Η γνωστή στην ιστορία ναυμαχία του Ακτίου υπήρξε μια σημαντική για την εποχή της κατά θάλασσα σύγκρουση στους Ρωμαϊκούς χρόνους.
Η ναυμαχία αυτή έγινε την 2α του μηνός Σεπτεμβρίου του έτους 31 π. Χ. Οι αρχηγοί των αντίπαλων στρατευμάτων ήσαν ο Αντώνιος και ο Οκτάβιος. Αφ’ ότου στους Φιλίππους της Μακεδονίας (42 π.Χ.) είχαν νικήσει τους δολοφόνους του Ιουλίου Καίσαρα, παρέμειναν οι δυο τους απόλυτοι δικτάτορες της αχανούς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και διεκδικούσαν ο καθένας για τον εαυτό του την εξουσία στο Κράτος της Ρώμης.
Προσωρινά είχαν μοιράσει μεταξύ τους την Αυτοκρατορία. Από το Ιόνιο Πέλαγος μέχρι τον Ευφράτη ποταμό εξουσιαστής ήταν ο Αντώνιος και στην από το Ιόνιο πέλαγος μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό επικράτεια εξουσίαζε ο Οκτάβιος.
Οι δύο αντίπαλοι αποτελούσαν με το Λέπιδο την «Δεύτερη τριανδρία».΄Ήταν συναρχηγοί του κόμματος του Ιουλίου Καίσαρος και ανέλαβαν την διακυβέρνηση του Ρωμαϊκού Κράτους για μια πενταετία.
Διένειμαν τις επαρχίες του Κράτους μεταξύ τους και εξαπέλυσαν δριμύτατη επίθεση κατά των αντιπάλων τους του δημοκρατικού κόμματος.
Οι Αντώνιος και Οκτάβιος ανέλαβαν να δαμάσουν τους αντιπάλους τους στις ανατολικές επαρχίες του κράτους και αφού τους καθυπόταξαν και κυριάρχησαν στη Ρώμη δεν άργησαν να προετοιμάζονται για το μεταξύ τους ξεκαθάρισμα της ηγεσίας και της κυριαρχίας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Για τον εμφύλιο αυτό πόλεμο, την Ναυμαχία δηλαδή όπως εξελίχθηκε του Ακτίου, διαθέτουμε άφθονο ιστορικό υλικό. Βέβαια οι ιστορικοί που έγραψαν για την Ναυμαχία δεν ήταν κανένας τους αυτόπτης μάρτυς. ΄Έχουν γράψει σχετικά ο ιστορικός και βιογράφος Πλούταρχος από τη Χαιρώνεια Βοιωτίας,( 50 μ. Χ-120 μ. Χ )ο Δίων Κάσιος, ο Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου, Λατίνος Ιστορικός και βιογράφος ο Γάϊος Σουητώνιος, ο Γάϊος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ο περιηγητής Παυσανίας από τη Μαγνησία, ο Απόστολος Παύλος στην προς Τίτο Επιστολή του, ο Βιργίλιος, ο Φίλιππος Ο Θεσσαλονικεύς, ο Ωριγένης και ο Προκόπιος.
Ο Οκτάβιος και ο ναύαρχός του Αγρίππας προετοίμαζαν τη σύγκρουση με τον Αντώνιο από το έτος 36 π. Χ.. Στο χώρο της Πρέβεζας έφτασε ο Γάϊος Οκτάβιος ή Οκταβιανός ένα μήνα ενωρίτερα από τη Ναυμαχία του Ακτίου και οχύρωσε το αρχηγείο του σε λόφο ύψους 100 περίπου μέτρων βόρεια της σημερινής Κοινότητας Σμυρτούλας εκεί που ανακαλύφθηκε το μνημείο του Αυγούστου.
Πέρα από τον Ναύαρχο Μάρκο Αγρίππα τον Οκταβιανό πλαισίωναν και οι στρατηγοί Λούσιος Αρρούντιος, Μάρκος Λούριος και Μάρκος Οκτάβιος. Ο στόλος του παρατάχθηκε δυτικά του Παντοκράτορα Πρεβέζης .Η διάταξη των δυνάμεων του Οκταβιανού με την ηγεσία των Μάρκου Οκτάβιου, Μάρκου Ουϊψάνιου, Λούσιου Αρρόντιου και του ιδίου του Οκταβιανού παρατάχθηκε ανοιχτά του Ιονίου παράλληλα προς τις διατάξεις των αντιπάλων δυνάμεων. Στην νότια θαλάσσια περιοχή παρατάχθηκαν τα πλοία του Μάρκου Λούριου, ενώ ο Στατίλιος ήταν επικεφαλής των χερσαίων δυνάμεων του Οκταβιανού που είχαν στρατοπεδεύσει στο λόγο της Σμυρτούλας.
Τα πλοία τα οποία διέθετε μέχρι εκείνη την εποχή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρουσίαζαν μεγάλα μειονεκτήματα. Ήταν δυσκίνητα και βαριά εξοπλισμένα και απαιτούσαν μεγάλο αριθμό κωπηλατών και πληρωμάτων.
Κάθε σκάφος διέθετε πολλούς πύργους από τους οποίους εξακοντίζονταν μεγάλου βάρους και ογκώδης λίθους που ήταν ικανά να καταποντίσουν τα σκάφη των αντιπάλων τους διέθεταν ακόμη πολλούς καταπέλτες και ισχυρότατες σιδηρές αρπάγες.
Τα πλοία αυτά έπαιρναν την ονομασία τους από τον αριθμό των κωπηλατών που ήταν αναγκαίοι για την κίνησή τους, έτσι είχαν πεντήρεις οκτήρεις, δεκήρεις.
Ο Μάρκος Αντώνιος με την Βασίλισσα Κλεοπάτρα έφθασαν καθυστερημένα στην περιοχή και οχύρωσαν βιαστικά ένα στρατόπεδο στην περιοχή του Ακτίου κοντά στην περιοχή του σημερινού αεροδρομίου του ΝΑΤΟ αλλά και ένα μικρότερο προχωρημένο φυλάκιο στη χερσόνησο της Πρέβεζας.
Ο Αντώνιος με τις προετοιμασίες που έκανε είχε εξασφαλίσει και διέθετε στόλο 480 παρόμοιου τύπου πολεμικών πλοίων. Στο πλευρό του Αντωνίου παρούσα ήταν και η βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα. Είχε φέρει μαζί της 60 πολεμικά πλοία και στρατό της ξηράς, ναύτες ,τεχνίτες και δούλους. ΄Ήταν ο χρηματοδότης του πολέμου. Με την ναυαρχίδα της ΑΝΤΩΝΙΑ έφερε μαζί της κατά την Αιγυπτιακή παράδοση κοσμήματα και θησαυρούς. Υπολογίζεται πως μετέφερε ένα θησαυρό περί τα πεντακόσια εκατομμύρια χρυσά φράγκα, της τότε κτητικής τους αξίας εκτός των απείρων ποσοτήτων σταριού, φορεμάτων και όπλων.
Επικεφαλής των θαλασσίων δυνάμεων ο Μάρκος Αντώνιος είχε τον Μάρκο Ινστηϊο, τον Γάϊο Σόσιο και τον Κλαύδιο Καϊλιο ενώ των χερσαίων δυνάμεων την ηγεσία και την ευθύνη είχε ο Πούβλιος Κανίδιος Κράσσος. Πέραν τούτων στο πλευρό των δυνάμεων του Αντωνίου υπήρχαν και Αιγύπτιοι στρατιωτικοί και ναυτικοί.
Οι δυνάμεις του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας παρατάχθηκαν στον πλησιέστερο θαλάσσιο χώρου του Στενού της Πρέβεζας από την περιοχή του Παντοκράτορα μέχρι την περιοχή του σημερινού αεροδρομίου του Ακτίου, ανατολικά της παράταξης των πλοίων του Οκταβιανού. Ο Μάρκος Αντώνιος παρατάχθηκε βόρεια, ο Μάρκος Ινστήϊος κεντρικά και ο Γάϊος Σόσιος με τον Κλαύδιο Κϊλιο νότια. Ο Πούβλιος Κανίδιος Κράσσος ήταν όπως είπαμε επικεφαλής του στρατοπέδου του Αντωνίου στο Άκτιο.
Αλλά γιατί στρατοί ,λαοί και βασιλείς ξεκίνησαν από όλες τις γωνιές της γης να αγωνιστούν στο πλευρό του Αντωνίου στο ΄Άκτιο;
Στην αυλή της Αλεξανδρείας ζούσε έφηβος τότε ο Καισαρίων, γιος του Ιουλίου Καίσαρα και της Κλεοπάτρας. Ο άγγλος βιογράφος της Κλεοπάτρας Weigall υιοθέτησε την πληροφορία την οποία μας δίδει ο ιστορικός Δίων Κάσσιος, ο οποίος υποστηρίζει ότι για τον Αντώνιο επίσημος δικαίωση του πολέμου ήταν η αποκατάσταση του Καισαρίωνα στη θέση του δολοφονηθέντα πατέρα του, την οποία τώρα κατείχε ο σφετεριστής Οκτάβιος. Είχε διαδοθεί μάλιστα ότι η διαθήκη που εγκαθιστούσε τον Οκτάβιο κληρονόμο του Ιουλίου Καίσαρα δεν ανταποκρίνονταν στη τελευταία επιθυμία του και ότι υπήρχε και άλλη νεώτερη διαθήκη υπέρ του γιου του Καισαρίωνα την οποία και εξαφάνισαν.
΄Έτσι οι βασιλείς , τα έθνη και οι δέκα ρωμαϊκές λεγεώνες που είχαν στρατοπεδεύσει στο ΄Άκτιο στην πραγματικότητα ήλθαν να αγωνιστούν υπέρ της Κλεοπάτρας. Εάν ο Αντώνιος νικούσε και εισέρχονταν στη Ρώμη νικητής μαζί του θα εισήρχετο ως βασίλισσα του κόσμου και η Κλεοπάτρα, αφού ήταν νόμιμη γυναίκα του Αντωνίου και μητέρα του Καισαρίωνα.
Οι βασιλείς της Ανατολής που ήλθαν να πολεμήσουν υπέρ του Αντωνίου έβλεπαν τώρα ότι η Κλεοπάτρα είχα κατορθώσει να επεκτείνει τις κτήσεις της Αιγύπτου σε χώρες που ποτέ προ αυτής δεν είχε βασιλεύσει ο ενδοξότερος των Φαραώ.
Έβλεπαν ακόμη ότι με την νίκη του Αντωνίου που εθεωρείτο ασφαλής, η δυναστεία της Κλεοπάτρας θα υψώνονταν σε ένα παγκόσμιο θρόνο στον οποίο προ αυτής ποτέ άλλος θνητός δεν είχε φθάσει.
Έτσι για τους βασιλείς και τα έθνη που ακολουθούσαν τον Αντώνιο, η Κλεοπάτρα φαίνονταν ως βασίλισσα της Γης.
Άλλωστε αυτή ήταν η φιλοξενούσα στο στρατόπεδο σ’ όλους εκείνους τους μονάρχες.
Μιλούσε στον καθένα με την δική του γλώσσα και με τη γλωσσομάθεια της και την σπινθηροβολία του πνεύματός της και την χάριν της γοήτευε όλους ώστε να είναι εκείνη η ψυχή της μεγαλειώδους εκείνης συναυλίας των βασιλέων και δικτατόρων του κόσμου.
΄Έτσι την 2α Σεπτεμβρίου του έτους 31 π. Χ. στην περιλάλητη ναυμαχία του Ακτίου συγκρούονταν οι τότε δύο κόσμοι-η Ανατολή και η Δύση. ΄Ήταν ένας πόλεμος για να γίνει η Κλεοπάτρα βασίλισσα της γης και μονάρχης του κόσμου ο αγαπημένος της γιος Καισαρίων.
Ο ναύαρχος του Οκτάβιου Αγρίππας γνώστης της δυσκινησίας των σκαφών του Ρωμαϊκού στόλου επέλεξε να εξασφαλίσει για τον Οκτάβιο μικρά και ευέλικτα σκάφη χαμηλά και ευκίνητα ανάλογου τύπου με εκείνα των πειρατών της Ιλλυρίας. Τα σκάφη αυτά απαιτούσαν μικρότερο αριθμό πληρωμάτων αλλά καλώς γυμνασμένα για να αποφεύγουν τις σιδερένιες αρπάγες των μεγάλων πλοίων και τα λίθινα βλήματα που εκτόξευαν , έτσι που να μπορούν να εισδύουν ακόμη και κάτω από τα κουπιά των αντίπαλων σκαφών.
Ο Οκτάβιος εκείνη την εποχή κατά την ναυμαχία του Ακτίου διέθετε 250 παρόμοιου τύπου πλοία.
Ο Αντώνιος καιροφυλακτούσε να βρει αφορμή προκειμένου να εξαπολύσει επίθεση κατά του Οκτάβιου. Τότε πληροφορήθηκε ότι υπήρξε δυσαρέσκεια από το λαό σε βάρος του Οκτάβιου για φορολογικές επιβαρύνσεις που επέβαλε προκειμένου να εξασφαλίσει τις αναγκαίες πολεμικές δαπάνες ,θεώρησε κατάλληλο την περίσταση προκειμένου να επιτύχει την αναμέτρηση μαζί του και να τον εξουδετερώσει. Κατόπιν αυτού επεδίωξε να βρει μια αφορμή. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι με μια υβριστικού περιεχομένου επιστολή προς την σύζυγο του Οκταβία αδελφή του Οκτάβιου ζήτησε απ’ αυτή διαζύγιο, και αγγελιοφόροι της έφεραν το μήνυμα να εγκαταλείψει το σπίτι του Αντωνίου στη Ρώμη με απώτερο στόχο να προκαλέσει τον Οκτάβιο. Οι συγκλητικοί που ήσαν στο στρατηγείο του Αντωνίου χαρακτήρισαν το διαζύγιο αυτό σαν πλήρη υποδούλωση του Αντωνίου στην Κλεοπάτρα. Ο Αντώνιος για να καταπραΰνει την οργή τους και για να τους δείξει ότι μάχονταν για τα συμφέροντα της Ρώμης σε ομιλία του ενώπιον των λεγεώνων τους διαβεβαίωνε ότι ύστερα από την νίκη του και εντός δύο μηνών θα επανέφερε τη Δημοκρατία στη Ρώμη.
Ο Οκτάβιος κήρυξε πόλεμο εναντίον της Κλεοπάτρας και ο Αντώνιος συνοδευόμενος απ’ αυτή κινήθηκε με τα 500 σκάφη τα οποία διέθετε με σκοπό να συγκρουσθεί με το στόλο του Οκτάβιου πλησίον της Ιταλίας. Περιέπλευσε την Πελοπόννησο παρέπλευσε τη Λευκάδα και αγκυροβόλησε εντός και εκτός του στομίου του Αμβρακικού κόλπου.
Η Κλεοπάτρα με στόλο αποτελούμενο από 70 πλοία παρακολουθούσε την εκστρατεία. Δεξιά του εισπλέοντα στο στόμιο του Αμβρακικού είναι το αγκυροβόλιο του Ακτίου. Από τη φυσική διαμόρφωση του βυθού το αγκυροβόλιο παρουσίαζε αξιόλογη φυσική οχύρωση για τα πλοία της εποχής. Ο Αντώνιος οχύρωσε με πύργους τα δύο άκρα του στομίου και άφησε μόνο ένα στενό πέρασμα.
Ο στρατός του Αντωνίου αποτελείτο από 480 πλοία από 60.000 πεζούς, και 12.000 ιππείς. Και στρατοπέδευσε επί της ακτής της Ακαρνανίας γύρω από την περιοχή του Ακτίου και στο Άκτιο. Μέχρι εκείνο το σημείο τα πλοία του Αντωνίου κινήθηκαν με τη χρήση των πανιών τους. Για την συμμετοχή τους όμως στη ναυμαχία σε ένα τέτοιο μεγάλο στόλο, για να κινηθεί απαιτούσε εξίσου μεγάλο αριθμό κωπηλατών και πληρωμάτων. Ο Αντώνιος όμως δεν διέθετε ανάλογο αριθμό κωπηλατών και πληρωμάτων τους οποίους είχε απόλυτο ανάγκη. Εξ αιτίας αυτού αναγκάσθηκε να προσλάβει από την περιοχή της Ελλάδος κωπηλάτες και πληρώματα πολλοί από τους οποίους ήταν εντελώς ξένοι προς τις θαλασσινές τέχνες.
΄Εστί αντί ο μεγάλος αριθμός μεγάλων πλοίων να αποτελέσει το πλεονέκτημα για να καταστήσει τον Αντώνιο ακαταμάχητο αποτέλεσαν αντίθετα όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια μειονέκτημα κατά την ναυμαχία του Ακτίου η οποία υπήρξε αποφασιστικής σημασίας.
Ο Οκτάβιος πληροφορήθηκε τις κινήσεις του Αντωνίου ευρισκόμενος στην Ιταλία κινήθηκε προς αντιμετώπισή του. Μετά από ολίγον κατέφθασε και εκείνος στην περιοχή με 400 πλοία (λιβυρνίδες) 75.000 πεζούς και 12.000 ιππείς. με τον έμπειρο και ικανότατο ναύαρχό του Αγρίππα και με πληρώματα επιμελώς γυμνασμένα.
Η εμφάνιση των πλοίων του Οκτάβιου έξω από τον κόλπο της Πρέβεζας εξέπλησσε τον Αντώνιο ο οποίος δεν είχε προλάβει τα ολοκληρώσει τις προετοιμασίες του. Παράλληλα ο όγκος και η επιβλητική εμφάνιση του στόλου του Αντωνίου επηρέασε τον Οκτάβιο ο οποίος στην αρχή περιορίσθηκε σε ασθενή αποκλεισμό του Αντωνίου και στην αποβίβαση του στρατού του στην ηπειρωτική ακτή σχεδόν απέναντι των στρατευμάτων του Αντωνίου. Μετά από μερικές μέρες ο Αντώνιος ενήργησε αιφνιδιαστική απόβαση στρατού επί της ηπειρωτικής ακτής και ακριβώς απέναντι των στρατευμάτων του Οκτάβιου άνευ οχλήσεως εκ μέρους του. Ο Οκτάβιος δεν υποτιμά τις δυνάμεις του Αντωνίου και υπολογίζει πολύ επί της αφοσιώσεώς του στρατού του προς αυτόν.
Ακριβώς αυτή την εμπιστοσύνη και την αφοσίωση επεδίωξε να κλονίσει ο Οκτάβιος και το πέτυχε εν μέρει με την κατάληψη της Λευκάδος και της αιχμαλωσίας της φρουράς της, των Πατρών και της Κορίνθου και περιόρισε σημαντικά τις πηγές ανεφοδιασμού του Αντωνίου. Ο Αντώνιος γνωρίζοντας τις πολλαπλές ελλείψεις των πληρωμάτων του δεν αποφάσιζε την έξοδο. Οι αντίπαλοι περιορίζονταν σε αψιμαχίες. Εξ αιτίας της αποτυχίας των πληρωμάτων του Αντωνίου εναντίον των τμημάτων του στόλου του Οκτάβιου που ενεργούσαν τον αποκλεισμό και του ιππικού του εναντίον του αντιπάλου στρατού διέταξε την μεταφορά στην ηπειρωτική ακτή του στρατοπέδου του στο Άκτιο.
Οι ελλείψεις τροφίμων και ενισχύσεων από πλευράς συμμάχων άρχισαν να επηρεάζουν το ηθικό του στρατού του Αντωνίου. Εξ αιτίας αυτών των γεγονότων παρέστη ανάγκη να ληφθούν άμεσα ριζικές αποφάσεις.
Σε συμβούλιο που συγκροτήθηκε ο αρχηγός των δυνάμεων της ξηράς του Αντωνίου, Καννίδιος Κράσσος πρότεινε την αποχώρηση των δυνάμεων προς την Μακεδονία και Θράκη και την ένωσή τους μετά του συμμάχου τους Βασιλέως των Γετών. Αντιτάχθηκε σ’ αυτή την πρόταση η Κλεοπάτρα η οποία πρότεινε να μην εγκαταλειφθεί ο στόλος στο ΄Άκτιο και να μεταφερθεί ο πόλεμος στην Ασία. Τελικά ο Αντώνιος αποφάσισε να αφήσει ισχυρές φρουρές στα επίκαιρα σημεία και να εκπλεύσει ο στόλος παρατεταμένος προς μάχη με κατεύθυνση προς την Αίγυπτο. ΄Έτσι αφού έκαψε 140 πλοία τα οποία στερούνταν κωπηλατών και πληρωμάτων και αφού διέταξε την παραλαβή των ιστίων από την ξηρά παρά τις διαμαρτυρίες των κυβερνητών και την ενίσχυση των πλοίων με 20.000 άνδρες άρχισε την κίνηση για την διάσπαση του αποκλεισμού και την πλεύση προς Αίγυπτο.
Ο Οκτάβιος αποφάσισε παρά την αντίθετη άποψη του Αγρίππα να αφήσει ελευθέρα την έξοδο του περάσματος του στενού στον αντίπαλο στόλο αποβλέποντας να του επιτεθεί εκ των νώτων, ελπίζοντας σε αυτομόληση πλοίων.
Αντίθετα ο Αγρίππας γνωρίζοντας ότι ο Αντώνιος πήρε από την ακτή τα ιστία είχε την άποψη ότι έπρεπε με κάθε θυσία να εμποδιστεί η έξοδος των πλοίων και να υποχρεωθεί να δώσει μάχη στην έξοδο του στομίου του Αμβρακικού κόλπου. Στην επιμονή του Αγρίππα ο Οκτάβιος επείσθη και η μάχη έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου του έτους 31 π. Χ.
Κατά τους ιστορικούς που περιέγραψαν την ναυμαχία η παράταξη του στόλου του Αντωνίου ήταν η εξής:Του δεξιού κέρατος του στόλου ηγούντο ο Ποπλικόλας Γάϊος Λεύκιος και ο Καίλιος. Του κεντρικού κέρατος ο Οκτάβιος Μάρκος και ο Ιντάιος Μάρκος. Του Δε αριστερού ο Σόσιος Γάϊος. Η Βασίλισσα Κλεοπάτρα τάχθηκε στη δεύτερη γραμμή.
Η παράταξη του στόλου του Οκτάβιου ήταν η εξής:Του δεξιού κέρατος ηγείτο ο Λούριος Μάρκος του αριστερού ο Αρούνδιος Λεύκιος. Το σύνολο του στόλου τελούσε υπό την ηγεσία του Αγρίππα. Τέλος ο Οκτάβιος με τον Μεσαλά Βαλερίου ήταν στη δεύτερη γραμμή επικεφαλής ταχυπλόων λιβρυνίδων για να σπεύδουν σε ενίσχυση κατά την ναυμαχία όπου παρίστατο ανάγκη. Ο Πλούταρχος καταγράφει διαφορετική διάταξη του στόλου του Οκτάβιου. Θέλει τον Αγρίππα ηγούμενο του αριστερού κέρατος και τον Οκτάβιο του δεξιού. Ο Αντώνιος εκίνησε το στόλο του σε τάξη μάχης προς την έξοδο κατ’ αρχάς βραδέως με την ελπίδα να παρακινήσει τον Οκτάβιο να δώσει τη μάχη στο δίαυλο. Μάταια όμως γιατί ο Οκτάβιος δεν κινήθηκε αλλά αντίθετα σε διάταξη μάχης και με το αριστερό άκρο στηριζόμενο στην ηπειρωτική ακτή υποχωρούσε βραδέως για να παρασύρει τα πλοία του Αντωνίου στο πέλαγος όπου τα πλοία του θα μπορούσαν να κινούνται με μεγαλύτερη ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Αφού είδε ο Αντώνιος ότι δεν μπόρεσε να παρασύρει τον Οκτάβιο προς τον δίαυλο αποφάσισε να εξέλθει αλλά και ο Οκτάβιος αποφάσισε να παύσει να υποχωρεί και διέταξε τα δύο άκρα του στόλου να προχωρήσουν κυκλωτικά. Αλλά και ο Αντώνιος επεχείρησε με ορμή να κυκλώσει το αριστερό κέρας του Οκτάβιου. Οι μέθοδοι και οι τρόποι τους οποίους μετήλθαν οι δύο αντίπαλοι ήσαν λόγω του διαφορετικού τύπου σκαφών που διέθετε κάθε ένας απ’ αυτούς εντελώς διαφορετικοί.
Τα πλοία του Οκτάβιου όπως προαναφέραμε, χαμηλά, μακρά και ευκίνητα εμβολοφόρα, καταγίνονταν να σπάζουν τα κουπιά και τα πηδάλια των υψηλών και μεγάλων πλοίων του Αντωνίου και να προξενούν σ’ αυτά ρήγματα με τα έμβολά τους, αποφεύγοντας κατά το δυνατόν τις αρπάγες και τα λιθοβόλα βλήματα. Τα πλοία του Αντωνίου ογκώδη , υψηλά, επιβλητικά κινούνταν και αυτά δραστήρια και με ορμή εξακοντίζοντας ογκώδεις λίθους και κάθε άλλου είδους βλήματα. Στερούνταν όμως επαρκών και ικανών κωπηλατών, γεγονός το οποίο δημιουργούσε σημαντικές δυσχέρειες στις αποτελεσματικές κινήσεις των πλοίων.
Η ναυμαχία εξακολουθούσε πεισματώδεις επί μακρόν, αλλά και αμφίρροπος, όταν η Κλεοπάτρα αντί να ρίψει τα πολεμικά της πλοία εναντίον του Οκτάβιου, που ήταν δικός της θανάσιμος εχθρός και εχθρός του παιδιού της και εχθρός του μαχόμενου συζύγου της, αντί να δώσει τη νίκη στον άνδρα της και στον εαυτό της και σε εκείνους που θυσιάζονταν για την υπόθεσή της πήρε τα πλοία της και έφυγε. Και έφυγε χωρίς καν και προτού κριθεί η μάχη. Και μήπως έφυγε μόνη; Παρέσυρε στη φυγή και τον Αντώνιο. Μήπως γνωρίζει η ιστορία κανένα στρατηγό κυρίαρχο του μισού τότε κόσμου ο οποίος μάχεται για να γίνει κοσμοκράτορας και προτού ακόμα κριθεί η μάχη να εγκαταλείπει κυριολεκτικώς λιποτάκτης τους στρατιώτες του και την μάχη στην οποία παίζονταν ή η κοσμοκρατορία του ή ο όλεθρός του;
Είναι θρύλος ;΄Όχι είναι γεγονός. Αλλά γεγονός που επί 2000 και πλέον χρόνια κρύβει μέσα του ένα από τα δυσκολότερα αινίγματα αλλά και από τα πιο μεγαλύτερα δράματα της ιστορίας.
Τι λέγουν οι ιστορικοί
Η ναυμαχία-γράφει ο Δίων ο Κάσσιος-επί πολύ ήτο αμφίρροπος. Αλλά η Κλεοπάτρα, της οποίας το πλοίο, αραγμένο οπίσω από τους μαχόμενους, εκτυπάτο από κύματα, δεν υπέφερε να περιμένει την άδηλο έκβαση που τόσον βράδυνε να επέλθει. Ανυπομονούσα ως γυναίκα και ως Αιγύπτια από την αγωνία, η οποία ούτως ή άλλως ανανεώνετο διαρκώς και αυτή εις φυγή όρμισε και εις τους υπηκόους της έδωκε της φυγής το σύνθημα. Και άμα εδόθη η διαταγή, οι Αιγύπτιοι ύψωσαν αμέσως τα ιστία και εφάνησαν εις το πέλαγος ωφελούμενοι και από τον ούριο άνεμο που είχε αρχίσει να πνέει. Και τότε ο Αντώνιος, που νόμισε ότι δεν ήτο η διαταγή της Κλεοπάτρας, άλλ’ ο φόβος, αποτέλεσμα ήττης, που ωθούσε αυτούς εις φυγήν, έτρεξε οπίσω των. (Δίωνος Κασίου 33.)
΄Ένας άλλος αρχαίος συγγραφέας, ο Πλούταρχος γράφει τα εξής για το γεγονός:
«Ενώ η ναυμαχία ήτο ακόμη άκριτος και γενική, αίφνης τα εξήντα πλοία της Κλεοπάτρας εφάνησαν να υψώνουν τα ιστία προς απόπλου και να φεύγουν δια μέσου εκείνων που εμάχοντο. Διότι ήσαν παρατεταγμένα οπίσω από τα μεγάλα και όταν διήρχοντο ανάμεσά των, επέφεραν ταραχή. Οι αντίπαλοι στόλοι τα έβλεπαν με απορία να ωφελούνται από τον άνεμο και να διευθύνονται προς την Πελοπόννησο. Και τότε απεδείχθη ότι ο Αντώνιος δεν εκυβερνάτο από φρένας αρχηγού, ούτε από φρένας ανδρός, αλλά δεν εκυβερνάτο ακόμη ούτε από τας ιδικάς του φρένας. Αλλά όπως κάποιος αστειευόμενος είπε, ότι η ψυχή του ερωτευμένου ζει εις ένα σώμα, είλκετο από την γυναίκα σαν να ήτο συγκολλημένος με αυτήν και εφέρετο μαζί της. Μόλις ο Αντώνιος είδε το πλοίον της Κλεοπάτρας να αποπλέει λησμονών τα πάντα και προδίδων εκείνους, οι οποίοι υπέρ αυτού εμάχοντο και απέθνησκον και δραπετεύων απ’ αυτούς επεβιβάσθη εις μίαν πεντήρη συνοδευόμενος από μόνους τον Αλέξανδρον Σύρον και τον Σκέλλιον και έτρεξε οπίσω από την γυναίκα, η οποία κατεστρέφετο και ταυτοχρόνως κατέστρεψε και αυτόν. (Πλουτάρχου, Αντώνιος ΞΣΤ).
Έτσι λοιπόν περιγράφουν οι δύο αρχαίοι ιστορικοί την Ναυμαχία του Ακτίου η οποία έθεσε τέλος στους μεγάλους εμφυλίους πολέμους της Ρώμης.
Είναι αρκετά περίεργος η μυθιστορηματική αυτή αφήγηση που γοητεύει και τους ποιητές.
Ο ποιητής Iose-Maria de Heredia εμπνευσμένος από το περιστατικό αυτό γράφει τα εξής τα οποία μεταφέρουμε σε μετάφραση Γ. Σημηριώτη.
«Κι αυτή τ’ ωχρό κεφάλι της χωμένο στα μαλλιά της,
γυρίζοντας γλυκά σ’ αυτόν που μύρο εμέθα πλάνο,
το στόμ’ απλώνει για φιλί, τα μάτια, τα λαμπρά της,
κι ο λαύρος Ιμπεράτορας σκυφτός εκεί από πάνω,
είδε στα βαθειά μάτια της στιχτά με χρυσαστέρες
μια δίχως άκρη θάλασσα που φεύγανε γαλέρες».
Ο Ουέλλς στην επιτομή της παγκοσμίου ιστορίας του γράφει:
«Η λιποταξία της Κλεοπάτρας, η εντελώς απροσδόκητος με εξήντα από τα πλοία της, έκρινε την τύχη της ναυμαχίας. ΄Ητο η φυγή προμελετημένη προδοσία ή ήτο απλή ιδιοτροπία της ωραίας γυναικός; Το αγνοούμε. Η σύγχυσης άρχισε στο στόλο του Αντωνίου, σύγχυσης η οποία επαυξήθηκε από την εσπευσμένη φυγή του υποδειγματικού αυτού εραστού, που βιάζονταν να συναντήσει την αγαπημένη του. ΄Έφυγε με μια γρήγορη γαλέρα, χωρίς καν να ειδοποιήσει τους συμμαχητές του και άφησε τον στρατό του να ξεμπλέξει από τον αγώνα όπως θα μπορούσε μονάχος του». Ο Άγγλος ιστορικός δεν εμβάθυνε στο ζήτημα, παρασύρθηκε κι αυτός στον ειδυλλιακό θρύλο.
Ο Γερμανός συγγραφέας Λούντβιχ δεν θεωρεί και εντελώς απροσδόκητη και απροσχεδίαστη τη φυγή ,αφού παραδέχεται ότι ο Αντώνιος ακολούθησε την Κλεοπάτρα, όταν είδε το «προσυμπεφωνημένον σημείον» της αναχωρήσεως. Και δέχεται ακόμη ότι επί του «προσυμπεφωνημένου σημείου» συμφωνούν όλες οι πηγές. Αλλά προκειμένου να εξηγήσει τα αίτια της φυγής ο Λούντβιχ ακολουθεί περισσότερο την αφήγηση του Δίωνος Κασίου και λέγει:
«Με τα εξήντα πλοία της η Κλεοπάτρα ήτο φυλακισμένη μέσα στο στενό όρμο. Και, ενώ ξένοι εναυμάχουν και έκριναν την τύχην της Κλεοπάτρας, αυτή απλώς εθεάτο την σύρραξιν… Γιατί δεν έδωσε διαταγή επιθέσεως κατά του Οκτάβιου το απόγευμα και γιατί με τους ξεκούραστους κωπηλάτες της και στρατιώτες δεν ενίσχυε τον άνδρα, που εμάχετο εκεί φωνάζοντας διαταγές, τοξεύοντας και ρίπτων βλήματα με τα ίδια του τα χέρια;…Δεν έπρεπε να φαντάζεται από ώρα σε ώρα τι θα συνέβαινε εάν η ναυμαχία αυτή κατέληγε υπέρ του Οκτάβιου και εναντίον του Αντωνίου Τι θα γινόταν η Κλεοπάτρα, εάν ο Στρατηγός του Οκτάβιου Αγρίππας έμπηγε το Έμβολο του πλοίου του στην ναυαρχίδα και ο Αντώνιος εύρισκε τον θάνατον Ρωμαίου ήρωα; Δεν θα την οδηγούσαν αλυσοδεμένη και υπό τα γιουχαΐσματα του ρωμαϊκού όχλου στους δρόμους της Ρώμης προς το Καπιτώλιο μπροστά από το άρμα θριάμβου του κατακτητή, κάτω από το ψυχρό και ακόλαστο βλέμμα του; Και μαζί της θα έσυραν και τον Καισαρίωνα, τον οποίο επιτέλους θα εκδικείτο ο άλλος διάδοχος του Καίσαρα».
Μαζί με τον Λούντβιχ ρωτάμε κι εμείς. Γιατί η Κλεοπάτρα να μη ρίξει το απόγευμα κατά του Οκτάβιου τα εξήντα άθικτα πλοία της με τα ξεκούραστα πληρώματά τους και 18 αιώνες ενωρίτερα να μη χαρίσει στην ιστορία του κόσμου τη σελίδα που έγραφε ο Βlucher εις το Βατερλό; Γι’ αυτό έχω την άποψη ότι ο Γερμανός ιστορικός δεν δίνει λύση στο αίνιγμα του Ακτίου, όταν λεει ότι «οι ψύχραιμοι υπολογισμοί της Κλεοπάτρας έχασαν την διαύγεια τους κατά την κρίσιμη ώρα. Δεν μπορούσε να υπομείνει περισσότερο την ψυχική της αγωνία. Ζητούσε αέρα, ελευθερία. Η Κλεοπάτρα έδωκε διαταγή να αναχθεί ο στόλος στο πέλαγος» και έφυγε!
Ο Άγγλος Arthur Weigall σε δύο έργα του (Kleopatre. Sa vie et son temps και Marc- Antoine. Sa vie et con temps) ως προς την φυγή της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου συμφωνεί και αυτός περισσότερο με την αφήγηση του Δίωνος Κασίου, την οποία ακολούθησε και ο Λούντβιχ. Σε ένα όμως από τα δραματικά επεισόδια του Ακτίου επιμένει περισσότερο ο Weigall και πάνω σ’ αυτό προσπαθεί να δώσει λύση στο αίνιγμα. Είναι ιστορικώς αναμφισβήτητο ότι κατά τας τελευταίας ημέρας προ της ναυμαχίας, επιφανείς επιτελείς του Αντωνίου «Ρωμαίοι και σύμμαχοι, τον εγκατέλειψαν και προσχώρησαν στο αντικρινό στρατόπεδο του Οκτάβιου».Οι αποσκιρτήσεις αυτές θα μας απασχολήσουν παρακάτω.
Φαντάζεται λοιπόν ο Weigall-συμφωνεί και ο Λούντβιχ-ότι κατόπιν των λιποταξιών αυτών, οι οποίες στις κρίσιμες εκείνες μέρες επηρέαζαν ψυχολογικώς το ηθικό των στρατιωτών θα εξερράγη την τελευταία προ της ναυμαχία νύχτα, κάποια θυελλώδης φιλονικία μεταξύ Αντωνίου και της Κλεοπάτρας μέσα στη σκηνή της. Το λεξιλόγιο του Αντωνίου και μάλιστα όταν τον κυρίευε η μέθη και η οργή δεν ήταν από τα εγκρατέστερα.
Και η υπερήφανη βασίλισσα με τόνο δριμύ και με φράσεις σκληρές άκουσε- όπως πάντοτε φαντάζονται και υποθέτουν οι ιστορικοί αυτοί από τον άνδρα της το κατηγορητήριο, ότι η δική της παρουσία τον είχε καταστήσει ύποπτο στους φίλους του, οι οποίοι τώρα που επέκειτο η τελική σύγκρουση, έφευγαν προς τον Οκτάβιο και εμφανώς έτσι έδειχναν στα αντίπαλα στρατεύματα ότι εκείνος που αγωνίζονταν για τα πεπρωμένα της Ρώμης ήταν ο Οκτάβιος και όχι ο Αντώνιος. Και όπως υποθέτει πάντοτε ο Weigall ,την μοιραία εκείνη βραδιά ο Αντώνιος αποφασιστικά αξίωσε από την Κλεοπάτρα να φύγει στην Αίγυπτο για να απαλλαγεί ο στρατός του από την αιγυπτιακή επιρροή και παρεξήγηση.
Αλλά ο Αντώνιος εκδιώκοντας την Κλεοπάτρα στην Αίγυπτο δεν πρόδιδε μόνο τη γυναίκα του, όπως και κάποια άλλη φορά τη είχε εγκαταλείψει. Πρόδιδε ταυτόχρονα και προ παντός, τις κοσμοκρατορικές φιλοδοξίες της, την πραγμάτωση των οποίων είχε στηρίξει στον Αντώνιο και χάριν των οποίων τόσες θυσίες είχαν δοκιμάσει και αυτή και ο θησαυρός της.
Και υποθέτει ο Weigall ότι από την ολονύκτια έριδα χωρίσθηκαν εχθροί. Η Κλεοπάτρα έπειτα από την ναυμαχία θα έφευγε στην Αίγυπτο, ενώ ο Αντώνιος, την επαύριον μόνος στη μάχη θα όδευε είτε προς τον θάνατο είτε προς την νίκη.
Εις τα μέρη εκείνα του Ακτίου ο μπάτης το απόγευμα πνέει από βορρά.
΄Έτσι η ναυμαχία έκλινε υπέρ του Οκτάβιου, η Κλεοπάτρα θα μπορούσε να επωφεληθεί τον ούριο άνεμο του απογεύματος και να φύγει προς νότο προς την Πελοπόννησο. Αλλά αν η νίκη έκλινε υπέρ του Αντωνίου και τότε θα έφευγε πάλιν η Κλεοπάτρα, θα έφευγε όμως όπως πάντοτε υποθέτει ο Weigall, αφού ο Αντώνιος την αποχαιρετούσε επάνω στη Ναυαρχίδα της.
Αλλά όταν την ημέρα οι δύο στόλοι συγκρούστηκαν, η ναυμαχία εξακολουθούσε αμφίρροπος και κατά το απόγευμα, ενώ ο θαλάσσιος αέρας παύει να πνέει με τη δύση του ηλίου. Αλλά αν η Κλεοπάτρα άφηνε να χάσει την απογευματινή αύρα, δεν θα είχε την ευχέρεια να αναχωρήσει προ της επομένης ημέρας. Και τότε αν μεν νικιόταν ο Αντώνιος, η Κλεοπάτρα δεν θα κατόρθωνε να διαφύγει, αν δε νικούσε ο Αντώνιος η Κλεοπάτρα δεν θα ημπορούσε να αποφύγει μια νέα συνάντηση μαζί του, την οποία δεν ήθελε. Αναπτύσσω πάντοτε την υπόθεση του Weigall, κατά τον οποίο η Κλεοπάτρα προδοθείσα από τον Αντώνιο και ως σύζυγος και ως μητέρα του Καισαρίωνος και αιχμάλωτος της μεγάλης της οργής δεν συγκρατήθηκε. Ποθούσε να πληρώσει δυνατά τον Αντώνιο, να φύγει χωρίς να του αποτείνει μια λέξη και συλλογιζόταν αν δεν θα ήτο περισσότερο γι’ αυτή άξιο και περισσότερο οδυνηρό για τον Αντώνιο να φύγει προτού ακόμη τερματιστεί η ναυμαχία. Και έδωκε το σύνθημα της αναχώρησης. Και ο Αντώνιος, πικραθείς που έφευγε η αγαπημένη του την στιγμή που αυτός αντιμετώπιζε τον θάνατο, έτρεξε κοντά της για να συμφιλιωθεί, όπως φαντάζεται και υποθέτει ο Weigall μαζί της και να την αποχαιρετήσει.
Ο Weigall είναι ένας διακεκριμένος και ευφυής συγγραφέας. Αλλά δεν μας πείθει η ειδυλλιακή λύση που δίνει στο δράμα του Ακτίου. Είναι η λύση αυτή κατώτερη και του Αντωνίου, όσον και αν οι ιστορικοί τον εμφανίζουν παραπαίοντα, αλλά αναντίρρητα είναι πολύ κατώτερη της Κλεοπάτρας, της οποίας τις ευρύτερες φιλοδοξίες, την ευφυΐα και το θάρρος μετά τόσου ενθουσιασμού εγκωμιάζει και ο Weigall στο έργο του.
Πρώτος ο Γάλλος ναύαρχος Jurien de la Graviere και κατόπιν ο Γερμανός καθηγητής Kromayer μέσα από τις γραμμές των κειμένων του Δίωνος και του Πλουτάρχου διέκριναν, ότι η φυγή της Κλεοπάτρα και του Αντωνίου είχε προσχεδιασθεί και είχε συμφωνηθεί απ’ αυτούς πολύ προ της μάχης. Η παρατήρηση του Γάλου ναυάρχου είναι σημαντική διότι καταστρέφει το θρύλο του ειδυλλίου ως αιτίου της φυγής. Ο ναύαρχος διαβλέπει στη φυγή την εκτέλεση ενός στρατηγικού σχεδίου, που επέβαλε στον Αντώνιο η επικίνδυνη θέση του στρατού του και του στόλου του.
Η δε φαινομενική φυγή ήταν ένας στρατηγικός ελιγμός που σκοπό είχε να παρασύρει τον εχθρό σε πεδίο μάχης περισσότερο ευνοϊκό για τον Αντώνιο.
Επιτυχέστερος όλων στη λύση του αινίγματος του Ακτίου υπήρξε ο διαπρεπής Ιταλός ιστορικός Guglielmo Gerrero με την άποψη του οποίου συμφωνώ ότι η φυγή της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου υπαγορεύθηκε, μελετήθηκε και αποφασίσθηκε προ της ναυμαχίας για λόγους καθαρά πολιτικούς.
Αλλά η εκδοχή αυτή προκύπτει από ιστορικά κείμενα ή είναι φαντασία και υπόθεση;
Είναι βεβαιωμένο ότι μέσα στο στρατόπεδο του Αντωνίου είχαν σχηματισθεί δύο πολιτικές μερίδες: μία ρωμαϊκή με αρχηγό τον Δομίτιο και μια αιγυπτιακή με αρχηγό την Κλεοπάτρα. Η μερίδα του Δομιτίου επεδίωκε να απομακρύνει την Κλεοπάτρα στην Αίγυπτο και να τερματίσει τον πόλεμο είτε με την συμφιλίωση των δύο αντιπάλων δικτατόρων είτε με μάχη, αλλά μάχη στην ξηρά, στους κάμπους των Φαρσάλων ή των Φιλίππων, κάμπους γνώριμους στον Αντώνιο από τις προηγούμενες νίκες του.
Αλλά η επιρροή της ρωμαϊκής μερίδας επάνω στον αναποφάσιστο Αντώνιο εξουδετερώνονταν από την Κλεοπάτρα που είχε κατορθώσει να δωροδοκήσει σημαίνοντας επιτελείς του. Και τελικά η Κλεοπάτρα επικράτησε. Η ναυμαχία του Ακτίου ήταν έμπνευση και εφαρμογή του σχεδίου της Κλεοπάτρας.
Και τον Ιούλιο του 31 π. Χ. ο Δομίτιος χάνει την εμπιστοσύνη του προς τον Αντώνιο και προσχωρεί στο αντικρινό στρατόπεδο του Οκτάβιου. Δεν περνούν πολλές μέρες και τον μιμείται και ο βασιλέας της Παφλαγονίας. Για να σταματήσει τους φίλους του ο Αντώνιος καταφεύγει σε τρομοκρατικά μέτρα. Θανατώνει σαν υπόπτους προδοσίας ένα Ρωμαίο συγκλητικό και ένα ΄Άραβα βασιλέα.
Την 29η Αυγούστου του 31 π.Χ. κατανικούνται από την Κλεοπάτρα και οι τελευταίοι δισταγμοί του Αντωνίου. Και εκδίδονται οι πρώτες διαταγές του. Διατάσσονταν δέκα λεγεώνες συνολικής δυνάμεως 22.000 ανδρών να επιβιβασθούν σε εκατόν εβδομήντα μεγάλα πλοία που είχαν πλήρη τα πληρώματα. Αλλά έκπληκτοι οι κυβερνήτες των πλοίων αυτών διατάσσονταν να παραλάβουν από την ξηρά τα μεγάλα ιστία ,πράγμα πρωτοφανές για πλοία εκείνης της εποχής, που έμελλαν να ναυμαχήσουν και μάλιστα σε απόσταση λίγων μιλίων από την ξηρά. Τα μεγάλα ιστία δεν παραλαμβάνονταν στις ναυμαχίες γιατί παρενέβαλλαν δυσχέρειες στο χειρισμό της μάχης. Και η έκπληξη του στρατοπέδου υπήρξε ακόμη μεγαλύτερη όταν δόθηκε διαταγή να καούν όσα ρωμαϊκά και Αιγυπτιακά πλοία δεν είχαν πλήρη τα πληρώματα. Μήπως άραγε τα πλοία αυτά που καίονταν, δεν θα χρησίμευαν να αναπληρώσουν τα πλοία ,που θα χάνονταν στη μάχη; Τα μέτρα αυτά αύξαιναν τις υποψίες των φίλων του Αντωνίου ότι η ναυμαχία σκοπό είχε να εγκαταλειφθεί από τον Αντώνιο η ρωμαϊκή μερίδα και να καλύψει την υποχώρηση στην Αίγυπτο. Αλλά έπρεπε να μεταφερθεί και ο θησαυρός. Βρέθηκαν δούλοι πιστοί στην Κλεοπάτρα και τον μετέφεραν την νύχτα στα εξήντα πλοία της. Και όσον μυστική και άν συντελέσθηκε η μεταφορά του θησαυρού, δεν πέρασε όμως και εντελώς απαρατήρητη. Και οι υποψίες των φίλων μετετράπησαν σε βεβαιότητα. Και την 31η Αυγούστου(31 π. Χ.) άλλοι δύο επιτελείς του Αντωνίου ο Δέλλιος και ο Αμύντας, λιποτακτούσαν προς τον Οκτάβιο, ο Δέλλιος μόνος του και ο Αμύντας με δύο χιλιάδες Γαλάτες ιππείς.(Ferrero IV 222).
Aλλά οι δύο επιτελείς έφεραν στον Οκτάβιο και μια περίεργη πληροφορία. Η πληροφορία έλεγε ότι ο Αντώνιος δεν επρόκειτο να δώσει πραγματική μάχη, αλλά θα αποσύρονταν στην Αίγυπτο μαζί με το στρατό του. Θα υποκρίνονταν μια ναυμαχία, για να συγκαλύψει την υποχώρησή του. Αλλά πάντως απόφαση είχε να επιστρέψει στην Αίγυπτο μαζί με το στρατό του. Θα υπεκρίνετο μια ναυμαχία για να συγκαλύψει την υποχώρησή του. Αλλά πάντως απόφαση είχε να επιτρέψει στην Αίγυπτο μαζί με την Κλεοπάτρα. Το σημαντικό αυτό γεγονός αφηγείται ο Δίων(Δίωνος Κασσίου 23) «παρά τε άλλων και παρά του Δελλίου» επληροφορείτο ο Οκτάβιος τους σκοπούς του Αντωνίου. Και όπως συνεχίζει ο Δίων τις καταπληκτικές του αποκαλύψεις, ο Οκτάβιος, όχι γενναίος και πάντοτε διστακτικός προς στιγμήν σκέφθηκε να αφήσει ελεύθερη την δίοδο στον Αντώνιο. Και δικαίως παρατηρεί ο Φερέρο ότι θα απέληγε έτσι σε παρωδία ο τρομερός αυτός πόλεμος στον οποίο μετά παγκοσμίου πατάγου κινήθηκαν τόσοι ισχυροί στρατοί, για να στρέψουν στο τέλος οι αντίπαλοι χωρίς μάχη τα νώτα ο ένας στον άλλο. Αλλά στο πολεμικό συμβούλιο που ακολούθησε στο στρατόπεδο του Οκτάβιου, υπερίσχυσε η γνώμη του Αγρίππα που ήταν ο πραγματικός στρατηγός του Οκταβιανού στρατού. Ο Αγρίππας υποστήριξε να εμποδιστεί η δίοδος στον Αντώνιο ώστε να τον αναγκάσουν σε μάχη. Και αφού ο Αντώνιος τελικά είχε αποφασίσει μετά τη μάχη να φύγει για την Αίγυπτο θα ήταν εύκολο στον Οκτάβιο οποιαδήποτε και εάν ήταν η έκβαση της ναυμαχίας να διακηρύξει σ’ ολόκληρη την Ιταλία ότι είχε καταγάγει μια μεγάλη νίκη και εξανάγκασε τον Αντώνιο να φύγει στην Αίγυπτο.
Τα δραματικά γεγονότα που επακολούθησαν δικαίωσαν τον Αγρίππα. Και τον δικαίωσαν σε σημείο απίστευτο.
Αλλά πρέπει να ερευνηθεί γιατί ο Αντώνιος που σε στρατό και σε στόλο αλλά και σε στρατηγική ικανότητα υπερείχε του Οκτάβιου ήθελε χωρίς μάχη να αποσυρθεί από το ΄Άκτιο; Ο Δίων ο οποίος τίποτε δεν εννόησε από την ιστορία της εκστρατείας του Ακτίου και ανέμιξε στην ιστορία του μαζί με τα σημαντικότερα γεγονότα και τις πλέον ασήμαντες λεπτομέρειες, μας πληροφορεί ότι η ιδέα της αποχώρησης αυτής οφείλονταν στην Κλεοπάτρα. Και ιστορεί ότι αφού πολλοί είπαν διάφορες γνώμες, υπερίσχυσε η γνώμη της Κλεοπάτρας να βάλουν φρουρές στα επίκαιρα σημεία της Ελλάδος και ο άλλος στρατός να πάει στην Αίγυπτο μαζί μ’ αυτήν και τον Αντώνιο. Γιατί άραγε;
Η ιστορία αδίκησε την Κλεοπάτρα σαν βασίλισσα και σαν γυναίκα. Είχε το ατύχημα να είναι ο θανάσιμος εχθρός του Οκτάβιου που νίκησε. Και το περιβάλλον του Αυγούστου και των διαδόχων του παρέδωσαν την Κλεοπάτρα στην ιστορία ως έμβλημα της ηδυπάθειας. Και όμως ενώ στην εποχή της οι δεσμοί του γάμου δεν φαινόντουσαν να συγκρατούν κανένα και ενώ ο κόσμος έβλεπε την Ρώμη και την Αλεξάνδρεια να αγκαλιάζουν την εξωσυζυγική περιπέτεια, όλες οι εύνοιες της Κλεοπάτρας έπεσαν μόνον σε δύο άνδρες, στον Ιούλιο Καίσαρα πρώτα και μετά τον θάνατό του στον Αντώνιο. Αλλά και οι δύο αυτοί άνδρες είχαν αναγνωριστεί τουλάχιστον στην Αίγυπτο νόμιμοι σύζυγοί της. Μπορεί μάλιστα να λεχθεί ότι η Κλεοπάτρα υπήρξε αφοσιωμένη σύζυγος, στοργική μητέρα τεσσάρων παιδιών και η ιδιωτική της ζωή θα μπορούσε να δώσει μαθήματα στην ηθική της εποχής της.
Κατά τον Πλούταρχο, η ωραιότητα της Κλεοπάτρας αυτή καθ’ αυτήν δεν ήτο απαράβλητος ούτε κατέπλησσε εκείνους που την έβλεπαν. Αλλά είχε πανίσχυρο θέλγητρο η συναναστροφή της και στην ομιλία της επέλαμπαν χάρις και ήθος .΄Ήταν ηδονικός και ο ήχος της φωνής της. Εκτός της Ελληνικής και της Αιγυπτιακής γλώσσας μιλούσε τις γλώσσες των Αιθιόπων, των τρωγλοδυτών, των Εβραίων, των Αράβων, των Σύρων, των Μηδών, των Πάρθων και πολλών άλλων λαών, ενώ οι προ αυτής βασιλείς δεν είχαν κατορθώσει να μάθουν ούτε των υπηκόων τους των Αιγυπτίων τη γλώσσα.
Η Κλεοπάτρα ήταν του οίκου των Πτολεμαίων, οίκου Μακεδονικού, ιδρυτής του οποίου ήταν ο Πτολεμαίος ο Λάγου, εκ των στρατηγών και διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αλλά δεν ήταν μόνο της Κλεοπάτρας η καταγωγή Ελληνική. Ελληνικός ήταν και ο χαρακτήρας της πρωτεύουσας των Πτολεμαίων Αλεξάνδρειας, ελληνική ήταν η αρχιτεκτονική των ναών και των δημοσίων κτιρίων, ελληνική η πνοή της τέχνης, ελληνική η γλώσσα ελληνικά τα ήθη και έθιμα των ανωτέρων τάξεων, ελληνικό το ένδυμα της αυλής και της αριστοκρατίας. Οι Πτολεμαίοι που βασίλευσαν στην Αίγυπτο 300 συνεχή χρόνια προστάτευσαν τα γράμματα και τις τέχνες όσο κανένας άλλος βασιλικός οίκος στον κόσμο. Η Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων δεν υπήρξε μόνο η συνέχεια των κλασσικών Αθηνών. Υπήρξε και η κοιτίδα της ανατομίας, της γεωμετρίας, των κωνικών τομών, της υδροστατικής, της γεωγραφίας, της αστρονομίας. Και μέσα στο παγκόσμιο κέντρο του Αλεξανδρινού πολιτισμού η Κλεοπάτρα υπήρξε η γόησσα, όχι τόσο για τη φυσική της ωραιότητα όσο γιατί υπήρξε η λεπτότερα και η περισσότερο καλλιεργημένη πνευματικά προσωπικότητα της εποχής της.
Δεν ήταν καν 22 ετών η Κλεοπάτρα, όταν στην Αλεξάνδρεια κατακτούσε τον Ιούλιο Καίσαρα. Ο Ρωμαίος δικτάτωρ, νικητής ήδη της μάχης των Φαρσάλων, είχε περάσει τα πενήντα. Αλλά ήταν ο χωρίς στέμμα μονάρχης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Και αν η Κλεοπάτρα αναγνωρίζουσα τον Καίσαρα σαν νόμιμο σύζυγο της ουσιαστικά τον καθιστούσε Βασιλέα της Αιγύπτου, έβλεπε όμως με πολιτική διορατικότητα ότι δεν θα βράδυνε ή ημέρα να βασιλεύσουν και οι δύο μαζί σ’ όλο το απέραντο κράτος της Ρώμης.
Τα γεγονότα του μακρού εμφυλίου σπαραγμού της Ρώμης ωθούσαν την ρωμαϊκή δημοκρατία γοργά στο μοναρχικό πολίτευμα. Και διησθάνοντο ο Καίσαρας και η Κλεοπάτρα, ότι αν άφηναν το ζήτημα να ωριμάσει ένας παγκόσμιος θρόνος τους ανέμενε στη Ρωμαϊκή πρωτεύουσα. Και με τη συζυγική επιρροή της Ελληνίδας βασιλίσσης και με τις δικές του προσωπικές φιλοδοξίες ο Καίσαρ μελετούσε σοβαρά τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο κράτος, το οποίο αυτός θα κυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης με την απόγονο ενός στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου να ιδρύσει μια δυναστεία που θα κατείχε τον υψηλότερο θρόνο της Γης.
Με την γέννηση του Καισαρίωνα του έδωσε και τον διάδοχο του παγκοσμίου θρόνου. Και άρχισε να απασχολεί τον Καίσαρα να δώσει στο παγκόσμιο κράτος του αντί της Ρώμης μία άλλη πρωτεύουσα. Πιθανώς την Αλεξάνδρεια, ίσως και την Τροία.
Αλλά μόλις μετά τρία χρόνια(44 π.Χ.) ο Καίσαρας δολοφονήθηκε στη Ρώμη.
Τα όνειρα της Κλεοπάτρας ψαλλιδίζονται και από επίδοξος βασίλισσα της Γης μεταπίπτει και πάλι σε απλή Βασίλισσα της Αιγύπτου. Αλλά φεύγουσα η Κλεοπάτρα από τη Ρώμη έφερε μαζί της στην Αίγυπτο το μικρό Καισαρίωνα. Είχε στην Αλεξάνδρεια και τους ανεξάντλητους θησαυρούς της. Δεν της έλειπαν ακόμη ούτε η ευφυΐα ούτε η τόλμη. Και είναι αποφασισμένη να συνεχίσει τους αγώνες των υψηλών πεπρωμένων. Αλλά που να στηριχθεί;
Μετά τη μάχη των Φιλίππων(42 π.Χ.) κύριοι του Ρωμαϊκού κράτους έμειναν ο Οκτάβιος και ο Αντώνιος. Ο Οκτάβιος, ως εκ διαθήκης κληρονόμος του Καίσαρος, μοιραίως ήταν εχθρός της Κλεοπάτρας και του Καισαρίωνα, που ήταν φυσικός κληρονόμος του Καίσαρα. Και έμεινε μόνον ο Αντώνιος, προς τον οποίο η Κλεοπάτρα θα ημπορούσε να στραφεί.
Ο Αντώνιος θαρραλέος, αλλ’ όχι και πολύ ευφυής, στρατιώτης καλός, αλλά μέτριος στρατηγός, πολιτικός όχι πολύ σοβαρός, ακόλαστος. ΄Έτσι τον έκρινε η ιστορία. Είχε και αυτός το ατύχημα να νικηθεί και συνηθίζουν οι άνθρωποι να είναι αυστηροί στους ηττημένους. Και όμως άλλη γνώμη είχε γι’ αυτόν ο Καίσαρας. Τον θεωρούσε ως τον πολεμικώτερο των στρατηγών του και στη μάχη των Φαρσάλων στον Αντώνιο εμπιστεύθηκε το αριστερό κέρας της παρατάξεως. Τις δύο μάχες των Φιλίππων δεν τις κέρδισε ο Οκτάβιος. Τις κέρδισε ο Αντώνιος και μόνος αυτός νίκησε τον Κάσσιο στην πρώτη και το Βρούτο στη δεύτερη.
Ο Αντώνιος ευρίσκονταν στην Ταρσό το 41 π. Χ όταν κάλεσε την Κλεοπάτρα να τον επισκεφθεί. ΄Ήταν τότε Ρωμαίος δικτάτωρ στο απόγειο της δυνάμεώς του και απόλυτος κύριος της Ανατολής. Τον περικύκλωναν και τον κολάκευαν βασιλείς και ηγεμόνες διότι διέβλεπαν σ’ αυτόν τον μέλλοντα μονάρχη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Πως πήγε η Κλεοπάτρα στη Ταρσό;
Την εικόνα μας την παρουσιάζει ο απαράμιλλος Πλούταρχος: Ανάπλευσε η Κλεοπάτρα τον Κύδνον ποταμόν. Χρυσή ήταν η πρύμνη του πλοίου, κόκκινα τα ιστία του και αργυρές αι κώπες, που εκινούντο ρυθμικά με τους ήχους αυλητών και κιθαρωδών. Και ξαπλωμένη αυτή κάτω από μια χρυσοκέντητη σκιάδα, ήταν στολισμένη σαν Αφροδίτη. Την ερρίπιζαν παιδιά, που εστέκοντο κοντά της και ομοίαζαν σαν τους έρωτες των ζωγραφιών. Και αι ωραιότερες θεραπαινίδες της στολισμένες ως Νηρηίδες και ως Χάριτες, εστέκοντο άλλες εις το πηδάλιο και άλλες στα σχοινιά. Και γέμιζαν οι όχθες του ποταμού με μεθυστικές ευωδιές θυμιαμάτων, που έκαιαν εις το πλοίον».
Υπήρξαν μυθώδεις η πολυτέλεια και η μεγαλοπρέπεια των γευμάτων που έδωκε η Κλεοπάτρα εις τον Αντώνιο και τους αξιωματικούς του. Αντί ταπήτων έστρωνε τα δάπεδα με τριανταφυλλένια φύλλα έως πάχους 70 εκατοστών του μέτρου. Άλλη φοράν στοιχημάτισε με τον Αντώνιο ότι ένα γεύμα της θα στοίχιζε είκοσι εκατομμύρια φράγκα. Κάποιος Πλάγκος ορίστηκε διαιτητής. Το γεύμα τελείωνε και η δαπάνη δεν έφθανε στο στοίχημα.»Υπομονή, Αντώνιε. Δεν τελειώσαμε ακόμη» του λέει η Κλεοπάτρα. Για σκουλαρίκια της είχε δύο πελώρια μαργαριτάρια. Το καθένα άξιζε δέκα εκατομμύρια φράγκα. Σε ένα νεύμα της οι δούλοι της έφεραν ένα τραπεζάκι και ένα κύπελλο με λίγο ξύδι. Το ένα μαργαριτάρι ερρίφθη μέσα στο ξύδι. Το έλιωσε και το κατάπιε. ΄Ήταν έτοιμη να λιώσει και το άλλο μαργαριτάρι όταν ο Πλάγκος διακήρυξε ότι η Βασίλισσα είχε κερδίσει το στοίχημα.
Αλλά προς τι η σπατάλη και η επίδειξη αυτή; ΄Ήταν απλή ματαιοδοξία; ΄Όχι βέβαια. Η Κλεοπάτρα έπαιζε ένα παμμέγιστο παιχνίδι. Μερικά χρυσά κύπελλα και ένα ή δύο μαργαριτάρια δεν πλήρωσαν και τόσο ακριβά τον συνεταιρισμό του Αντωνίου.
Η Κλεοπάτρα είχε τους σκοπούς της. ΄Ήθελε να φέρει σε ρήξη τους δύο τότε κυρίους του Ρωμαϊκού κόσμου, τον Αντώνιο και τον Οκτάβιο, να διανοίξει μεταξύ τους ένα αγεφύρωτο χάσμα και δίδουσα στον Αντώνιο την ενίσχυσή της να συμβάλει στην πτώση του Οκταβίου. Η πτώση του Οκταβίου θα ήταν ο θρίαμβος του Καισαρίωνα. Ήθελε λοιπόν να καταπλήξει τον Αντώνιο με τον ανεξάντλητο πλούτο της και να τον κάμει να εκτιμήσει ποιες δυνατότητες έδινε η Αίγυπτος ως βάσις μίας επιχειρήσεως εναντίον της Ρώμης. Και η επιχείρηση αυτή θα καθιστούσε τον φίλο του Καίσαρα και την γυναίκα του Καίσαρα και το παιδί του Καίσαρα τους τρεις κυρίους του κόσμου.
Αλλά και για τον Αντώνιο αποφασιστικές ήσαν οι στιγμές εκείνες. Γνώριζε ότι είτε αυτός ηύξανε σε δύναμη είτε αντιθέτως ο Οκτάβιος η τριανδρία των Ρωμαίων δικτατόρων δεν επρόκειτο να επιζήσει. Ευχόταν λοιπόν ο Αντώνιος την πτώση του Οκταβίου και η συμμαχία της ισχυράς βασίλισσας της Αιγύπτου του ήταν πολύτιμος.
Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα και του Αντωνίου η αυτοκρατορία των Πάρθων εξετείνετο από την Κασπία μέχρι τον Ευφράτη και εκείθεν μέχρι τον Ινδό ποταμό. Πεθαίνοντας ο Καίσαρας είχε το παράπονο ότι δεν τον αφήκαν να κατακτήσει το μεγάλο αυτό και πλούσιο βασίλειο των Πάρθων. Αν άλλοι κληρονόμησαν το όνομα και την περιουσία του Καίσαρα, ο Αντώνιος όμως υπήρξε ο κληρονόμος και συνεχιστής της μεγάλης ιδέας του νεκρού. Αυτός είχε στα χέρια του τα σχέδια του Καίσαρα για την Παρθική εκστρατεία και προς αυτήν είχε τώρα στρέψει όλες τις φροντίδες του. Και όταν κατακτούσε τους Πάρθους, η δόξα και η δύναμή του θα ήταν τέτοια στο Ρωμαϊκό κράτος, ώστε να σαρώσει από του προσώπου της γης τον αντίπαλο του Οκτάβιο και μόνος αυτός να μείνει κυρίαρχος του κόσμου. Και τότε θα πραγματοποιούσε ο Αντώνιος ότι δεν κατόρθωσε ο Καίσαρ:να αναγορευθεί βασιλεύς, να νυμφευθεί την Κλεοπάτρα και να ιδρύσει μία βασιλική δυναστεία με διάδοχο είτε τον Καισαρίωνα είτε ένα βλαστό του ιδικού του γάμου με την Κλεοπάτρα.
Και οι δύο «ερωτευμένο» θα έλεγα καλύτερα οι δύο σύμμαχοι της Ταρσού, μόλις πέρασαν μαζί στην Αλεξάνδρεια κάτι μήνες του χειμώνα εκείνου. Χωρίσθηκαν. Αλλά ζητήματα τραβούσαν τον Αντώνιο στην Ιταλία. Για τρία συνεχή χρόνια δεν συναντήθηκαν. Και επί πλέον ο Αντώνιος για να είναι εξασφαλισμένος από τον Οκτάβιο κατά τη διάρκεια του Παρθικού πολέμου, νυμφεύεται την Οκταβία αδελφή του Οκταβίου. Πέρασαν έτσι τρία χρόνια χωρισμού. Και μόλις το φθινόπωρο του 37 π.Χ. ο Αντώνιος στρατοπεδεύει στη Συρία. Η ώρα της μεγάλης Παρθικής εκστρατείας είχε φθάσει.
Αλλά οι εμφύλιοι πόλεμοι της Ρώμης είχαν προκαλέσει μια δεινή οικονομική κρίση. Μια παγκόσμια χρεοκοπία είχε εξαφανίσει στο απέραντο Ρωμαϊκό κράτος και το χρήμα και την πίστη. Που θα εύρισκε ο Αντώνιος το χρήμα για να συντηρήσει και να μισθοδοτήσει 16 λεγεώνες του εκστρατευτικού του στρατού;
Αλλά έξω από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υπήρχε ανεξάντλητος ο πλούτος της Αιγύπτου. Στον πλούτο αυτό στράφηκε ο Αντώνιος και προσκαλεί εκ νέου την Κλεοπάτρα. Δέχεται η βασίλισσα της Αιγύπτου την πρόσκληση και τον συναντά στην Αντιόχεια. Η συμφωνία της Αντιόχειας υπήρξε στον κόσμο παταγώδης. Ο θησαυρός και η συμμαχία της Αιγύπτου ήσαν και πάλι στη διάθεση του Αντωνίου. Αλλά υπήρξαν και κολοσσιαία τα ανταλλάγματα της Κλεοπάτρας:α)ο Αντώνιος ενώνονταν δι’ επισήμου γάμου με την Κλεοπάτρα β)σαν Ρωμαίος στρατηγός μη τολμών ακόμη να λάβει τον τίτλο του βασιλέως της Αιγύπτου θα έπαιρνε τον τίτλο του αυτοκράτορα, δηλαδή θα ήταν απόλυτος κυρίαρχος της Ανατολής γ)ο Καισαρίων αναγνωρίζονταν ως διάδοχος του θρόνου και εις τα παιδιά που θα γεννιόντουσαν από το δικό τους γάμο θα δίδονταν άλλα μικρότερα βασίλεια μέσα στα σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δ)ο Αντώνιος προσαρτούσε από τώρα στην Κλεοπάτρα το Σινά, την Αραβία, την πόλη Ιεριχώ με τμήμα της κοιλάδας του Ιορδάνου, την παραλία της Φοινίκης, εκτός των ελευθέρων πόλεων Τύρου και Σιδώνος ,την περιφέρεια του Λιβάνου, ένα μέρος της Κιλικίας, την Κύπρο και τμήμα της Κρήτης. Τέτοια σύνορα ποτέ δεν είχε γνώρισε άλλοτε η Αίγυπτος.
Την ΄Άνοιξη του 36 π.Χ. άρχισε η μεγάλη εκστρατεία του Αντωνίου στη χώρα των Πάρθων. Με αγωνία την παρακολουθούσαν στη Ιταλία ο Οκτάβιος και οι φίλοι του. Δημόσια προσέφεραν τάχα θυσίες στους θεούς υπέρ της νίκης του Αντωνίου. Αλλά μέσα τους εύχονταν να καταστραφεί η στρατιά του, όπως άλλοτε είχε καταστραφεί εκεί και ο στρατός του Κράσσου. Και ευχόντουσαν την καταστροφή γιατί αν νικούσε ο Αντώνιος θα ήταν παντοδύναμος και τότε του Οκτάβιου ο ρόλος θα ήταν εντελώς δευτερεύων. Ο Αντώνιος υπήρξε ευτυχέστερος του Κράσσου, διότι διέφυγε την καταστροφή, αλλά δεν κατόρθωσε να κατακτήσει την Περσία. Η υποχώρηση του στην οποία έδειξε υπέροχες αρετές στρατηγού, υπενθυμίζει πολύ την κάθοδο των μυρίων του Ξενοφώντα.
Δεν απέλπισε τον Αντώνιο η πρώτη αποτυχία και νέα εκστρατεία ετοίμαζε κατά των Πάρθων. Και τη φορά αυτή είχε περισσότερες πιθανότητες να επιτύχει, διότι τώρα είχε εξασφαλίσει τη συμμαχία του βασιλέως της Μηδίας. Αλλά τότε είχε ξεκινήσει από την Ιταλία και η άλλη σύζυγός του η Οκταβία, φέρουσα μαζί της φορέματα για το στρατό ,χρήματα, δώρα και δύο χιλιάδες εκλεκτούς στρατιώτες. Ποία θα ήταν της Κλεοπάτρας η θέση εάν η Οκταβία έφθανε στην Ανατολή κοντά στον Αντώνιο που ήτο κοινός σύζυγος και των δύο γυναικών:Και η Κλεοπάτρα ,είτε με επίδειξη έρωτος σφοδρού και με αποχή τροφής και με δάκρυα, όπως αφηγείται ο Πλούταρχος, είτε εκμεταλλευόμενη την αποτυχία της πρώτης Παρθικής εκστρατείας, ζήτησε να ξεκαθαρίσει ο Αντώνιος τη θέση του. Και το πέτυχε. Η Οκταβία έπαιρνε παραγγελία-εντολή του να σταματήσει στην Αθήνα.
Από εδώ η σταδιοδρομία του Αντωνίου αμφιρρέπει. Πότε νοσταλγεί την μεγάλη ιδέα του Καίσαρα να κατακτήσει την Περσία και πότε ονειροπολεί να ιδρύσει μια δική του δυναστεία και μια μεγάλη αιγυπτιακή αυτοκρατορία.
΄Έτσι ο Αντώνιος όταν την άνοιξη του 34 π.Χ. κατάκτησε της Αρμενία και αιχμαλώτισε το βασιλιά της με τους θησαυρούς του, κήρυξε την Αρμενία επαρχία του Ρωμαϊκού κράτους. Αλλά όταν το Φθινόπωρο του ίδιου χρόνου γύρισε από την Αλεξάνδρεια κατάπληξε το ρωμαϊκό κόσμο με τον θρίαμβο του Αρμενικού Πολέμου που έκανε στην Αλεξάνδρεια. Μέχρι τότε κανένας άλλος Ρωμαίος στρατηγός δεν είχε οργανώσει θρίαμβο έξω από τη Ρώμη. Με τη χειρονομία του αυτή ο Αντώνιος κλόνιζε τη θέση της αγέρωχου πατρίδος του ως πρωτεύουσας του κόσμου και εξύψωνε την Αλεξάνδρεια ως αντίζηλο αν όχι ως διάδοχο της Ρώμης. Και η
κατάπληξη του ρωμαϊκού κόσμου κορυφώθηκε όταν μετά τον θρίαμβο μάθαιναν και τις «δωρεές της Αλεξάνδρειας».
Ο Αντώνιος κάλεσε το λαό της Αλεξάνδρειας στο Γυμνάσιο. Επάνω σε ένα αργυρό βήμα είχαν στήσει δύο θρόνους χρυσούς, ένα για τον Αντώνιο και τον άλλο για την Κλεοπάτρα. είχαν ακόμη στήσει και άλλους χαμηλότερους θρόνους για τα παιδιά. Και πρώτα ο Αντώνιος ανακήρυξε την Κλεοπάτρα Βασίλισσα της Αιγύπτου, της Κύπρου και της Κοίλης Συρίας .Συμβασιλέα της και «Βασιλέα Βασιλέων» ανακήρυξε τον Καισαρίωνα ηλικίας μόλις 13 ετών, που είχε μια καταπληκτική ομοιότητα με τον πατέρα του τον Ιούλιο Καίσαρα. Αλλά είχε εν τω μεταξύ ο Αντώνιος και τα δικά του παιδιά από το γάμο του με την Κλεοπάτρα. Και στον μεν εξαετή γιο του Αλέξανδρο -΄Ήλιο έδωκε τα βασίλεια της Αρμενίας, της Μηδίας και της Παρθικής, που έμελλε να κατακτήσει στην δε Κλεοπάτρα-Σελήνη δίδυμη αδελφή του Αλεξάνδρου δώρισε την Κυρηναϊκή και τη Λιβύη και τέλος ο διετής γιος του Πτολεμαίος ανακηρύχθηκε Βασιλιάς της Φοινίκης, της Κιλικίας και της ΄Άνω Συρίας.
΄Έτσι η μεγάλη αιγυπτιακή αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την ελληνική Αλεξάνδρεια σχηματίζονταν. Και η ανακήρυξη του Καισαρίωνα σε Βασιλιά των Βασιλέων έδειχνε απροκάλυπτα, ότι στην Ανατολή ως διάδοχος του Καίσαρα, αντί του Οκτάβιου αναγνωρίζονταν ο γιος της Κλεοπάτρας. Και τότε και ο Οκτάβιος κινήθηκε στη Ρώμη. Μήπως άλλως τε οι δωρεές της Αλεξανδρείας δεν έδιναν στον Οκτάβιο ένα θαυμάσιο όπλο μιας πολεμικής κατά του Αντωνίου; Ο πόλεμος μεταξύ των δύο δικτατόρων καθίστατο αναπόφευκτος.
Ο Αντώνιος αντιλαμβάνονταν τώρα ότι ο δρόμος του δεν ήταν προς τους Πάρθους. Στον ορίζοντα πρόβαλλε ο κίνδυνος του Οκτάβιου. Και εναντίον αυτού του κινδύνου αποφάσισε να στραφεί ο Αντώνιος για να εκμηδενίσει κάθε αντίδραση κατά της ανατολικής πολιτικής του. Η πόλη της Εφέσου ορίστηκε σαν τόπος συγκεντρώσεως των στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων του Αντωνίου και των συμμάχων του. Και τον χειμώνα του 33 π.Χ. στην Έφεσο έστηναν το στρατηγείο τους ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα.
Η Κλεοπάτρα βάδιζε εναντίον της Ρώμης για τον παγκόσμιο θρόνο.
Αλλά τότε επήλθε ένα γεγονός. Το γεγονός αυτό καθαυτό είναι ασήμαντο. Αλλά μας δίνει το κλειδί για να λύσουμε το αίνιγμα του Ακτίου. Την ΄Άνοιξη του 32 π.Χ. έφθασαν στη ΄Έφεσο τετρακόσιοι πατρίκιοι Ρωμαίοι. ΄Ήταν φίλοι του Αντωνίου και εξαναγκάσθηκαν από τον Οκτάβιο να εγκαταλείψουν τη Ρώμη. Διπλάσιοι περίπου συγκλητικοί είχαν παραμείνει στη Ρώμη, άλλοι ως ουδέτεροι στον εμφύλιο πόλεμο και άλλοι ως φίλοι του Οκτάβιου.
Η έλευση των Ρωμαίων πατρικίων σκόρπισε την ταραχή στο στρατόπεδο το Αντωνίου. Εκείνο που έβλεπαν ήταν γι’ αυτούς αποκάλυψη. Από τη Ρώμη μακριά, δεν είχαν αντιληφθεί τι ρόλο ενεργό είχε παίξει η Κλεοπάτρα στην ετοιμασία του Πολέμου. Και τώρα στην Έφεσο πολλοί δεν βράδυναν να καταλάβουν ότι ο Αντώνιος ως σύζυγος της Βασιλίσσης της Αιγύπτου και ως αυτοκράτωρ της Ανατολής, δεν ήταν ο ενδεδειγμένος για το ρόλο του υπερασπιστού των δημοκρατικών της Ρώμης θεσμών. ΄Άλλοι δεν έκρυψαν την αποστροφή τους και υπέδειξαν στην Κλεοπάτρα να αποσυρθεί στο περιθώριο των γεγονότων
. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο επιφανής Δομίτιος ο οποίος προς στιγμήν είχε πείσει τον Αντώνιο ότι η παρουσία της Κλεοπάτρας νόθευε την ρωμαϊκή υπόθεση και έπρεπε να φύγει στην Αίγυπτο. Η Κλεοπάτρα για να εξουδετερώσει τον Δομίτιο εξαγόρασε με τον πλούτο της ένα από τους πλέον έμπιστους και περισσότερο ευνοουμένους συμβούλους του Αντωνίου το στρατηγό Κανίδιο. Η βασίλισσα της Αιγύπτου έμεινε στο στρατόπεδο. Αλλά ο διχασμός βασίλευε στο στρατόπεδο του Αντωνίου και μια βαθιά διχόνοια είχε στήσει σ’ αυτό το θρόνο της.
Τι λοιπόν, την ενδέκατη ώρα θα κατέρρεαν οι ελπίδες και οι προσπάθειες της Κλεοπάτρας; Αλλά δεν υποκίνησε αυτή και δεν χρηματοδότησε αυτή τον πόλεμο κατά του Οκτάβιου;
Aδιάλλακτος εξακολουθούσε ο διχασμός στο στρατηγείο του Αντωνίου και όταν τούτο, τον Μάιο του 32 π.Χ. μεταφέρθηκε στην Αθήνα και όταν έπειτα διαχείμαζε στην Πάτρα. Η Κλεοπάτρα ήθελε τον πόλεμο. Και η Ρωμαϊκή μερίδα των πατρικίων ήθελε την συνδιαλλαγή του Αντωνίου και του Οκτάβιου. Αλλά στην Αθήνα τον Ιούλιο του 32 π.Χ. η Κλεοπάτρα υπερίσχυσε. Για να ματαιώσει τη συμφιλίωση των δύο ανδρών έπεισε τον αναποφάσιστο Αντώνιο να στείλει το διαζύγιο στη Ρωμαία σύζυγο του Οκταβία, αδελφή του Οκτάβιου. Οι αγγελιοφόροι της έφεραν το μήνυμα του Αντωνίου να εγκαταλείψει το σπίτι του στη Ρώμη. Οι συγκλητικοί που ήταν στο στρατηγείο του Αντωνίου Χαρακτήρισαν το διαζύγιο αυτό σαν πλήρη υποδούλωση του Αντωνίου στην Κλεοπάτρα. Και ο Αντώνιος για να καταπραΰνει την οργή τους και να τους δείξει ότι μάχονταν υπέρ της Ρώμης διακήρυσσε στις λεγεώνες του ότι ύστερα από την νίκη και εντός δύο μηνών θα επανέφερε τη Δημοκρατία στη Ρώμη.
Δεν ήταν λοιπόν η άνοδος του Καισαρίωνα ως κληρονόμου του Καίσαρα στο θρόνο της Ρώμης η δικαίωση αυτού του πολέμου; Θα αναλογίζονταν η Κλεοπάτρα. Και τώρα πως με την πίεση των οχληρών γερουσιαστών ο πόλεμος αυτός θα εκφυλίζονταν σε ένα πόλεμο θεσμών που είχαν καταρρεύσει στη Ρώμη;
Και αν ο πόλεμος αυτός επρόκειτο να απολήξει στη Δημοκρατία της Ρώμης, τότε τι θα γινόταν η μεγάλη αιγυπτιακή αυτοκρατορία την οποία είχαν ιδρύσει στην Αλεξάνδρεια οι περίφημες δωρεές του Αντωνίου;
΄Έτσι μετά από αυτές τις σκέψεις η Κλεοπάτρα άρχισε να προσβλέπει με τρόπο εξίσου και την ήττα του Αντωνίου και την Νίκη του Αντωνίου. Ούτε λοιπόν ήττα αλλ’ ούτε νίκη. Και τότε άλλαξε γνώμη. Και αφού με το διαζύγιο της Οκταβίας είχε καταστήσει θανάσιμους μεταξύ τους εχθρούς τους άλλοτε συγγενείς δικτάτορες, τώρα επεδίωκε η Κλεοπάτρα να σταματήσει τον πόλεμο για να μεταφέρει τον Αντώνιο στην Αίγυπτο και εκεί ανοικτά να ιδρύσει τη νέα δυναστεία. Η Ιταλία και οι βάρβαρες επαρχίες της Ευρώπης μπορούσαν να μείνουν στον Οκτάβιο και τους φίλους του, εις οιονδήποτε. Ο Οκτάβιος δεν είχε ούτε τις δυνάμεις ούτε την τόλμη να έλθει να χτυπήσει στην Ανατολή.
Στο ΄Άκτιο λοιπόν, η πολιτική της Κλεοπάτρας κατευθύνονταν να χωρίσει οριστικά την Ανατολική αυτοκρατορία από το Δυτικό κράτος της Ρώμης. Ενώ οι στρατοί και οι στόλοι των δύο δικτατόρων, αντιμέτωποι στο ΄Άκτιο περίμεναν την αποφασιστική σύγκρουση, ο Αντώνιος ήδη από τον Ιούλιο του 31 π.Χ. ήτοι δύο μήνες προ της ναυμαχίας είχε πεισθεί από την Κλεοπάτρα και σκέπτονταν να διακόψει τον πόλεμο και να γυρίσει στην Αίγυπτο χωρίς να δώσει μάχη. Αλλά πώς να φανερώσει τους σκοπούς του και πώς να προδώσει τους φίλους του πατρικίους οι οποίοι προς χάριν του, είχαν εγκαταλείψει τον Οκτάβιο;΄ Ήθελαν αυτοί να εκπατριστούν για πάντα από την Ιταλία;
Στους δισταγμούς του Αντωνίου η Κλεοπάτρα βρήκε τη λύση. Να δώσουν μια ναυμαχία για να συγκαλύψουν την υποχώρηση. Θα έβγαιναν από τον Αμβρακικό κόλπο σαν να επρόκειτο να ναυμαχήσουν και εάν ο εχθρός τους εμπόδιζε την έξοδο, θα έδιναν την μάχη και έπειτα θα έπλεαν προς την Αίγυπτο. Ο στρατός που θα επιβίβαζαν στα πλοία θα έφθανε ασφαλής στην Αίγυπτο. Εάν τα τμήματα που θα παρέμεναν στο στρατόπεδο δεν κατόρθωναν να τα μεταφέρουν στην Ανατολή και διασκορπίζονταν, η ζημιά δεν θα ήταν μεγάλη. ΄Άλλες λεγεώνες τους περίμεναν στην Ανατολή.’ Έπειτα από την πείρα των ναυτικών πολέμων ήταν γνωστό ότι οι ναυμαχίες όταν ισόπαλες είναι οι δυνάμεις δεν τερματίζονταν ποτέ με ολοσχερή ήττα του ενός εκ των αντιπάλων διότι ο πανικός και η σύγχυση δύσκολα προκαλούνταν στη θάλασσα.
Από ένα χωρίο του Δίωνος μαθαίνουμε ότι ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα για να βρεθεί ο στρατός τους προ τετελεσμένου γεγονότος, κράτησαν μυστικό το σχέδιο τους. ΄Έλπιζαν με το τετελεσμένο γεγονός να κατανικήσουν τους δισταγμούς των φίλων τους και του στρατού και να τους παρασύρουν μαζί τους. Οι λιποταξίες όμως επιφανών επιτελών του στρατού και του στόλου όπως του Δομιτίου και του Δελλίου αποτελούσαν για τον Αντώνιο προειδοποίηση ποία θα ήταν στο στρατό η εντύπωση εκ της φυγής. Δεν την αντιλήφθηκε. ΄Άνοιξε την καρδιά του μονάχα στον Κανίδιο και τον επιφόρτισε να οδηγήσει τον στρατό του στην Αίγυπτο δια ξηράς. Και την 2αν Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ. έφυγε από το μέσον της μάχης. Ο στόλος της Κλεοπάτρας, με τα κόκκινα πανιά πήρε το Ρωμαίο δικτάτορα στην Αίγυπτο για να τον κάμει εκεί Βασιλέα και διάδοχο των Πτολεμαίων.
Το ΄Άκτιο πρέπει να σβηστεί από τον πίνακα των μεγάλων ναυμαχιών. Η μάχη αυτή ήταν προσχηματική. Δόθηκε για να σκεπάσει ένα από τους περισσότερους πολιτικούς ελιγμούς της ιστορίας, ως μάχη δεν έκρινε τίποτα. Το βράδυ τα πλοία του Αντωνίου σε καλή κατάσταση ξαναγύρισαν στον κόλπο. Και για επτά μέρες μάταια ο Οκτάβιος δοκίμαζε να πείσει το στόλο και το στρατό του Αντωνίου να πιστέψουν τη φυγή του αρχηγού τους και να παραδοθούν. Τόσο απίστευτος εθεωρείτο η φυγή ώστε και αυτός ο στρατηγός Κανίδιος δεν τόλμησε να φανερώσει την αλήθεια και μια νύχτα δραπέτευσε.
΄Αλλά όταν πέρασε και η έβδομη μέρα και ο στρατηγός δεν φάνηκε και όταν τους εγκατέλειψε και ο Κανίδιος, η μεταστροφή των στρατηγών υπήρξε τρομερά. Η Κλεοπάτρα, της οποίας η θέληση ήταν νόμος στη Αίγυπτο αγνόησε την ψυχολογία των λαών και δεν μπορούσε να προβλέψει την έκρηξη του Εθνικού αισθήματος. Στην πλάνη της παρέσυρε και τον Αντώνιο. Και η πλάνη αυτή υπήρξε και για τους δύο η αληθινή αιτία της καταστροφής.
Στα μάτια των Λατίνων στρατιωτών οι οποίοι όσο και αν ήσαν αμαθείς και αγροίκοι ήσαν προσκολλημένοι στις μεγάλες εθνικές παραδόσεις της πατρίδας τους, η φυγή του Αντωνίου με την βασίλισσα της Αιγύπτου, εμφάνισε τον ένδοξο στρατηγό σαν ένα προδότη της Πατρίδος τους. Και στη συνείδησή τους όπως και στη συνείδηση όλου του Ρωμαϊκού κόσμου, ο Οκτάβιος ανυψώνονταν σε ενσαρκωτή των πεπρωμένων της Ρώμης. Και του παραδόθηκαν.
΄Έτσι ο στρατός εγκαταλείπει τον Αντώνιο. Τον εγκαταλείπουν κατόπιν και οι σύμμαχοι του και οι φίλοι του. Ο Αντώνιος πίστευε ότι ήταν η ενσάρκωση του Θεού Διονύσου. Αλλά τον εγκαταλείπουν και οι Θεοί. Και κάποια μεσάνυχτα στην Αλεξάνδρεια ακούστηκαν ήχοι αρμονικοί παντοδαπών οργάνων και όχλου βοή και πανηγυρικές εκφωνήσεις. Ο Διόνυσος με τον ιερόν του θίασο εγκατέλειπαν τον Αντώνιο.
Είναι γνωστός ο επίλογος του δράματος. Αντί του στέμματος του Κόσμου η Κλεοπάτρα, ηλικίας τότε μόλις 39 ετών δέχονταν στο στήθος της το δηλητήριο του ερπετού. Ο Αντώνιος άνοιγε τα σπλάχνα του. Και ο Καισαρίων φονεύονταν από το νικητή.
Αν η Κλεοπάτρα πετύχαινε στα σχέδιά της είτε του παγκοσμίου κράτους είτε μίας μεγάλης Ανατολικής αυτοκρατορίας θα προηγείτο κατά 3 ½ αιώνες του Μεγάλου Κωνσταντίνου και άλλος θα ήταν της ιστορίας η ροή για τον κόσμο και τον Ελληνισμό.
Ο πόλεμος αυτός στον οποίο τέρμα έδωσε το δράμα του Ακτίου δεν ήταν πόλεμος του Οκτάβιου κατά του Αντωνίου. ΄Ήταν πόλεμος της Κλεοπάτρας εναντίον της Ρώμης. Και για τον πόλεμο αυτό μια γυναίκα συγκέντρωσε γύρω της τριάντα λεγεώνες ,πεντακόσια πλοία, τους ισχυρότερους μονάρχες της Ανατολής, με αρχηγό τον γενναιότερο και περιφημότερο άνδρα της εποχής της. Και η Αίγυπτος ,τελευταίο κράτος από την Αυτοκρατορία του μεγάλου Αλεξάνδρου δεν έπεσε, όπως είχε πέσει το βασίλειο της Περγάμου με μια απλή υπογραφή ενός βασιλικού πρωτοκόλλου. Και μαζί με τη θρυλική πτώση της Κλεοπάτρας έσβησε και η δυναστεία των Πτολεμαίων. αλλά έσβησε «μέσα σε μια καταστροφή πρωτότυπη, μυθιστορηματική πολύκροτη, την οποία ποτέ δεν θα ξεχάσει ο κόσμος».
(Από ομιλία μου στη Διακίδειο Σχολή Λαού Πατρών την 24-1-2009)
Λεωνίδας Γ. Μαργαρίτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου