Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ

(Στη Μνήμη του Ανθυπολοχαγού Διονυσίου Κάνδηλα)

Έχουν περάσει 66 χρόνια από την περίοδο που η χώρα μας ξανάβρισκε τη λευτεριά της μετά την απομάκρυνση των κατακτητών Γερμανών με την νίκη των συμμαχικών δυνάμεων και τον τερματισμό της κατοχής.
Όμως το καθεστώς που συνεργάστηκε με τις κατοχικές δυνάμεις είτε ως στρατιωτικοί είτε ως χωροφύλακες, είτε ως συνεργάτες των Ταγμάτων Ασφαλείας, δεν είχαν ίσως αντιληφθεί ότι είχε δοθεί οριστικό τέλος στην κυριαρχία τους..΄Ίσως πίστευαν ότι θα συνέχιζαν με άλλη ηγεσία την εξουσία τους. ΄Ίσως πάλι να πίστευαν ότι με το να κρατήσουν τις θέσεις τους διασφάλιζαν τη ζωή τους από πιθανές αντεκδικήσεις εκείνων , που στη διάρκεια της κυριαρχίας τους, εξ αιτίας τους, υπέστησαν βασανιστήρια, φυλακίσεις ακόμη και θανάτους πατριωτών και υπήρχε ο φόβος αντιποίνων εκ μέρους των ιδίων ή και συγγενών τους.
΄Έτσι ενώ στις περισσότερες πόλεις των μεγάλων αστικών κέντρων δεν υπήρξε αντίσταση των Στρατιωτικών μονάδων και των μονάδων της Χωροφυλακής στις απαιτήσεις της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας για ομαλή παράδοση και ομαλή πορεία της απελευθέρωσης, στην περιοχή του Πύργου δεν έγινε κάτι παρόμοιο. Αποτέλεσμα ήταν μια φονική μάχη μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και των Ταγμάτων Ασφαλείας της Χωροφυλακής και των συνεργατών τους και ένας βαρύς τραγικός απολογισμός. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει στο βιβλίο του ο Ηλίας Παπαστεριόπουλος «Ο ΜΩΡΗΑΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ» οι απώλειες των ταγμάτων ασφαλείας ανήλθαν στους 120 νεκρούς,100 τραυματίες και 300 αιχμαλώτους, ενώ οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήταν κι αυτές τρομακτικές ανήλθαν σε 42 νεκρούς και 97 τραυματίες.
Ανάμεσα στους νεκρούς των μαχητών ήταν και ο ήρωας Ανθυπολοχαγός του ΕΛΑΣ συμπατριώτης μου (Κόροιβο) Διονύσιος Κάνδηλας - Καψάλης, το στέλεχος του ΕΑΜ Ηλείας Κώστας Καραγιάννης, ο πρωτεργάτης του Κινήματος στην Ηλεία Πέτρος Παυλόπουλος, ο Κώστας Σπηλιόπουλος κ.α.
Το ιστορικό της μάχης του Πύργου(8-9-1944)περιγράφει λεπτομερειακά θα λέγαμε ο Παπαστεργιόπουλος στο βιβλίο του «Ο ΜΩΡΗΑΣ ΣΤΑ ΟΠΛΑ» (Β΄ τόμο σελ.369-376).
Θα παραθέσω όμως την περιγραφή της μάχης όπως την έχει καταχωρήσει άγνωστος συντάκτης στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΧΑΪΑ» λίγους μήνες αργότερα ,στο φύλλο (110) της 1 Ιανουαρίου 1945.
Είναι γεγονός ότι την ιστορία την γράφουν πάντοτε οι νικητές.
Εμείς στην επιθυμία μας να δώσουμε στη δημοσιότητα αυτή την περιγραφή και να βοηθήσουμε τον ιστορικό του μέλλοντος αλλά και τους συγχρόνους μας να μάθουν άγνωστες πτυχές της νεώτερης ιστορίας μας, παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενο το οποίο θεωρούμε σημαντικό αφού συμβάλει στη δημιουργία μιας αντικειμενικής όσο είναι δυνατό ,εικόνας των γεγονότων εκείνης της περιόδου που κάποιοι είτε θέλουν σκόπιμα να ξεχνούν είτε να αποκρύπτουν και να συσκοτίζουν για να μην έχουν ξεκάθαρη εικόνα εκείνης της εποχής οι νεοέλληνες. Παραθέτουμε το κείμενο όπως έχει καταχωρηθεί στην εφημερίδα.
« Η απελευθέρωση του Πύργου»-(Ο Εθνοπροδότης Κοκκώνης μιλάει εν ονόματι του Γκλύξμπουργκ).
Η πρώτη μεγάλη ελληνική πόλη που ελευθέρωσε ο ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο, ήταν ο Πύργος.
Εκεί ο Διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας ήταν ο Κοκκώνης,ο οποίος αφού τυράννησε το λαό της Ηλειακής πρωτεύουσας και της περιοχής, σε πειθήνια συνεργασία με τους Γερμανούς, όταν αυτοί έφυγαν, έσπευσε να τεθεί στις διαταγές του Γκλύξμπουργκ. Έβγαλε στις αρχές του Σεπτέμβρη προκήρυξη, στην οποία ανέφερε ότι ο Πύργος είναι ελεύθερος, αλλά και …υπό πολιορκία ..
Η προκήρυξη άρχιζε έτσι: Εν ονόματι της Α.Μ. του Βασιλέως και της Κυβερνήσεως Απαγορεύει τις συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις. Ποινή για τους παραβάτες: Θάνατος. Ο λαός του Πύργου βλέπει ότι η «ελευθερία» που του διατυμπάνιζαν οι οπισθοφύλακες των Χιτλερικών δεν ήταν παρά μία νέα μορφή κατοχής. Μια επιτροπή από τους Σκάβα, Δικηγόρο, και Βιργίνη, φαρμακοποιό πήγε στις 5 Σεπτέμβρη στην έδρα του ΙΙΙ Τάγματος του ΕΛΑΣ για να διαπραγματευθεί την παράδοση της πόλεως στον εθνικό αντάρτικο στρατό και στη Συμμαχική αποστολή. Την πρώτη επιτροπή ακολουθεί και δεύτερη από τους Ν. Αυγερινό, Δικηγόρο, Α. Μιχαλόπουλο γιατρό, Γ. Χριστακόπουλου ,έμπορο, Χαραλαμπόπουλο μπακάλη. Αυτοί μετέφεραν πρόταση του Κοκκώνη να μείνει αυτός στον Πύργο και στα προάστια, ο δε ΕΛΑΣ σε άλλη περιοχή.
Η πρόταση αυτή ήταν αντίθετη από τις διαταγές της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας, η οποία σε διάγγελμά της στις 4 Σεπτέμβρη χαρακτήριζε τα Τάγματα Ασφαλείας, ως προδοτικά, διέτασε τη διάλυσή τους; και προειδοποιούσε για την αυστηρή τους τιμωρία.Ο ΕΛΑΣ έθεσε τους εξής όρους:
1.Οι Αξιωματικοί και οι άνδρες των ταγμάτων να παραδώσουν τον οπλισμό τους.
2.Θ΄αφεθούν ελεύθεροι να πάνε όπου θέλουν κατόπιν.
3.Θα δοθεί εγγύηση για την προσωπική ασφάλειά τους.
4.Για την τύχη των βαρυνομένων με εγκλήματα θ’ αποφασίσει η Κυβέρνηση.
5.Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Λάρι εγγυάται για την πιστή τήρηση των ΄όρων.
΄Ύστερα από συνεννοήσεις, πήγαν στον Πύργο αντιπρόσωπος της Νομαρχιακής Επιτροπής Ηλείας του ΕΑΜ και ο Αμερικανός αντιπρόσωπος.
Ο λαός του Πύργου ξέσπασε σε εκδηλώσεις ενθουσιασμού και συγκεντρώθηκε έξω από την κλινική Θεοδωροπούλου, όπου θα γίνονταν οι διαπραγματεύσεις. Ο Κοκκώνης εκνευρίστηκε και διέταξε τη διάλυση των συγκεντρωμένων.
Γίνεται η συνάντηση στην οποία εκτός του Κοκκώνη παίρνει μέρος και ο Διοικητικής Χωροφυλακής Καμάρας. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Λάρι δίνει τους όρους και βεβαιώνει ότι θα τηρηθούν.
Ο Κοκκώνης αρνείται να τους δεχθεί. ΄Ισχυρίζεται ότι έκανε και αυτός…απελευθερωτικό αγώνα και ότι ήταν σε συνεννόηση με την Κυβέρνηση Καΐρου.
Οι διαπραγματεύσεις διακόπτονται και η ευθύνη πέφτει στον συνεργάτη των Γερμανών Κοκκώνη ο οποίος θέλει να εξακολουθεί το προδοτικό του έργο.
Στις 5 το πρωί της 8ης Σεπτέμβρη 1944 αρχίζει η επίθεση. Τμήματα του ΙΙΙ ανεξαρτήτου τάγματος του ΕΛΑΣ προσβάλλουν τον Πύργο από όλες τις μεριές, ενώ το ΙΙΙ τάγμα του 12ου Συντάγματος χτυπούν τα οχυρά φυλάκια της βόρειας και ανατολικής πλευράς.
Συναντούν λυσσασμένη αντίσταση. Μέχρι τις 9,30 ανατρέπονται όλα τα φυλάκια, πλην του Νεκροταφείου. Οι υποχωρούντες ταγματαλήτες οχυρώνονται σε σπίτια και ακολουθούν πεισματώδεις συγκρούσεις. Εξουδετερώνονται όμως οι φωλιές τους, η μία μετά την άλλη.
Κατά το μεσημέρι έχουν περιορισθεί στο κέντρο, το Γυμνάσιο και το Δημοτικό Σχολείο. Το Νεκροταφείο επίσης κρατούσε ακόμα. Εκεί σκοτώνεται και ο δήμιος του Πύργου Κοκκώνης.
Μέχρι το βράδυ καθαρίζονται τα αστυνομικά τμήματα. Τη νύχτα αρκετοί ταγματαλήτες μεταφέρθηκαν σε άλλα σπίτια. Το επόμενο πρωί, νέο ξεκαθάρισμα. Το μεσημέρι πέφτει το Γυμνάσιο. Μένει ακόμα ένα εργοστάσιο.
Οι υπερασπιστές του 130 ταγματαλήτες φεύγουν προς την Πάτρα και στο δρόμο τους μαζεύουν όσα δοσίλογα καθάρματα και τα φέρνουν να πλουτίσουν τη δύναμη του Κουρκουλάκου.
Ο Πύργος είναι πια ελεύθερος. Οι ταγματαλήτες είχαν 40 νεκρούς και 80 τραυματίες.
Τα λάφυρα του ΕΛΑΣ ήσαν 200 ατομικά όπλα,1 βαρύς όλμος,7 οπλοπολυβόλα,΄1 πολυβόλο θέσεων,16.000 φυσύγγια,20 περίστροφα και τρόφιμα.
Η τάξη τηρήθηκε απόλυτα στον ελεύθερο Πύργο. Η εντύπωση στο λαό ήταν καταπληκτική, γιατί η Γερμανική και Ταγματαλήτικη προπαγάνδα τον είχαν δηλητηριάσει. Από τα φοβερά και τρομερά που είχαν προφητέψει δεν έγινε απολύτως τίποτα. Ο ΕΛΑΣ πειθάρχησε στις διαταγές της Κυβερνήσεως και έδειξε πως είναι πραγματικός στρατός Εθνικός.
Και στην Πάτρα ,και στην Αθήνα και σ’ όλες τις πόλεις που ελευθέρωσε ο ΕΛΑΣ τηρήθηκε η πιο παραδειγματική τάξη. Παντού ο λαός γιόρτασε τη λευτεριά, που την αιματοκυλάνε τώρα ο Παπανδρέου με τους Σκόμπυ και Λήπερ.-