Τα χρόνια του Μνημονίου
σε 12 στάσεις και 30 παροιμίες
Οι μύθοι του Αισώπου μας έμαθαν επίσης πολλά. Οπως για την χελώνα που τερματίζει πριν από το λαγό Και φυσικά δεν πείσθηκαν από αυτές, ώστε να τις ενσωματώσουν στην πολιτική πρακτική τους, παρ' όλο που κατά περίπτωση τις έχουν χρησιμοποιήσει στο λόγο τους. Αυτό το τελευταίο, που είχε ερευνήσει και καταγράψει ο καθηγητής Μ. Αλ. Αλεξιάδης (2011), με αποτρέπει από το να πω ότι δεν τις έχουν καν ακούσει. Αν είχαν πεισθεί, όμως, αν είχαν εφαρμόσει τις συστάσεις και τα διδάγματα των παροιμιών, τα πράγματα θα ήταν καλύτερα για όλους. Αυτοί θα εξασφάλιζαν λιγότερο επικριτικά σχόλια από την Ιστορία και εμείς θα εξασφαλίζαμε μια καλύτερη ζωή. Ας θυμηθούμε μαζί κάποιες από τις παροιμίες που θα έπρεπε να έχουν πραγματώσει, αν άκουγαν τα μηνύματά τους.
1 Δανεισμός. Καταγράφω τη μόνη και διαχρονική αλήθεια, είτε δανείζει διεθνής οργανισμός είτε εγχώρια τράπεζα είτε ιδιώτης:
Εδανειζόμουν κι έτρωγα κι έλεγα ο Θιός μ' ευχήθη/ μα ήρθε καιρός και επλήρωνα κι είπα ο Θιός μ' οργίσθη.
Κι ακόμα ο κόσμος γνωρίζει και δηλώνει:
Το ξένο ψωμί είν' όλο λύσσα
Που σε ταΐζει, σ' ορίζει.
2 Η επιστροφή των δανεικών όπως μάθαμε «στο πετσί μας» γίνεται με την υψηλή φορολογία που εισπράττουν σταθερά από συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, που αποκαλούνται στον Τύπο και στα ΜΜΕ «τα συνήθη υποζύγια». Ισως για να συνδεθεί η διαπίστωση με την παροιμία:
Ο κοντριασμένος (=πληγιασμένος) γάιδαρος σαν ακούσει των κοράκων τη φωνή λέει: Για τη ράχη μου είναι.
3 Η είσπραξη από τον κόσμο γίνεται με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο, που, όπως είδαμε, κατά κανόνα εξουθενώνει το φορολογούμενο. Αγνοούν τις συστάσεις που λένε:
Άρμεγε γάλα και μη βγάζεις αίμα.
Φτάνει σου το μαλλί και άφησε το δέρμα.
Μη γδέρνεις αν θέλεις να κουρεύεις.
Δυστυχώς, όμως, φαίνεται πως δεν έμαθαν ή δεν θυμούνται ούτε τους μύθους του Αισώπου ούτε τις δημώδεις εκδοχές τους. Αλλιώς θα είχαν στο νου τους την ιστορία με την κότα, που γένναγε τα χρυσά αβγά - πριν βεβαίως τη σφάξουν.
4 Το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας, διαρκής επιδίωξη των Ελλήνων επί πολλές γενεές, όχι μόνο βρίσκεται σε αμφισβήτηση για πολλούς, αλλά κινδυνεύει και να πέσει στο κεφάλι μας, όπως συνέβη στον αρχαίο βασιλιά της Ηπείρου, τον Πύρρο. Έτσι θα πρέπει να αναθεωρηθεί η παροιμία που υποστηρίζει ότι:
Τέσσερα κεραμίδια να 'χεις δικά σου, είσαι αφέντης.
Ίσως ακόμα και να αντικατασταθεί από την κεφαλονίτικη, που προκρίνει:
Όχι χτήμα να 'χω/ για να μη πληρώνω σ' άρχο (=άρχοντα).
