλλο έξι (6) στηθάρια από τους εβδομήκοντα Αποστόλους. Το τμήμα κάτω από τη βόρεια κεραία ΔΕΝ έχει αγιογραφηθεί. Με την ευλογία του Σεβασμιωτάτου και τη συμβολή ΟΛΩΝ μας, εύχομαι και ελπίζω πολύ σύντομα να αγιογραφηθεί και να ολοκληρωθεί η αγιογράφηση. Το εμβαδόν της κεραίας είναι 315 τ.μ. 

     Η δυτική κεραία : Ο Καρούσος στη δυτική κεραία ζωγράφισε την έγερση του Λαζάρου και τη Βαϊοφόρο συνδέοντάς τες με μεγάλο κύκλο μετά Δόξας και μέσα ιστορείται ''ο Μεγάλης Βουλής Άγγελος''. Δυτικότερα και δίπλα στο τύμπανο ζωγράφισε τη σύνθεση ''Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα'' δηλαδή το Χριστό με τους δώδεκα (12) Αποστόλους σε στηθάρια με πλοκάμους από κληματαριά. Στο εσωρράχιο δίπλα στον τρούλλο ζωγράφισε έξι (6) στηθάρια από τους εβδομήκοντα Αποστόλους. 

6.                  Ψηφιδωτός Διάκοσμος :

         Ο Ψηφιδωτός Διάκοσμος έγινε από την Κάτια Κολέφα που σπούδασε  ζωγραφική, διακοσμητική, σκηνογραφία και ειδικεύθηκε στο ψηφιδωτό.  Από το 1997 εργάστηκε στον Νέο Ιερό Ναό Αγίου Ανδρέα Πατρών, έχοντας αναλάβει την ψηφιδογράφηση στα μέτωπα και το εσωτερικό των τοξοστοιχιών δεξιά και αριστερά του Ιερού, στο κεντρικό τμήμα, στο νότιο κλίτος και στις πλευρές μεταξύ των κιόνων του ναού. Το έργο καλύπτει συνολικά 255 τ.μ.

Για τους Βυζαντινούς γράφει η καλλιτέχνης το φως ταυτιζόταν με το Θεό. ''Εγώ ειμί το Φως'' διακηρύσσει ο Χριστός. Το ενιαίο χρυσό φόντο ενώνει πρόσωπα και θέματα, η χρυσή λάμψη του, θυμίζει το φως του ήλιου και επειδή ο Θεός είναι φως, το χρυσό είναι το πιο κατάλληλο μέσο να Τον συμβολίσει. Γλυκές και απαλές οι μελωδίες από τον πρωιμιακό ψαλμό του Δαυίδ. '' Ευλόγη η ψυχή μου τον Κύριον .......'', ''Φως ιλαρόν''. Η ανάμνηση αυτή της ώρας θα μετουσιαστεί αργότερα σε ψηφιδωτές εικόνες στο Νέο Ιερό Ναό Αγίου Ανδρέου Πατρών. Ο χώρος που θα δεχόταν το εντοίχιο ψηφιδωτό ήταν περίπου 140 τ.μ.  

        Επιλέχθηκε ο έμμεσος τρόπος ψηφοθέτησης,  διότι ήταν αδύνατον να υπάρχουν μόνιμες σκαλωσιές στην εκκλησία επί έξι (6) χρόνια συνεχώς,  χρονικό διάστημα που είχε συμφωνηθεί για την παράδοση όλου του έργου.

       Η ψηφοθέτηση αποπερατώθηκε το Νοέμβριο του 2000.

        Οι ψηφιδωτές συνθέσεις από τη ζωή και το μαρτύριο του Αγίου Ανδρέου στο δεξιό κλίτος του Ναού που οδηγεί στην Τιμία Κάρα, δημιουργήθηκαν από το 2003 έως το 2006. Η κάθε σύνθεση (επτά τον αριθμό) αντιστοιχεί σε 13,5 τ.μ. Το αποτέλεσμα με την ολοκλήρωση του έργου, δικαίωσε τις προσδοκίες όλων.

7.                  Χρονικό ανακομιδής Αγίας Κάρας Αγίου Ανδρέα

 Η ανακομιδή της Τίμιας Κάρας του Πρωτοκλήτου έγινε στις 26 Σεπτεμβρίου 1964. Σπουδαίο ρόλο διαδραμάτισε ο τότε Δήμαρχος Πατρέων Νικόλαος Βέτσος που με επιστολές του προς τους Πάπα Ιωάννη ΚΓ! και Πάπα  Παύλο ΣΤ! καθώς και τον Καρδινάλιο Αυγουστίνο Μπέα εκφράζοντας  ''ιερώτατον και παλλαϊκόν αίτημα του χριστωνύμου των Πατρέων πλήθους, την ανακομιδή της Τίμιας Κάρας’’. Σημειώνεται ότι την επιμέλεια, σύνταξη και διεκπεραίωση της αλληλογραφίας ο Δήμαρχος ανέθεσε στο Δικηγόρο Πατρών Ηλία Μπογδανόπουλο. 

      Στις 25 Σεπτεμβρίου 1964 έφθασε στη Ρώμη η Ορθόδοξη αντιπροσωπεία της Ιεράς Μητροπόλεως Πατρών υπό τον Πρωτοσύγγελο Ιερόθεο Τσαντίλη, όπως συνοδεύσει την Τιμία Κάρα του Πρωτοκλήτου στην πόλη του μαρτυρίου Του. Μεταφέρθηκε με ειδικά ναυλωμένο ελληνικό στρατιωτικό αεροπλάνο στον Άραξο. Αντιπροσωπεία του Βατικανού υπό τον Καρδινάλιο Μπέα, παρέδωσε την Τιμία Κάρα στον Μητροπολίτη Πατρών, Κωνσταντίνο (Πλατής), στις 26 Σεπτεμβρίου 1964, στην πλατεία Τριών Συμμάχων ιερουργούντων είκοσι ενός (21) Μητροπολιτών. Συμμετείχαν στη τελετή υποδοχής του λειψάνου, ο Ιερός Κλήρος, η πριγκίπισσα Ειρήνη ως εκπρόσωπος του Βασιλέως, ο Πρωθυπουργός (Γεώργιος Παπανδρέου), ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης (Παναγιώτης Κανελλόπουλος), ο Πρόεδρος της Βουλής (Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας), ο Νομάρχης Αχαΐας (Γεώργιος Τσιτσάρας), ο Δήμαρχος Πατρέων (Θεόδωρος Αννινος), άλλοι πολλοί επίσημοι καθώς επίσης και πλήθος πιστών. Μετά από λιτάνευση στους δρόμους της πόλης, το λείψανο τοποθετήθηκε σε ειδική ασημένια μήτρα στο εσωτερικό του Νέου ναού. Το υμνογραφικό έργο της επανακομιδής της Τιμίας Κάρας του Πολιούχου των Πατρέων από τη Ρώμη, («Ιερά Ακολουθία Εσπερινού, Όρθρου και Χαιρετισμών εις της Ανακομιδήν της Τιμίας Κάρας του Αποστόλου Ανδρέου») ήταν του Ηλία Μπογδανόπουλου, Άρχοντος Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.  

8.                  Επαναφορά του Σταυρού του Μαρτυρίου

Ο Σταυρός του Αποστόλου Ανδρέου φυλασσόταν στην Πάτρα, ως πολύτιμο και ιερό κειμήλιο από την ημέρα της σταυρώσεώς Του. Τα χρόνια της Φραγκοκρατίας από την Αχαΐα τοποθετήθηκε στη Μονή Weaume (Βουεμέ) πλησίον της Μασσαλίας και μετηνέχθη στη Μονή του Αγίου Βίκτωρος της Μασσαλίας λίγο πριν το 1250. Κατά την Γαλλική Επανάσταση (1789) ερίφθη εις την πυράν από τους επαναστάτες για να καεί. Διεσώθηκαν όμως μεγάλα τμήματα αυτού από διακινδυεύσαντα ρωμαιοκαθολικό ιερέα, ο οποίος τα ανέσυρε από την πυράν. Η επανακομιδή του Σταυρού όπου μαρτύρησε ο Πρωτόκλητος, έγινε στην Πάτρα στις 19 Ιανουαρίου του 1980, μέσα σε κλίμα ιεράς συγκίνησης και θρησκευτικής κατάνυξης 

9.                   Ιστορικό επισκέψεων Εκκλησιαστικών Προσωπικοτήτων

             Οι επισκέψεις σε Ιερά Προσκυνήματα είναι ιερό έθος των πιστών, το οποίο η Εκκλησία και η Εκκλησιαστική Γραμματεία υποστηρίζει. Ονομάζονται  αποδημίες ή ιεραποδημίες και εκφράζουν την ευλάβειά τους προς τα Ιερά Σεβάσματα της πίστεώς μας (ιεροί τόποι ιερά λείψανα, θαυματουργές εικόνες κ.λ.π.) ενισχύουν αυτήν και αντλούν δύναμη. Τα Ιερά αυτά Σεβάσματα θεωρούνται μέσα, απ’ όπου διοχετεύεται η χάρη και η ευλογία του Θεού στον άνθρωπο και σε όλη τη κτίση. Συναντώνται ΟΧΙ ΜΟΝΟ στον απλό λαό, αλλά και στους Ποιμένες της Εκκλησίας μας, διότι όλοι υπόκεινται στις ίδιες ακριβώς ανάγκες. 

  Στα πλαίσια αυτών των ιεραποδημιών πολλοί Ιεράρχες έχουν επισκεφθεί το Νέο Ιερό Ναό του Πρωτοκλήτου Αγίου Ανδρέου Πατρών  και αναφέρονται ορισμένες από αυτές όπως :  

         α.  Πλήθος Ιεραρχών παρευρέθηκαν στα Εγκαίνια του Νέου Ιερού Ναού και στις ετήσιες πανηγύρεις του Πρωτοκλήτου.  

         β. Ο Παναγιότατος Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και  Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριος κ. Βαρθολομαίος (21/10/2000)

         γ. Έξι (6) φορές ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρός Χριστόδουλος πρώτη φορά στις 20/3/1999 και τελευταία στις 29/11/2006. 

         δ. Ο Μακαριότατος  Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και Αλβανίας Κύριος κ.  Αναστάσιος (28 και 29/11/2002) και πολλοί άλλοι. 

         ε. Ο Μακαριότατος  Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Κύριος κ.  Ιερώνυμος (29/11/2013) και πολλοί άλλοι. 

10.             Επίλογος

     Με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών κ. κ. Χρυσοστόμου ιδρύθηκε στην Πάτρα τον Φεβρουάριο του 2020, Σύλλογος με την επωνυμία “Αδελφότης Άγιος Απόστολος Ανδρέας Πατρών” έχοντας αποκλειστικό σκοπό την προβολή της Ορθοδόξου Πνευματικής Κληρονομιάς της πόλεως του Πρωτοκλήτου. Ειδικότερα ασχολείται με την διαφύλαξη, διατήρηση, ανάδειξη και προβολή της Ορθοδόξου πνευματικής κληρονομιάς, την προβολή και παγκόσμια ανάδειξη των Ιερών Ναών Παλαιού και Νέου του Αποστόλου Ανδρέου μετά των Ιερών θησαυρισμάτων, εις τρόπον ώστε η Πάτρα να καταστεί κέντρο παγκοσμίου θρησκευτικού προορισμού. Κατόπιν αρχαιρεσιών Πρόεδρος του Συλλόγου είναι ο  Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πατρών  κ.κ. Χρυσόστομος, Αντιπρόεδρος ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Κερνίτσης κ. Χρύσανθος και μέλη μεταξύ άλλων οι Κύριοι Ανδρέας Καράβολας, πρώην Δήμαρχος και Χρήστος Μούλιας, Δικηγόρος, Συγγραφέας και Ερευνητής, τακτικό μέλος της εταιρείας Λογοτεχνών Δυτικής Ελλάδος. 

Η Πάτρα σεμνύνεται ότι εις αυτήν επεφυλάχθη μεγίστη δωρεά, μοναδική τιμή, ευλογία αλλά και ευθύνη να «κέκτηται ποιμένα και πολιούχον θείον» ένα εκ των δώδεκα μαθητών του Χριστού και να μαρτυρήσει στο έδαφός της ο ένδοξος και πανεύφημος Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος.     

Οραματίστηκε <<καλίτεχνον και καλλιμάρμαρον>> μνημείο στον τόπο της Σταύρωσης του Αγίου Ανδρέου ως σύμβολο αιώνιο και θρίαμβο του Θείου Λόγου. Ο μνημειακός ναός του Αγίου Ανδρέου, συγκεντρώνει όλη τη δύναμη της παρελθούσης γενιάς, η οποία κάθε φορά μεταδίδεται στην αμέσως νεώτερη προς ανάκτηση ηθικών δυνάμεων με πολίτευμα και ελπίδα το Χριστό. Η ευαισθητοποιημένη σημερινή κοινωνία της Πάτρας έχει υποχρέωση έναντι των άοκνων προσπαθειών και των οικονομικών θυσιών των προηγούμενων γενεών, να φροντίσει ώστε να παραδοθεί στις επερχόμενες δίχως φθορές και αλλοιώσεις, όπως αρμόζει σε ένα νεώτερο μνημείο εκκλησιαστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.

Ο πάνσεπτος Ιερός Ναός του Αγίου Ανδρέου έκλεισε εντός αυτού τους πόθους, τις ελπίδες, τις βαθιές πνευματικές αναζητήσεις, τις χαρές και τις λύπες του Πατραϊκού λαού. Γνώρισε, γνωρίζει και θα γνωρίσει ημέρες δόξας και λαμπρότητας. Φιλοξένησε Υψηλές Εκκλησιαστικές Πολιτικές και άλλες προσωπικότητες. Αποτελεί σημείο αναφοράς σύμπαντος του Πατραϊκού λαού, ένα μνημείο πίστεως και ένας φόρος ελπίδας και ζωής.

      Συναποτελεί ένα μοναδικό στολίδι για την πόλη μας, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιδιοσυγκρασίας κάθε Πατρινού, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον όλων μας.     

      Ας αποτελέσει λοιπόν το κείμενο αυτό, μία ευκαιρία να έρθουμε και πάλι κοντά με αυτό το τμήμα της πόλης μας, είτε ωθούμενοι από πίστη, είτε απλώς από ιστορικό ενδιαφέρον...

 ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ

Ως των Αποστόλων Πρωτόκλητος

και του κορυφαίου αυτάδελφος

τον Δεσπότην των όλων, Ανδρέα,

ικέτευε, ειρήνην, τη οικουμένη δωρήσασθαι

και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος.

 

Χαίρε Πατρέων θησαυρέ,

Χαίρε της Αχαίας κλέος,

Χαίρε πάσης Ελλάδος το καύχημα,

Χαίρε Ανδρέα Πρωτόκλητε.

ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΠΑΤΡΙΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΏΝ (Στη μνήμη των μαχητών της Αλβανίας )

 

ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΠΑΤΡΙΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΏΝ

                                       (Στη μνήμη των μαχητών της Αλβανίας )

 

                                         Λεωνίδα Γ. Μαργαρίτη  Επιτ.Δικηγόρου

                                        Προέδρου Εταιρείας Λογοτεχνών Ν.Δ.Ελλάδος

 

           Κάθε χρόνο αυτές τις μέρες  στο παρελθόν,με πρωτοβουλία του αείμνηστου ιστορικού  των Πατρών  Κώστα Τριανταφύλλου , σε ειδική εκδήλωση  στη  Διακίδειο  Σχολή Λαού , γιόρταζε η πόλη μας , την εποποιία των πατρινών πολεμιστών του 1940.

Η εποποιία αυτή γράφτηκε στη μάχη του υψώματος 613 έξω από τη Χιμάρα κι ανέδειξε νικητές και τροπαιούχους τους μαχητές της πρώτης γραμμής του πυρός, τους  συμπολίτες μας του 12ου Συντάγματος Πεζικού.

Ο θάνατος  του Κώστα Τριανταφύλλου, αποτέλεσε και την ημερομηνία  λήξης  αυτού του θεσμού,  αφού όσοι πολεμιστές εκείνης της ιστορικής μάχης   απέμειναν    περιορίζονται  πλέον στις αναμνήσεις τους , τις οποίες  διηγούνται, στα παιδιά  και τα εγγόνια τους πράγμα που  έκανε και ο δικός μου πατέρας όσο ζούσε.

 Με συγκίνηση ενθυμούμε πως  στις 17   Δεκέμβρη του έτους 1997,  μια από αυτές τις γιορτές  συμμετείχε  κι  ο πατέρας μου   , πολεμιστής   κι ο ίδιος στο 12ο Σ. Π. με ομιλητή- αφηγητή της βραδιάς  τον  αείμνηστο  επίσης συμπολίτη  μας    Δικηγόρο  Βασίλη Τσούκαλη.

Από τους τελευταίους  που είχαν απομείνει μαχητές  εκείνης της  εποποιίας  από όσο γνωρίζω  ήταν   μόνο  ο πολυγραφότατος και υπερήλικας (98 ετών)  συμπολίτης μας Δημήτρης Μπογδανόπουλος ο οποίος απεβίωσε τον περασμένο χρόνο . ΄Ίσως να υπάρχουν κι άλλοι που αγνοώ.

Η ημερομηνία 15-17 Δεκεμβρίου ανακαλεί στη μνήμη αυτών που την έζησαν αλλά και σε εμάς που μας  διηγήθηκαν εκείνη   την επική μάχη που έδωσε  το 12ο Σύνταγμα Πεζικού της ΙΙΙης μεραρχίας Πατρών  για την κατάληψη του  υψώματος 613.

 Σε εκείνη τη μάχη εγράφησαν σελίδες άφθαστης δόξας και εθνικού  μεγαλείου .

 Σ’ αυτό το ύψωμα το άλικο αίμα των παλικαριών του 12ου Συντάγματος κύλησε σα χείμαρρος στις αφιλόξενες κορφές και στις χαράδρες  της Βορείου Ηπείρου.

Οι μονάδες του 12ου Σ.Π. στην προέλασή τους συνάντησαν την μεγάλη αντίσταση των Ιταλών του Μουσολίνι  στο ύψωμα 613 στους πρόποδες του οποίου βρίσκεται το χωριό Μπόρσι.

 

 Η τοποθεσία αυτή ήταν ένα απότομο και βραχώδες αντέρεισμα που δεσπόζει της  περιοχής και φράσσει την είσοδο  προς τη Χιμάρα και στα χωριά  της: Κηπαρό, Κούδεσι, Πήλιουρη, Σπήλιο, Βουνό και Δρυμάδες.

          Στους πρόποδες του υψώματος  613 περνούσε  η αμαξιτή οδός Άγιοι Σαράντα-Αυλώνα και κάτω απ’ αυτή ήταν   το χωριό Μπόρσι με ατέλειωτα μέχρι τη θάλασσα  δένδρα από ελιές  , λεμονιές και πορτοκαλιές .

Το ύψωμα είχε με κάθε σχολαστικότητα οχυρωθεί από τις Ιταλικές δυνάμεις.

Οι Ιταλοί  διέθεταν άφθονο πολεμικό υλικό , πολλά μηχανήματα και μεταφορικά μέσα.

Είχαν κατασκευάσει οχυρωματικά έργα σ’ όλο το ύψωμα και σε μεγάλο βάθος, αλλεπάλληλες σειρές οχυρωματικών έργων, υπογείων διαβάσεων, με σειρά πολυβολείων και συρματοπλεγμάτων.

Είχαν ανασκάψει το βραχώδες έδαφος και είχαν κατασκευάσει ορύγματα και σε κάθε όρυγμα υπήρχαν φωλιές πολυβόλων.

 Στην κορυφή είχαν εγκαταστήσει ένα ισχυρό προβολέα προκειμένου μ’ αυτόν να ανιχνεύουν την νύχτα τις κινήσεις των  στρατευμάτων μας.

Η οχύρωση του υψώματος  αποδεικνύει και πόσο  δύσκολο εγχείρημα ήταν η  κατάληψή του από τις δυνάμεις του 12ου Συντάγματος Πεζικού.

 Η αναγνώριση του εδάφους της περιοχής  έγινε από τον Διοικητή του αείμνηστο Αντισυνταγματάρχη  Μανωλόπουλο στον οποίο είχε ανατεθεί η εκπόρθηση του οχυρού.

Την 5η πρωινή της 15ης Δεκεμβρίου 1940 ξεκίνησαν οι πυροβολαρχίες μας  από το Πικέρασι και κατέλαβαν  κατάλληλες θέσεις ενώ το πεζικό μας  ήδη είχε παραταχθεί σε θέση μάχης .

Οι μάχες κράτησαν τρεις μέρες ,υπήρξαν σκληρές  και άφησαν πολλούς νεκρούς και τραυματίες  εκατέρωθεν

Στην  μάχη αυτή  σύμφωνα με όσα μου είχε διηγηθεί ο αείμνηστος πατέρας  μου  έχασαν τη ζωή τους ,ο Ταγματάρχης Νικόλαος Καραλής και οι επικεφαλής των λόχων τους Λοχαγοί Α. Παπαντωνίου και Α. Αλεξόπουλος.

             Στη μάχη έπεσαν συνολικά  τέσσαρες αξιωματικοί και σαράντα εννέα οπλίτες,  ενώ τραυματίσθηκαν σοβαρά  13  αξιωματικοί και 301 οπλίτες  .

Το ύψωμα καταλήφθηκε  από τους Πατρινούς μαχητές στις 17 Δεκεμβρίου 1940 μετά από σκληρές μάχες, επιθέσεις και αντεπιθέσεις.

Ήταν  τόσο μεγάλη η χαρά και η  ικανοποίηση των στρατιωτών μας  για την κατάληψη του τόσης μεγάλης νευραλγικής σημασίας  υψώματος  613 που μετά την επιτυχή έκβαση της μάχης πάνω στην κορυφή του στήθηκε χορός από τους νικητές

Μάλιστα  όπως μας διηγήθηκε ο  αείμνηστος  Βασίλης Τσούκαλης όταν    κι ο ίδιος  έφτασε στην κορυφή  του ,   πήρε μια πέτρα και  μ’ αυτήν  έσπασε τον προβολέα που είχαν  εγκαταστήσει  εκεί οι Ιταλοί , θέλοντας  μ’ αυτό τον τρόπο να εκδικηθεί το άψυχο εκείνο αντικείμενο που  υπήρξε  το μέσο που διευκόλυνε  να  χαθούν πολλές ζωές     μαχητών  μας.

          Στον   κατάλογο  πεσόντων  της  μάχης του υψώματος 613 που κατάρτισε  ο  αείμνηστος ιστορικός  Κώστας Τριανταφύλλου  που  είναι  ο μοναδικός  και ελλιπής   περιλαμβάνονται οι  παρακάτω:

Λοχίες:

  Μοσχοβάκης Κων/νος του Ανδρέα, Αργυρόπουλος Κων/νος του Αθανασίου, Γεωργόπουλος Μιχαήλ του Κων/νου  Ντάρλας Σωτήριος του Κυριάκου  από την Πάτρα , Γκρέκας Κων/νος του Βασιλείου  από τη  Βλασία.

Δεκανέας:

 Σπηλιωτόπουλος Ανδρέας του Σταύρου από την Πάτρα.

Στρατιώτες:

Σιμιτζής Ιωάννης του Μιχαήλ Παναγιώτογλου Κων/νος του Στέλιου   από την Πάτρα, Γραγόπουλος Σωτήριος του Σπυρίδωνος από το  Μαζαράκι, , Ζάγκλας  Ανδρέας του Ηλία,,  Τομαράς Ηλίας του Δημητρίου , Μοσχόπουλος Παναγιώτης του Ανδρέα από τον Κάλανο, Πέττας Σωτήριος του Παναγιώτη από το Σούλι , Αραπάκης Δημήτριος του Κων/νου από Βερναδέϊκα Ρούβαλης Νικόλαος από το Βερίνο, και Aδάσης Ηλίας  και Καραβιώτης Ανδρέας του Ιωάννη από τη Βούντενη.

Ας είναι ελαφρό το χώμα που σκεπάζει τις σορούς   τους .

Ας  είναι   η αναφορά μας ,  ένα ευλαβικό μνημόσυνο στην μνήμη των παλικαριών   που παραδόθηκαν  στον αιώνιο ύπνο με την υπόκρουση των πολυβόλων και των όλμων για το μεγαλείο της πατρίδας και του  ΄Έθνους μας.