5 Για την εργασία η χριστιανική ηθική υποστηρίζει: «Ο μη εργαζόμενος, μηδέ εσθιέτω», αλλά εννοεί αυτόν που αποφεύγει τη δουλειά, όχι αυτόν που δεν έχει δουλειά. Ο λαός μας λέει:
Βρες δουλειά να βρεις βασίλειο,
αλλά τώρα το... βασίλειο δεν σε παίρνει ούτε ως... υπήκοο, ίσως μόνο ως δούλο. Γι' αυτό και όταν υπάρχουν θέσεις εργασίας δίνονται με αυξημένο ωράριο, με μειωμένες αποδοχές, είναι ανασφάλιστες και βραχείας διάρκειας. Κατά το λεγόμενο...
Ας δουλεύει η μούλα μας κι ας βογγάει.
Αλλά ακόμα και τέτοιες θέσεις διεκδικούνται από πολλούς, καθώς...
Η πείνα είναι βαρύτερη από το τσαπί.
6 Μια και ήδη αναφέρθηκε η πείνα, γνωρίζουμε πια πως πολλοί συνάνθρωποί μας την αντιμετωπίζουν, ακόμη και μικρά παιδιά. Οι δάσκαλοι με ευαισθησία και ευθύνη μάς έχουν κρατήσει ενήμερους. Και όσο κι αν η πείνα δεν είναι ντροπή, κανείς δεν θέλει να...
Βρομάνε τα χνότα του από την πείνα.
Είναι λοιπόν η πείνα μία από τις πιο θλιβερές συνέπειες της κρίσης. Η ελληνική παροιμιολογία καταγράφει την πείνα - ακόμη και την έλλειψη ψωμιού:
Όπου πεινάει στον ύπνο του καρβέλια ονειρεύεται.
Ο χορτάτος λέει ψωμί κι ο νηστικός ψωμάκι.
Το ψωμί τα δάκρυα στένει, το ψωμί τα σταματαίνει.
Σαν πεινάς και δεν νυστάζεις, όσο θέλεις κουκουλώσου.
Έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορέσεις να κλείσεις μάτι...
7 Ιδίως αν είσαι άστεγος και κοιμάσαι στο δρόμο, όπως συμβαίνει με πολλές εκατοντάδες συμπολίτες μας. Αυτός που...
Έκαψε το καλύβι του να μη τον τρώνε οι ψύλλοι
δεν έχει πια τίποτα να φοβηθεί και τίποτα να χάσει. Πολύ περισσότερο αν δεν το έκαψε αυτός, κι ούτε... είχε ψύλλους, αλλά του «έτυχε» ως μία «παράπλευρη απώλεια» της κρίσης.
8 Λέγανε παλιά πως... Στον καταραμένο τόπο, Μάη μήνα βρέχει.
Τώρα όμως που τα μετεωρολογικά φαινόμενα υπακούουν όχι πια στις γνωστές αλλά σε νέες, χαοτικές αρχές, βρέχει και τον Ιούνιο. Ομως αυτό είναι το λιγότερο, άλλα είναι που ενοχλούν και μάλιστα πολύ περισσότερο. Ετσι ταιριάζουν περισσότερο οι δύο επόμενες παροιμίες:
Στον καταραμένο τόπο,/ οι μαϊμούδες προεστοί.
Στων αμαρτωλών τη χώρα / άδικος κριτής καθίζει.
Αλίμονο! Τα σημάδια πλήθυναν πολύ για να μην τα βλέπουμε ή να κάνουμε πως δεν τα βλέπουμε.
9 Ζούμε σε χρόνια παρακμιακά, με ξεφτισμένα ή ξεχασμένα ιδανικά. Δεν είναι κλειστά μόνο τα μαγαζιά στους δρόμους, είναι κλειστές και οι καρδιές μας. Στεγνώσαμε από ελπίδες, προοπτικές και ιδανικά:
Επεσαν τ' άστρα και τα τρώνε τα γουρούνια.
10 Ζούμε σε χρόνια παρακμιακά. Και η παραπλανητική εικόνα από τη Μύκονο παίζει στα κανάλια με τους θαμώνες ημίγυμνους και εκτός ελέγχου, μαυρισμένους στα σολάρια, να καταβρέχονται μεταξύ τους με γαλλική σαμπάνια:
Αρχοντιά και τράγια ψώρα.
Τι του λείπει του ψωριάρη; Σκούφια και μαργαριτάρι.
Ολα τα 'χει η Μαριορή, ο φερετζές της λείπει.
Μόνο που σ' αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για Μαριορή, αλλά για Marie ή Mary - τουλάχιστον. Και δηλώσεις στα μικρόφωνα και στις κάμερες για συνέχιση με τον τρόπο τους, με πλήρη αδιαφορία για άστεγους, άνεργους, απολυμένους, φτωχοποιημένους:
Κάθεται η τσιμπλού στη στράτα και γελά τη μαυρομάτα.
Εκατσε η πομπή στις στράτες και περγέλα τους διαβάτες.
Αυτή η ασήμαντη μειονότητα προβάλλει προς τους τρίτους μια εικόνα που δεν έχει καμιά σχέση με το βασανισμένο τόπο και τους ανθρώπους του, που αγωνιούν και αγωνίζονται για την επιβίωση.
11 Ζούμε, βεβαίως, στην παρακμή. Οι προοπτικές, ακόμη και σε μια βίαιη αφύπνιση, θα απαιτήσουν καιρούς -«χρόνια και ζαμάνια»- για να αποκαταστήσουν τα επίπεδα μιας ανεκτής και αξιοπρεπούς διαβίωσης, κυρίως, δε, να μας κάνουν να σηκώσουμε το σκυμμένο κεφάλι:
Αλί σε τούτους τους καιρούς, σε τούτα τα ζαμάνια/ που γίναν θυμιατό τ' αγγειά και τα σκατά λιβάνια.
(Αγγειά: «δοχεία νυκτός», ουροδοχεία)
12 Και ποιες οι προοπτικές για τον κόσμο; Ο λαϊκός λόγος υποστηρίζει πως...
Το άδικο το τρως, μα δεν το χωνεύεις.
Ετσι, θα πρέπει να περιμένουμε τις επιπτώσεις αυτής της «δυσπεψίας», την αντίδραση του οργανισμού, όχι μόνο βιολογικά αλλά και κοινωνικά. Οταν ο λαός οργίζεται και φωνάζει, τότε οργίζεται και ο Θεός:
Φωνή λαού, οργή Θεού.
Λαός ξαγριεμένος, φουσκωμένη θάλασσα.
Και η θάλασσα δεν ξεπλένει μόνο. Τις πιο πολλές φορές πνίγει!
* Συγγραφέας, λαογράφος, επίκ. καθηγητής Ιατρικής, επίκ. δρ Παιδαγωγικού του Πανεπιστημίου Αθηνών
Σημείωση: Για τις παροιμίες χρησιμοποιήσαμε τις δημοσιευμένες σε περιοδικά ή βιβλία συλλογές των Ν. Ανδριώτη (1929), Δ.Σ. Λουκάτου (1952), Γ.Α. Μοσχόπουλου (1966) και Ν.Γ. Πολίτη (1899). Χρήσιμα, γενικότερα μού ήταν τα βιβλία του Μ.Γ. Μερακλή («Ελληνική Λαογραφία - Κοινωνική συγκρότηση κ.λπ.», 2004) και του Μ. Αλ. Αλεξιάδη («Νεώτερη Ελληνική Λαογραφία κ.λπ.» και «Εντυπα μέσα επικοινωνίας και λαϊκός πολιτισμός - Νεωτερικά Λαογραφικά» 2011).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου